EEN BANAAN IN JE OOR!

Op 4 januari 1976 kwam Sesamstraat voor eerst op de buis in de lage landen, dertig jaar later bestaat het dagelijkse programma nog. Oudgedienden Aart Staartjes, Wim T. Schippers en de Vlaamse Sien Diels halen herinneringen op en proberen het succes te verklaren.

Een flashback naar de jaren tachtig. Met een praatgroep ben ik op weekend in de Ardennen. De ernst van de discussies over de grote thema’s van het leven wordt ’s middags doorbroken met de taferelen aan de dis. Twee van mijn zielsverwanten kruipen in de huid van Bert en Ernie en entertainen ons met absurdistische conversaties. We lachen ons een breuk. We zijn achttien, wanen ons al heel volwassen en zijn vastbesloten om de wereldproblemen op te lossen, maar tijdens die hilarische maaltijden zijn we weer net kleine kinderen. Véél later, intussen ben ik getrouwd en heb ik kinderen, geniet ik nog altijd met volle teugen van de aanstekelijke en verfijnde humor op de Sesamstraat-cd’s of van Bert & Ernie op de buis. Dan is de opgeschoten kleuter in mij weer content. Ik ben dan ook een fan voor het leven van Sesamstraat en Bert & Ernie in het bijzonder.

“Sesamstraat is ook voor volwassenen bestemd”, stelt Wim T. Schippers onomwonden. De man achter de stem van Ernie, tevens bedenker van Sjef van Oekel en allround kunstenaar, is er zich van bewust dat de grapjes van zijn figuurtje en zijn onafscheidelijke vriendje Bert de papa’s en mama’s aanspreken. “Dat doen we echter zonder de kinderen voor de gek te houden.”

Het was van meet af aan het opzet van de makers om de ouders te laten meekijken. “Het was zeker niet de bedoeling dat de kinderen voor de buis gedropt werden”, weet actrice Sien Diels. “Sesamstraat mag geen zoethoudertje zijn. Het is net goed dat pa, ma en grote broer erbij komen zitten. Niet alleen omdat dat gezelliger is, maar ook opdat ze uitleg zouden kunnen geven als de kleintjes iets niet begrijpen.”

En wat blijkt ? Ik ben niet de enige prille veertiger die het programma koestert. “Een neef en nicht van me hebben lang geleden nog gefigureerd in de serie”, vertelt Sien Diels. “Vorig jaar zijn ze met hun eigen kroost een kijkje komen nemen op de set. Hoeveel dertigers en veertigers zijn er wel niet met Sesamstraat opgegroeid ? De ‘ er zit een banaan in je oor’ scène van Bert & Ernie staat iedereen in het geheugen gegrift. Die klassieker wordt nu nog altijd nagespeeld.”

Nu het programma om halfzes geprogrammeerd staat, kunnen minder ouders zich met hun kinderen in de sofa neervlijen, omdat ze nog in de file vastzitten. Aart Staartjes begint al even hard te brommen als zijn personage meneer Aart als “het gedonder met de uitzendtijden in Nederland” ter sprake komt. “We hebben ons verzet tegen dat nieuwe uitzenduur, maar denk je dat er naar ons geluisterd wordt ? Ik vind het akelig. Kijkcijfers, en bijgevolg het aantrekken van reclame, zijn blijkbaar belangrijker dan de bekommernis om de opvoeding van onze kinderen.”

WE NEMEN KINDEREN ERNSTIG

Dat Sesamstraat door de hele familie gesmaakt kan worden, is nochtans een van de geheimen van het succes. Het programma zingt het nu al dertig jaar uit – in die drie decennia werd geen dag overgeslagen op de Nederlandse televisie. Aart Staartjes beseft maar al te goed dat het een prestatie van formaat is. “Die continuïteit hebben we deels te danken aan de Amerikaanse bedenkers”, meent hij. “Zij dringen steeds weer aan op een contractverlenging, en omdat het goed blíjft scoren, tekent de Nederlandse Programma Stichting (NPS) na vijf jaar telkens opnieuw.”

Waarom de populariteit aanhoudt ? Aart Staartjes, Sien Diels en Wim T. Schippers zijn er het unaniem over eens : je voélt dat het programma met liefde, plezier en veel respect voor de kinderen is gemaakt. “De makers zijn oprecht geïnteresseerd in wat er in de kinderziel omgaat”, stelt Schippers. “We nemen de kinderen ernstig. Ik probeer zelf ook altijd vanuit het kind te denken. Om die reden ga ik nooit in op uitnodigingen om als Ernie naar buiten te treden : dat zou de kleintjes enkel in verwarring brengen.”

