In de queeste naar een diervriendelijkere modewereld duiken er steeds meer veganistische alternatieven op voor leer. Maar zijn ze ook ecologischer? Of is ‘vegan leather’ gewoon een eufemisme voor plastic?
Het is zacht, het is soepel en het oogt als leer, maar er kwam geen koe, kalf of geit aan te pas. Vegan leer is wat materiaal betreft zonder twijfel de belangrijkste nieuwkomer in de modewereld. Merken buitelen over elkaar om tassen of schoenen te lanceren in dit diervrije leer. In alle rangen en standen. Iedereen springt op de kar: van H&M tot Hermès. Zelfs Brussels Airlines presenteerde hun nieuwe uniformen met schoenen in vegan leer.
Die massale opkomst van vegan leer toont dat het experimentele stadium voorbij is. Het is geen monopolie meer van consumenten die volledig vegan leven, maar een breed gedragen trend die inspeelt op de groeiende groep consumenten die bewust(er) probeert te shoppen. Maar is de vegan optie wel zoveel duurzamer? Of is dat diervrije leer gewoon plastic? En dus meer greenwashing dan iets anders?
‘Zoals bij alles in duurzaamheid is de situatie niet zwart-wit’, zegt Jasmien Wynants, expert in duurzame mode. ‘Veel hangt af van wat je zelf belangrijk vindt. Wie veganistisch eet, zet dierenleed bovenaan en zal kiezen voor een paar schoenen waar geen beest aan te pas is gekomen. Voor wie vooral een ecologische keuze wil maken, tellen andere parameters, zoals de CO2-uitstoot of de kans dat er microplastics in de natuur belanden.’
‘Maar ook de levensduur van een product kan in rekening genomen worden. Klassiek dierlijk leer gaat bijvoorbeeld lang mee en veroudert mooi. Maar veganistisch leer heeft een lagere CO2-uitstoot. Zo heeft elk materiaal zijn voor- en nadelen die je tegen elkaar moet afwegen. Dat kan met een zogenaamde “lifecycle analysis” waarbij je op een wetenschappelijke manier alle elementen afweegt. Maar als consument is dat zo goed als onmogelijk. Wie duurzaam wil shoppen, moet vooral anders en bewuster kopen. Stel je bij elke koop de vraag: heb ik dit echt nodig?’
Appelschilpoeder
De term veganistisch leer doet vermoeden dat het een volledig plantaardig product is, maar dat is niet zo. Of op dit moment nog niet. Vandaag bevat eigenlijk elk veganistisch leer op de markt nog plastic, meestal polyurethaan, kortweg PU. Weliswaar in verschillende verhoudingen. Soms bestaat het volledig uit plastic, denk maar aan skai of kunstleer. Maar vaker is de basis plantaardig. Denk aan appelschillen, cactusbladeren of ananas. Dat wordt vermalen tot poeder en gebruikt als vulstof. De echte stevigheid komt door het te mengen met plastic. Vaak is er ook een plastic coating die beschermt tegen krassen. Want die zijn, anders dan bij klassiek leer, definitief.
Duurzaamheidsexpert Jasmien Wynants vindt de plastic component niet per se negatief: ‘Het is niet fair om vegan leer af te schilderen als iets slechts, puur omdat het nog plastic bevat. Het product is nu misschien nog niet perfect, maar het is de moeite waard om verder te ontwikkelen. De innovatie gaat heel snel.’
We gingen eens luisteren bij de producent van MycaNova, een Belgisch veganistisch leer gemaakt op basis van mycelium. Dat is een netwerk van schimmeldraden. ‘Momenteel hebben we nog PU nodig als versteviger om de kwaliteitsstandaarden van onze klanten te halen. Een handtas zou gewoon te snel verslijten. Maar we slaagden erin om sinds de lancering drie jaar geleden het percentage mycelium in de coatinglaag op te drijven van 10 naar 45 procent. Zonder kwaliteitsverlies. Het doel is een volledig PU-vrij materiaal. We weten dat veel mensen daarop zitten te wachten’, aldus de general manager van MycaNova Sylvia Gilis.
