Geen gezwam: Lies Mertens ontwerpt handtas gemaakt van mycelium

Lies Mertens viert de vijfde verjaardag van haar handtassenlabel met een vegan tas van myceliumleer. Wij trokken stevige schoenen aan en gingen op bezoek bij de bron: de citroenzuurfabriek van Citribel in Tienen.

Het eerste wat opvalt bij het betreden van de Citribel-site in Tienen is de geur. “Wat je ruikt is de fermentatie”, licht directeur Sylvia Gilis toe. “Die geur zal vanavond nog in je kleren hangen”, waarschuwt ze. Gewapend met veiligheidsschoenen, een geel hesje, helm en veiligheidsbril betreden we de fabriek. Niet meteen de look die een mens voor ogen heeft bij een reportage over handtassen.

Ons bezoek aan de suikerstad hebben we te danken aan de creativiteit van handtassenontwerpster Lies Mertens. De voorbije vijf jaar onderzocht ze duurzame manieren om minimalistische tassen te maken. Het gros van haar collectie bestaat uit producten van kwaliteitsleer, maar tegelijkertijd speurt ze naar veganistische alternatieven. “Zolang er vlees gegeten wordt, is er leer voorhanden,” klinkt het, “maar als de veeteelt ooit afneemt – wat nodig is voor het klimaat – zal er minder leer beschikbaar zijn. Ik wil nu al experimenteren met kwalitatieve alternatieven die een even mooi resultaat opleveren.” In 2022 bracht ze alvast de d.b-tas op de markt, gemaakt van Vegea, een vegan leer op basis van restproducten uit de wijnindustrie. “Een leuk experiment, maar voor de volgende samenwerking wilde ik in zee gaan met een lokale en transparantere partner.” Die vond ze bij MycaNova, een project van de Belgische citroenzuurproducent Citribel.

Fantastische fungi

Citribel maakt citroenzuur van suikermelasse door het te fermenteren (zie kader). Mycelium, het netwerk van schimmeldraden dat mee zorgt voor die fermentatie, is een bijproduct. In plaats van het weg te gooien, hergebruiken ze het voor veevoeder, of als basis voor een handtas. De Tiense fabrikant is lang niet de enige die experimenteert met schimmels. In de winkelrekken vind je alles van voedingssupplementen tot schoonheidsproducten op basis van fungi. “Hoe meer je erover weet, hoe interessanter zwammen worden”, vindt ook Sylvia Gilis. “Zo zijn er intussen een vijftigtal schimmels ontdekt die plastic kunnen opeten. Dat is een fantastische ontdekking, want we zitten met een enorme afvalberg. Er kunnen zelfs eetbare paddenstoelen groeien op plastic. Ik hoop van harte dat het onderzoek rond mycelium blijft groeien.”

Dat het mycelium van MycaNova uit Tienen komt, is voor Mertens een grote meerwaarde. “We kunnen veel sneller terugkoppelen en testen omdat het een Belgisch bedrijf is. De communicatie loopt heel vlot. Er zijn geen geheimen. Je kunt gewoon op bezoek gaan in de fabriek en met eigen ogen zien hoe het mycelium groeit. Andere leeralternatieven hullen zichzelf veel meer in mysterie en blijven vaag over de samenstelling van hun materiaal. Transparantie is nochtans een belangrijk onderdeel van de duurzame transitie in de modesector.”

Zes voetbalvelden

Een fabrieksdeur die wordt opengezet voor bezoek: daar maken we graag gebruik van. Kristof Vrancken, hoofd van de fermentatieafdeling, leidt ons rond. Vrancken ontpopt zich tijdens de rondleiding tot een heuse Willy Wonka. Bij Citribel is er uiteraard geen chocolade te vinden, maar we mogen onze vinger stoppen in een van de schalen waar de melasse in citroenzuur verandert. “Lusten jullie graag zure beertjes of smoelentrekkers? Dan gaat dit smaken”, lacht hij. Na tien dagen is de fermentatie klaar en zit de taak van de zwam erop. Zowel het citroenzuur als het mycelium zijn rijp voor de oogst.

Iedere dag produceert Citribel het equivalent van zes voetbalvelden aan mycelium. Een unicum, nergens ter wereld is er een grotere voorraad te vinden. Internationale bedrijven kloppen dan ook regelmatig bij hen aan om er mycelium te kopen voor allerlei doeleinden. Het merendeel van het mycelium wordt momenteel door lokale boeren als veevoeder gebruikt. Hetzelfde materiaal vormt de basis voor een vegan leeralternatief. “Als vegetariër ben ik voorstander van het vinden van alternatieve afzetmarkten”, klinkt het bij Vrancken. Aangezien de veestapel nog niet meteen drastisch zal krimpen, is koeien voederen met lokale reststromen momenteel een logische piste. “De koeien kunnen het zuur in ons mycelium best smaken en de eiwitten zijn een goede voedingsbron voor hen.”