Sesamstraat wist de sleur weg te houden door voortdurend schrijvers met frisse ideeën aan te trekken die het programma nieuwe impulsen geven. “Ook de rolbezetting wisselt wel eens. Dat is gezond, want dat houdt je scherp”, oordeelt Aart Staartjes. Er mag dan een komen en gaan zijn van talent, daarnaast is er een harde kern medewerkers die Sesamstraat eeuwig trouw lijkt te hebben gezworen. “We hebben lief en leed met elkaar gedeeld”, getuigt Sien Diels. Om de sfeer op en naast de set te schetsen, vertelt ze een anekdote. “De anderen wilden mij ooit verrassen. Hun plan was om stiekem een bus te huren en met de hele ploeg naar mijn huis in Winksele af te zakken. Ze zouden dan twee per twee bij me aanbellen en zeggen : ‘Hey Sien, we waren toevallig in de buurt. Mogen we even binnenkomen ?’ De bedoeling was dat ze dan in mijn tuin zouden blijven kamperen. Jammer genoeg is net die week mijn vader overleden en hebben ze het plan maar laten varen. Ik heb er nóg spijt van dat die verrassing niet is doorgegaan ( lacht). Om te vieren dat iemand jarig is of dat het seizoen begint of eindigt, gaan we altijd samen uit eten. Wijlen Lex Goudsmit stond er steevast op dat er gezongen werd. Echt, de feestjes van de crew zijn altijd geslaagd.”

Goudsmit bleef tot enkele maanden voor zijn dood – hij was toen achter in de tachtig – in de serie acteren. De 67-jarige Aart Staartjes is zinnens zijn voorbeeld te volgen, want : “Ik raak dit nooit beu.” Sesamstraat is nog vrijwel het enige waar hij als acteur zijn tanden in zet, enkel voorbije zomer maakte hij een uitzondering voor de kersverse dramareeks Circus Waltz. “Ik heb me nu op het schrijven toegelegd. Ik heb Aarts Vader gepubliceerd, waarin ik aan de hand van de dagboeken van mijn vader mijn jeugd construeer, en ben alweer aan een tweede boek bezig.”

Sien Diels tekende van dag één present in de beroemde straat. Al heeft ze ook in het theater gestaan, het is met Sesamstraat dat ze eeuwig vereenzelvigd zal worden. “Theater is natuurlijk een vluchtiger medium. In Nederland is Sesamstraat enorm populair. Als ik daar in het openbaar verschijn, wordt daar wel eens overdreven wild op gereageerd. Dan besef je weer welke impact het programma heeft.” De Vlaamse actrice kreeg zelfs de eer om, samen met het figuurtje Tommie, met haar beeltenis op een Nederlandse postzegel te prijken. “Toen ze me daarvoor belden, dacht ik eerst dat het om een grap ging. Precies omdat het zo’n gek idee was, moedigde mijn gezin me aan om de toestemming te geven.” Bij de presentatie op 20 mei 2003 ontmoette ze minister-president Balkenende. “Die begon meteen over hoe leuk zijn dochter Kabouter Plop wel niet vond. Die man was dus slecht gebrieft”, lacht Sien. “Ik was te verbouwereerd om hem van repliek te dienen. Hij moest trouwens direct alweer weg.”

In eigen land wordt ze niet zo vaak over Sesamstraat aangesproken. Toen ze twee jaar geleden één seizoen lang de verpleegster Ria in Thuis vertolkte, maakte ze wél kennis met het BV-schap. “Mensen die je op straat aanspreken en de gekste vragen stellen, dat was wel even schrikken.”

Zeven weken per jaar blaast de Sesamstraat-ploeg verzamelen. Van september tot april draaien ze maandelijks één volle week. “Ik ben nooit met tegenzin naar Hilversum gereden”, zweert Sien Diels. Ook Wim T. Schippers noemt het “nog steeds een feest” om voor het kinderprogramma te werken. “Na zijn dood miste ik toch wel een tijdje Jim Henson ( het Amerikaanse brein achter Sesamstraat én The Muppet Show stierf op 16 mei 1990). Hij bleek moeilijk te vervangen – we hebben het zelfs een tijdje zonder nieuwe Bert & Ernie sketches moeten stellen. Het heeft een tijdje geduurd voor de teksten weer zo spits en leuk als vroeger werden”, geeft Schippers toe.

