Van de fitnessrage worden vooral de fabrikanten van voedings-supplementen beter. Proteïnen, vetverbranders en vitamines : de moderne sporter neemt het er allemaal bij. Riskant, zeggen kenners : supplementen zijn zinloos en vaak ook gevaarlijk.

::Meer info over voedingssupplementen :

www.consumerlabs.com

www.wvc.vlaanderen.be/dopinglijn/index2.htm

www.supplementwatch.com

In het grote uitstalraam van Sport Nutrition in de Brusselse Lombardstraat staan ze netjes uitgestald : blitse pillendozen met opschriften die een leek even doen duizelen. Bevordering van de spieropbouw, snellere recuperatie, meer energie, minder vet… en dat allemaal in potten en flessen in honderden soorten en formaten. “Vroeger was dit een natuurvoedingswinkel”, zegt uitbater Jack Sonck. ” Maar al vanaf het begin hadden we een beperkte afdeling voedingssupplementen : preparaten op basis van ginseng en look, de klassiekers. Drie jaar geleden ben ik met de biovoeding gestopt. Paradoxaal genoeg door de dioxinecrisis, die een lelijke streep trok door de rekening van de kleine biowinkelier. In die periode zijn warenhuizen massaal met bio gestart, waartegen de kleine handelaar nog moeilijk kon concurreren.”

Op de markt van de voedingssupplementen daarentegen vallen wel zaken te doen. Goede zelfs : ze zijn in de sportwereld een echte rage geworden. Vooral in fitnesszalen, die als paddenstoelen uit de grond schieten, worden allerhande middeltjes gretig gebruikt. Op internet vinden we in enkele seconden massa’s voedingssupplementen met ronkende namen : Muscle Tech, Hydroburn, Ab-solution, Sculpt, Isomatrix, Amino Fuel, Pro Mass, de lijst is eindeloos. Sinds kort verschijnen dergelijke producten ook in het straatbeeld : ze zijn te vinden bij gespecialiseerde zaken, zelfs bij apothekers. De markt heeft immers nog groeipotentieel : volgens Sonck zitten we tien jaar achter op de Verenigde Staten. “Ook hier doen almaar meer mensen aan sport, er komen grotere zalen met de nieuwste toestellen, de gezondheidscultus viert hoogtij. Die supplementen passen goed in dat plaatje. Ze beantwoorden aan de visie van moderne mannen.”

We vragen Sonck voor ons een gamma met populaire voedingssupplementen samen te stellen. Bovenaan op het lijstje komen de vetverbranders. Die zorgen dat je langer en beter vet gaat verbranden bij dezelfde inspanning. “Vetverbranders moeten wel samen genomen worden met eiwitten,” zegt Sonck, “anders ga je teren op je eigen spiermassa en dat kan uiteraard niet de bedoeling zijn.” Dus voegen we een pot proteïnepillen aan ons lijstje toe. Wat extra multivitaminen en mineralen zouden in ons jachtige leven met weinig slaap en een ongezonde voeding niet misstaan. Bij mannen die intens aan lichaamstraining willen gaan doen, blijkt de spierversterker creatine waanzinnig populair. Voeg daarbij nog wat energiedranken en û repen, en we kunnen met een uitgebreid gamma aan producten de fitnesszaal in.

Geen tijd voor een gezonde maaltijd

Opvallend : de producten zijn bijna allemaal van Amerikaanse makelij. “Amerikaanse firma’s hebben een goede reputatie opgebouwd, voornamelijk bij de bodybuilders. Maar ook de gewone Europese sporter heeft meer vertrouwen in Amerikaanse producten. Europese merken halen lang niet dezelfde faam.”