MycaNova is onderdeel van de Limburgse citroenzuurfabrikant Citribel. In hun productieproces gebruiken ze mycelium: die schimmel zet suikermelasse om in citroenzuur, maar daarna is het een afvalproduct. Vroeger werd dat gebruikt als veevoeder, maar nu drogen ze het mycelium en vermalen het tot poeder. Vervolgens wordt het in Italië verwerkt tot leer.
Toekomstmuziek
Dat er plastic zit in veganistisch leer klinkt negatiever dan het is. Want het ene plastic is het andere niet. Zo zijn er natuurlijk gerecycleerde plastics. Maar er bestaat ook zoiets als bioplastics. Die worden niet gemaakt van olie, maar van planten. Vergelijk het met biodiesel, geproduceerd van plantaardige olie of oud frituurvet.
MycaNova-CEO Sylvia Gilis: ‘Om het echt ingewikkeld te maken, bevat bio-gebaseerd PU vaak ook een deel klassiek PU uit fossiele brandstof. Maar dit is een tussenstadium. Ik ben ervan overtuigd dat we op een dag een volledig plasticvrije variant zullen hebben. We evolueren echt in die richting en de innovatie gaat snel.’
Maar ook tot die tijd is vegan leer een interessante piste, meent Gilis. Want de CO2-uitstoot is een pak lager dan bij dierlijk leer. Gilis: ‘Er worden vandaag gigantische hoeveelheden synthetisch leer geproduceerd. Voor elk procent myceliumpoeder dat we daarin kunnen verwerken, verkleint de voetafdruk evenredig en we raken intussen tot 20 à 30 procent. Dat lijkt een laag percentage, maar in zulke grote volumes maakt dat wel degelijk een groot verschil.’
Geen gepuzzel
Een van de klanten van MycaNova is de Antwerpse handtassenontwerpster Lies Mertens. Vorig jaar lanceerde ze twee van haar tassen in een myceliumversie. Dit was niet haar vegandebuut. In 2022 lanceerde ze al een handtas in een ander materiaal: het Italiaanse Vegea, gemaakt met afval van de wijnproductie. ‘Ik was enthousiast over het veganistisch leer, maar ik wilde een lokale partner, die ook transparant is. Veel producenten van leeralternatieven blijven vaag over de precieze samenstelling. MycaNova niet. En het is fijn om op bezoek te gaan in de fabriek en met eigen ogen te zien hoe het mycelium groeit’, vertelde Lies vorig jaar bij de lancering in Knack Weekend.
‘Kunstleer en dierlijk leer hebben elk hun voor- en nadelen. Huiden zijn natuurproducten en dus altijd net iets anders, waardoor je meer moet puzzelen en meer afval hebt. MycaNova is een rol, waardoor je efficiënter kunt snijden. Het is ook heel krasvast.’
Plastiekerig
Ook handtassenmerk KAAI springt op de vegan kar. Zij lanceerden enkele weken geleden hun best verkopende tas (de Pyramid) in een vegan leer, gemaakt uit 33% cactusbladeren en 67% biologisch afbreekbaar PU. ‘Die tas kwam er echt op vraag van onze klanten. Vooral vanuit de Verenigde Staten, dat is voor onlineverkoop onze grootste markt. Behalve Amerikanen polsten ook regelmatig Duitsers via de chatbox van de webshop of we ook vegan versies hadden. Dus gingen we ermee aan de slag’, vertelt Ine Verhaert, die het merk in 2017 oprichtte samen met Helga Meersmans. ‘De zoektocht naar het juiste materiaal was lang, vaak was het plastiekerig of stijf. En we wilden enkel een veganistische handtas op de markt brengen als die dezelfde luxe uitstraling zou hebben als onze klassieke tassen. En dezelfde duurzaamheid. Want wij staan vooral bekend om onze luxe werktassen van kras- en waterbestendig leer.’
