‘De waanzin nabij. Van Gogh en zijn ziekte’ te zien in het Van Gogh Museum

Zo’n 25 schilderijen en tekeningen uit de laatste anderhalf jaar van Van Goghs leven vertellen het verhaal van zijn strijd tegen zijn ziekte. Daaronder zijn enkele belangrijke bruiklenen uit internationale musea, zoals het portret dat hij van zijn arts Félix Rey maakte, een topstuk uit het Poesjkin Museum in Moskou dat voor het eerst in het Van Gogh Museum te zien is. Maar ook originele brieven en bijzondere documenten worden getoond, zoals het politierapport en de petitie die Van Goghs buurtbewoners in Arles in 1889 hebben ondertekend om hem te laten opsluiten. De tentoonstelling is van 15 juli tot en met 25 september 2016 te zien.

Afgesneden oor en zelfmoord

Centraal in de tentoonstelling staan de vragen hoe Van Goghs ziekte zich manifesteerde, hoe hij er zelf mee omging, hoe anderen erop reageerden, wat hij erover schreef in zijn brieven en hoe zijn psychische gesteldheid zijn werk beïnvloedde. Het afgesneden oor en de omstandigheden van zijn zelfmoord hebben in de 126 jaar sinds zijn dood steeds opnieuw tot discussie geleid en in belangrijke mate de mythe rondom Van Gogh bepaald. Deze gebeurtenissen worden diepgaand behandeld, waarbij de uiteenlopende interpretaties van zijn ziekte en dood de revue passeren, inclusief de vele diagnoses die in de loop der tijd door artsen zijn gesteld.

Van Goghs strijd tegen zijn ziekte

Het oor-incident waarmee Van Goghs ziekte zich manifesteerde in december 1888, tijdens zijn verblijf in de Zuid-Franse stad Arles, wordt gereconstrueerd aan de hand van getuigenissen en brieven. Schilderijen die hij direct na zijn terugkeer uit het ziekenhuis maakte, zoals Portret van Dr. Rey (Poesjkin Museum, Moskou) en Stilleven rond een bord met uien (Kröller-Müller Museum, Otterlo) laten zien hoe hij zijn leven weer probeerde op te pakken. Enkele belangrijke documenten uit het gemeentearchief van Arles die nooit elders zijn geëxposeerd, geven inzicht in Van Goghs geestelijke toestand op dat moment en hoe zijn omgeving op hem reageerde. Zo zetten zijn buurtbewoners een handtekeningenactie op touw om hem te laten opsluiten en werd een gedwongen opname overwogen.

Uiteindelijk besloot Van Gogh zich vrijwillig te laten opnemen in de inrichting van Saint-Rémy. Schilderijen en tekeningen uit die periode, zoals De tuin van de inrichting en Het ommuurde korenveld na een storm (beide Van Gogh Museum, Amsterdam), illustreren hoe hij met zijn ziekte worstelde en het werk als enige houvast had om er niet aan onderdoor te gaan. Ten slotte worden de omstandigheden van zijn zelfverkozen dood, op 29 juli 1890 in Auvers-sur-Oise, uitgebreid belicht, aan de hand van onder meer zijn laatste schilderij, Boomwortels (Van Gogh Museum).

Verruimde openingstijden

De tentoonstelling De waanzin nabij heeft verruimde openingstijden en is van vrijdag 15 juli tot en met zondag 4 september dagelijks open van 9 tot 19 uur, elke vrijdag tot 22 uur en elke zaterdag tot 21 uur. Vanaf maandag 5 september tot en met 25 september zijn de openingstijden dagelijks van 9 tot 18 uur en op vrijdag tot 22 uur.

Emile Schuffenecker, Man met pijp (naar Van Goghs Zelfportret), ca. 1892-1900, krijt op papier

Vincent van Gogh, De tuin van de inrichting, olieverf op doek, december 1889

Vincent van Gogh, Boomwortels, olieverf op doek, juli 1890

Rouwkaart n.a.v. overlijden Vincent van Gogh, juli 1890

Vincent van Gogh, Boomwortels, olieverf op doek, juli 1890

Vincent van Gogh, Bomen met klimop in de tuin van de inrichting, 1889

Paul Gauguin, Vincent van Gogh zonnebloemen schilderend, 1888

Vincent van Gogh, Stilleven rond een bord met uien, begin januari 1889, olieverf op doek, januari 1889,

Vincent van Gogh, Korenveld met maaier, 1889

Paul van Ryssel (Paul-Ferdinand Gachet), Vincent van Gogh op zijn sterfbed, ets, 1890

Vincent van Gogh, Zelfportret als schilder, 1887 – 1888

Vincent van Gogh, Portret Dr Félix Rey, olieverf op doek, januari 1889