Op grote schaal

Met het MycaNova-materiaal heeft Citribel een opwaardering van het mycelium bedacht. De volgende stap in het proces is het drogen en vermalen. Het poeder zet vanuit België z’n reis voort richting Milaan. Daar gaat Carlo Borsani ermee aan de slag. “Het team van Carlo heeft al decennialang ervaring met afwerking en design”, aldus Sylvia Gilis. “De voorbije vijf jaar hebben we ons ook kunnen verdiepen in nieuwe materialen, zoals vegan leeralternatieven”, vult de Italiaan aan. “De interesse in materialen die een basis hebben van natuurlijke oorsprong stijgt jaar na jaar. Daar zijn we heel blij om, want ons doel is om de impact van de modesector op de planeet te helpen verkleinen. We willen modetrends verzoenen met maatschappelijke trends.”

Citribel is zeker niet het enige bedrijf dat mycelium in de mode wil introduceren. “Wij hebben gekozen voor een aanpak die nu al uitrolbaar is op grote schaal”, verklaart Borsani. ‘We zijn nog niet aanbeland op het duurzaamste punt, maar blijven innoveren. Ik vind het positief dat er ook andere spelers mee aan de slag gaan. We streven allemaal naar een zo natuurlijk mogelijk materiaal.”

“Concurrenten beweren soms dat hun product duurzamer is dan leer of leeralternatieven, maar het is moeilijk om nuttige vergelijkingen te maken. Duurzaamheid heeft veel aspecten”, vertelt Gilis. “Wij willen eerlijk zijn over onze processen en over wat er in ons product zit. In elke vierkante meter synthetisch leer vervangen we momenteel twintig tot zestig gram plastic door mycelium. We werken zo veel mogelijk met natuurlijke of gerecycleerde componenten. We zijn ons ervan bewust dat het nog geen perfect duurzaam verhaal is, maar op deze manier kunnen we werken met bestaande machines en fabrieken. Het is een stap in de juiste richting.” Borsani vertelt dat ze momenteel hoopgevende testen doen waarbij het myceliumaandeel tot vijfenveertig procent bedraagt. “Het is een uitdaging om de balans te vinden tussen zo veel mogelijk duurzame ingrediënten en een hoge kwaliteit en functionaliteit. En het moet er ook goed uitzien, natuurlijk.”

Minder afval

“Er is veel mogelijk qua kleur, textuur en vorm. Daarom is in gesprek gaan met ontwerpers voor ons heel interessant. We willen hun vragen vertalen naar de realiteit”, zegt Borsani.

“De brug tussen ons en de eindgebruiker is de ontwerper”, licht Gilis toe. “Zonder de feedback van klanten als Lies Mertens kunnen wij de stap naar de markt niet even gericht zetten. Doordat zij als succesvolle ontwerpster aan de slag gaat met mycelium krijgt het materiaal ook een platform. Hoe meer mensen mycelium leren kennen, hoe beter voor de toekomst van de mode, maar ook voor de toekomst van de planeet. Ik zie Lies daarom als de Steve Jobs van de handtassen. Wat hij heeft gedaan voor computers, doet zij voor de handtassen: ze drijft innovatie door producten te maken van nieuwe materialen die mooi en bruikbaar zijn”, zegt Gilis half schertsend, half serieus.

Borsani noemt overproductie een van dé ecologische problemen in de modesector. “Ik heb het niet alleen over alle collecties die op de markt worden gebracht, maar ook over de prototypes die merken maken voor ze op grotere schaal produceren. Daarom sturen we geen meterslange samples op naar ontwerpers, maar vragen we naar de exacte afmetingen en houden daar rekening mee.”

Voor Mertens is dit een efficiënte manier van werken. “Als ontwerper weet je perfect wat je zult krijgen, aangezien iedere rol van het materiaal dezelfde eigenschappen heeft. Leer is een natuurproduct, waardoor je iedere keer een andere huid onder handen moet nemen. Het is telkens puzzelen. Met de restjes maken we accessoires, maar toch heb je altijd reepjes afval. Bij MycaNova kun je op voorhand berekenen hoeveel je nodig hebt, waardoor het gemakkelijker is om de patronen ineen te passen.”

“De verschillen tussen werken met dierlijk leer en vegan alternatieven zitten in de details en de afwerking”, duidt Mertens. Ze hebben elk hun voor- en nadelen. “Bij kwaliteitsleer kun je gaatjes maken zonder speciale afwerking en zonder problemen spelen met de mix tussen hard en zacht. In het geval van MycaNova werken we met kantverf voor de afwerking. Dat is een goede optie, aangezien je dit kunt repareren indien nodig. Ook een interessante troef van MycaNova is de krasvastheid. Het blijft er als nieuw uitzien.”

En het eindresultaat? “Als je een handtas gemaakt met MycaNova in handen krijgt, zie je het verschil niet met een exemplaar uit leer”, belooft Mertens.