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
De vegan Pyramid-tas biedt KAAI nu aan in twee kleuren, zwart en cognac. ‘We lieten de kleuren en de print speciaal voor ons maken. Een serieuze investering, maar je ziet het verschil echt niet met onze klassieke leren tassen’, vertelt Verhaert trots. Ze gebruiken cactusleer van de Italiaanse producent Desserto, die onder meer ook Givenchy tot zijn klanten mag rekenen. Verhaert: ‘Cactus is ecologisch, omdat de plant amper water nodig heeft. En je kunt de oude bladeren afsnijden en gebruiken terwijl de plant voortleeft.’ De vegan versie is even duur als de leren tas, 745 euro. Is dat uit principe? ‘Nee, de kostprijs is echt gelijk. De materiaalkost is gelijkaardig. En cactusleer is iets moeilijker te bewerken. Zeker omdat de tas wordt gemaakt in hetzelfde Italiaanse atelier als onze andere tassen. Het was voor de leerbewerkers echt een uitdaging om bijvoorbeeld de plooi van de tas mooi te krijgen.’
Veganpioniers
De absolute pionier inzake vegan leer is Stella McCartney. Bij de oprichting van haar eigen merk in 2001 koos ze radicaal voor diervrij. Geen bont, geen pluimen, geen zijde en dus ook geen leer. In die tijd een enorm statement, en ook een grote uitdaging, want er waren nog niet veel leeralternatieven voorhanden. ‘Een van de grootste complimenten voor mij is als iemand een Falabella-tas, een paar schoenen of een rok koopt en geen idee heeft dat het geen echt leer is. Voor mij begint het dan echt sexy te worden. Want dan maak je een geweldig product, in plaats van gewoon een alternatief te bieden’, aldus McCartney enkele jaren geleden in Vogue.
Klassiek dierlijk leer gaat lang mee en veroudert mooi, maar veganistisch leer heeft een lagere CO2-uitstoot. Zo heeft elk materiaal zijn voor- en nadelen.
Een rondje windowshoppen op McCartney’s website leert ons meer over de materialen die ze gebruikt. Zo zijn er verschillende schoenen van Vegea, het leer van wijnafval waar ook Lies Mertens al mee werkte. Vaak lezen we ook ‘Alter Mat’, een materiaal gemaakt van polyester en polyurethaan. Het polyester bestaat vaak wel deels uit gerecycleerd polyester. In ons land was Mats Rombaut een van de eersten. Toen hij in 2013 zijn naar hem vernoemde merk begon van futuristisch ogende sneakers, hadden nog maar weinig Belgen gehoord van veganistisch leer. Sinds 2021 heeft hij nog een tweede lijn, Viron, ook vegan, maar eenvoudiger qua design. Hij oogst vooral succes in het buitenland. In België zijn de twee merken enkel te koop bij Stijl in Brussel.
De kip of het ei
We spraken voor dit artikel met verschillende mensen die hun twijfels hadden bij veganistisch leer, maar geen van hen wou met hun naam in de krant. Sommigen haalden het argument aan dat de koeien niet geslacht worden voor hun huid, maar voor het vlees. Leer is dus eigenlijk een afvalproduct of bijproduct van de vleesindustrie. Zolang we nog vlees eten, hebben we ook huiden voorhanden. En dan zou het maar zonde zijn om die weg te gooien, lijkt het. Duurzaamheidsexpert Jasmien Wynants plaatst een kanttekening bij die redenering: ‘Dat is een kip-of-eidiscussie. Iedereen weet dat veeteelt veel broeikasgassen uitstoot. Of die dieren dan gebruikt worden voor vlees of voor leer, maakt dan misschien niet veel uit.’
Conclusie: het is niet een-twee-drie te zeggen of dierlijk dan wel veganistisch leer de beste optie is voor mens, dier en planeet. Volgens de Higg Index ligt de milieu-impact van synthetisch leer vier keer lager dan de impact van koeienleer. Maar dat geeft geen compleet beeld, omdat die index enkel kijkt naar de productie. Hij houdt geen rekening met de finale afwerking van het product, de levensduur of de recyclagemogelijkheid. Plastic verslijt sneller en zorgt voor microplastics als het op de afvalberg belandt. Met andere woorden: veganistisch leer is een stap in de goede richting van een duurzamere modewereld, maar het is niet omdat een paar schoenen of een handtas (deels) plantaardig is, dat het ook goed is voor het milieu.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