Schippers en zijn tegenspeler Paul Haenen (de stem van Bert) kregen veel steun van Henson. “Paul en ik kregen de toelating om zelf liedjes voor Bert & Ernie te bedenken – we zijn het enige land dat dit heeft bedongen ( de show werd nochtans wereldwijd verkocht). Wél moeten we de liedjes telkens ter goedkeuring naar de States sturen.” Een van de liedjes die uit hun koker kwam, is Maak er wat van. “Uitgangspunt was dat Bert moest huilen omdat zijn lievelingsautootje stuk was. Maar dan stelt Ernie voor om garage te spelen. ‘En daar hebben we kapotte autootjes voor nodig’, beurt hij Bert op. Kijk, dat is nou typisch Sesamstraat : op een aardige manier een moralistische boodschap meegeven.”

Het Sesamstraat-concept werd in 1969 in de VS bedacht. Oorspronkelijk wilde het een educatief programma zijn dat kleuters uit achtergestelde wijken van de grote Amerikaanse steden, die niet naar school gingen, de basisbegrippen van taal en rekenen zou bijbrengen. Zodat ze met ongeveer gelijke wapens als de welgestelde blanke kinderen aan de lagere school konden beginnen. Omdat de makers gemerkt hadden dat die kinderen geboeid waren door reclamespots, werd geopteerd voor de zogenaamde ‘gehakt stro formule’, een aaneenrijging van korte verhaaltjes. Door die achtergrond werd ook de Nederlandse creatieve ploeg in de pioniersjaren begeleid door een batterij pedagogen en psychologen. “Ik heb nog stapels proefschriften liggen”, lacht Sien Diels. “Allemaal onderzoeken naar allerhande facetten van het programma. Tegenwoordig worden die pedagogen er minder vaak bij betrokken. Enkel als we aan iets twijfelen of iets nieuws willen uitproberen, vinden we wel wat studenten bereid om een test uit te voeren.”

“Je voelt intuïtief aan wat kan en wat niet, daar heb je eigenlijk geen studie voor nodig”, meent Wim T. Schippers. “Zo vind ik het interessant om af en toe moeilijke woorden te gebruiken. Dan leren de kinderen tenminste iets bij. Ik ben van het principe dat je niet door je knieën moet gaan als je voor een kinderpubliek werkt.” Op een verantwoorde manier ze iets bijbrengen, blijft de betrachting. “Alleen leggen wij minder dan de Amerikanen de nadruk op het cognitieve en meer op het sociale en het emotionele”, verduidelijkt Diels.

Contractueel is bepaald dat vijftig procent van eigen makelij is, de andere helft wordt overgenomen van de Amerikanen en vertaald. Tot die laatste categorie behoren alle sketches van Bert & Ernie en andere poppen als Koekiemonster en Grover. “Ik heb het gevoel dat wij Nederlanders minder to the point zijn”, ziet Schippers als een verschil. “Zo’n figuurtje als Pino is toch rommeliger dan de door Amerikanen bedachte personages.”

BRT TE WEINIG GEINTERESSEERD

Schippers houdt van de eenvoud van Bert & Ernie. “Neem nu het gegeven dat Bert paperclips verzamelt : dat vind ik mooi. Bert en Ernie zijn archetypes. Bert is de stille jongen die veel leest, Ernie is zijn uitgelaten tegenpool die buiten wil spelen. Die tweedeling zie je overal in de maatschappij. Ken je Gerard ’t Hooft en Martin Veltman, die in 1999 de Nobelprijs voor Natuurkunde wonnen ? ’t Hooft is de theoreticus en Veltman de man van de praktijk die het liefst proeven doet. Dat is dus ook zo’n duo. Ernie doet soms uitschijnen dat Bert zijn wijsheid tweedehands is omdat hij die uit boeken haalt. Dat is misschien een beetje kort door de bocht, maar toch, er zit een grond van waarheid in.”

In de eerste jaren van zijn bestaan was Sesamstraat nog een coproductie van NOS en de toenmalige BRT. Maar echt soepel heeft de samenwerking nooit gelopen, stelde Sien Diels vast. “Ik werd zelf als actrice destijds met open armen ontvangen en ondervond al snel dat alles bespreekbaar was, en dus heb ik nooit begrepen waarom de BRT zich zo wantrouwig opstelde. Ze wilden dat ik als hun waakhond fungeerde, maar dat weigerde ik. De realiteit is dat de BRT vanuit de productie nooit veel interesse heeft getoond.” Er werd vaak geschermd met het argument dat Sesamstraat ’te Hollands’ was. Wim T. Schippers : “Ernie mocht nooit ‘oké’ zeggen en daarom zegt hij ‘euh goed’, tot op de dag van vandaag.”

Aart Staartjes werd in 1981 redacteur. “Het liep toen niet zo best”, herinnert hij zich. “Er heerste op dat moment een cultuur van democratisering. Iedereen bemoeide zich met alles, wat het creatieve proces aanzienlijk vertraagde. Bijgevolg werden er per dag slechts twee in plaats van de geplande zes scènes gedraaid. Het was mijn taak om er opnieuw wat meer structuur in te brengen.”

Staartjes bracht de door Monty Pyton aangestoken schrijversploeg mee – waarin onder anderen cabaretier Hans Dorrestijn en de betreurde (liedjestekst)dichter Willem Wilmink zaten -, waarmee hij voordien aan J.J. de Bom sleutelde, een serie die door de Vara om onduidelijke redenen werd opgedoekt. De Sesamstraat-traditie wil dat de tekstleveranciers alle vrijheid krijgen. Aan de vaste ploeg van redacteurs is het om, te midden van die ongebreidelde fantasie, over de geest van het programma te waken. Staartjes heeft nog steeds een ietwat sturende functie, hij zetelt in de adviescommissie. Het was in 1984 dat zijn alter ego meneer Aart geboren werd. “Een redacteur merkte op dat Sesamstraat een paradijs was, maar dat het nog aan een slang ontbrak”, vertelt Staartjes over de conceptie. “Vandaar het idee om eens een norse en conservatieve man op bezoek te laten komen. ‘Die wil ik wel spelen’, reageerde ik.” Intussen is meneer Aart een vaste waarde geworden. Meer nog, de brompot is zeer geliefd bij het jonge publiek. “Kleintjes houden van mopperkonten”, oordeelt Staartjes. “Iemand die tegen alle regels in zichzelf is, vinden ze op één of andere manier vertrouwenwekkend. Een volwassene die zich iets té opvallend kindvriendelijk opstelt, bekijken ze daarentegen argwanend. Ik ben vaak jaloers op mijn alter ego : ik zou ook wel zo onaangepast en zo incorrect willen zijn. Al heeft hij, met het ouder worden, ook zijn milde buien – hij leest tegenwoordig al eens voor de kinderen voor. Hij wordt zachtaardiger, net als ikzelf. Zoiets komt automatisch met de jaren.”

Als motor achter reeksen als Woord Voor Woord, De Stratemaker op Zee-show en J.J. de Bom mag Aart Staartjes zich terecht een pionier van de Nederlandse kindertelevisie noemen. Zijn werk in de jaren zeventig was taboedoorbrekend. Ouders klommen boos in de pen vanwege het oneerbiedige en onbetamelijke taalgebruik. “Ja, dat was wildejongenstelevisie”, blikt hij daar nu op terug. “Als ik iets heb toegevoegd aan de kindertelevisie, dan is het dat ik het moderner heb gemaakt. Kabouter Plop is heel professioneel gemaakt, maar wat me eraan stoort, is dat het zo ouderwets is. Je moet met je tijd meegaan.”

AGRESSIE ALTIJD GEWEERD

Al zette hij zich in het verleden achter véél onconventionelere programma’s, met de kritiek dat Sesamstraat te braaf of te lief zou zijn, is hij het absoluut oneens. “Wie dat beweert, heeft niet goed gekeken. Er sluipen nog geregeld gewaagde dingen in.” Ook Wim T. Schippers, evenmin iemand die de controverse schuwt, vindt het allerminst te zoet. “Heel wat kinderboeken die bekroond worden, behandelen narigheid. Vanuit het idee : dan zijn de kinderen daarop voorbereid. Wat een onzin. Bezorg die kinderen leuke ervaringen, met die narigheid zullen ze later in hun leven al genoeg geconfronteerd worden. In Sesamstraat wordt wel een pittiger onderwerp als de dood aangesneden, al hoeft dat voor mij niet echt.” Sien Diels sluit zich daarbij aan. “Ik heb ooit een professor op een seminarie horen verkondigen : ‘Hóu Sesamstraat alstublieft zo lief.’ In die tijd leefde de overtuiging dat je met kinderen alles moest bespreken, tot echtscheidingen en incest toe. Die prof ging daartegenin. Er komen al zoveel problemen op de kinderen af, en net daarom vond hij het goed dat ze bij Sesamstraat even tot rust konden komen. Ik ben er trots op dat wij de agressie, die je nu in veel kinderuitzendingen ziet, steeds hebben geweerd.”

Door Peter Van Dyck

Wim T. Schippers : “Ik ga ik nooit in op uitnodigingen om als Ernie naar buiten te treden : dat zou de kleintjes enkel in verwarring brengen.”

Sien Diels : “Ik heb nooit begrepen waarom de BRT zich zo wantrouwig opstelde. Ze wilden dat ik als hun waakhond fungeerde, maar dat weigerde ik.”

Aart Staartjes : “Kleintjes houden van mopperkonten, een volwassene die zich iets té opvallend kindvriendelijk opstelt, bekijken ze daarentegen argwanend.”