Als verkoper is Sonck er heilig van overtuigd dat voedingssupplementen echt nuttig zijn. “Een sporter heeft wat extra’s nodig, anders gaat de sport ten koste van je gezondheid. Je zou natuurlijk gewoon meer kunnen eten, maar die preparaten zijn veel makkelijker : ze zijn kant en klaar, kunnen enkele uren voor het sporten worden ingenomen en bevatten bovendien tien keer zoveel essentiële stoffen als een normale westerse maaltijd. Want laten we eerlijk zijn : iemand die gaat werken, heeft geen tijd om over de middag een gezonde, verse maaltijd te prepareren. Wat je voorgeschoteld krijgt in restaurants of refters is geen valabel alternatief. Die pillen zijn dat wel. Daarom zijn ze ook goed voor niet-sporters die met een tekort aan voedingsstoffen kampen.”

Behalve fervente sporters heeft Sonck ook klanten die willen vermageren of juist aan gewicht willen winnen. De man voor ons aan de kassa vraagt Sonck advies om volume bij te krijgen. Sonck raadt hem aan extra koolhydraten te nemen, waarmee hij aan calorieen zal winnen. “Het is beter om de eerste weken niet te veel te sporten, zodat je voldoende calorieën opslaat”, legt Sonck uit. “Mensen die wat zwaarder zijn hebben het veel makkelijker hun lichaam af te scherpen dan iemand die mager is. Later kun je dat extra gewicht dan omzetten in spiermassa : het vet verdwijnt en verandert in spieren.” De man ziet het al helemaal voor zich en stapt tevreden naar buiten met een grote bus pillen onder de arm.

Sonck adviseert zelf zijn klanten en krijgt daarvoor geregeld opleidingen bij de grote fabrikanten. Specifieke bekwaamheidsvereisten zijn niet nodig om de pillen te mogen verkopen. De exploitant zegt dat hij ‘zo ziet’ of iemand geschikt is om bepaalde producten te nemen. Hij voert altijd een uitgebreid gesprek met nieuwe klanten en peilt naar hun medische achtergrond. Bij hypertensie of diabetes kunnen supplementen bijvoorbeeld problemen opleveren. Maar uiteraard houdt Sonck zijn klanten niet tegen. Wanneer iemand van plan is emmers vol vetverbranders te kopen, dan is dat zijn zaak.

Adonis in ’t diepst van mijn gedachten

Volgens studies van het Australische antidopingagentschap tijdens de Olympische Spelen van Sydney, slikken sommige atleten tot twintig producten per dag. Niet alleen professionele sportlui zijn echter dol op die magische extraatjes, hetzelfde geldt voor leden van fitnessclubs, zelfs scholieren nemen voor het uurtje joggen een vetverbrander of een spierversterker.

Vaak neigt het slikken van allerhande supplementen naar een obsessie, door wetenschappers ook wel het adoniscomplex genoemd. De term, genoemd naar de schone jongeling uit de Griekse mythologie, waaide over uit de VS en duidt op een nieuwe welvaartsziekte : steeds meer mannen, vooral onder jongere generaties, worstelen met een ongezond lichaamsbeeld en gaan op een obsessieve manier met voeding om. Terwijl meisjes de slanke lijn in de gaten houden, voelen jongens zich juist te dun. Mede onder invloed van de perfecte mannenlijven in de reclame en de amusementssector, willen jongens het uiterlijk van een adonis : brede schouders, slanke taille, veel spieren en een buik als een wasbord. Pillen en voedingssupplementen moeten hen helpen dat schoonheidsideaal te bereiken.

Nochtans heeft het slikken van supplementen volgens wetenschappers absoluut geen zin. “Negentig procent van de supplementen doet helemaal niets”, zegt professor Peter Hespel van de vakgroep Inspanningsfysiologie en Biomedica aan de KU Leuven. Hespel werkt mee aan een Europees initiatief dat de werking van de supplementen onderzoekt. Zelf voert hij al tien jaar tests uit met de populaire spierversterker creatine. “Wie een half jaar krachttraining doet mét creatine heeft amper vijf procent meer effect dan iemand die het zonder doet. Meer zelfs, sommige studies wijzen uit dat de werking afneemt als je het langer neemt. Na één jaar was het effect alweer tot nul gezakt. En toch wordt er op wereldniveau jaarlijks vijf miljoen kilogram van verkocht. In het uitzonderlijke geval waarbij supplementen wél resultaten hebben, is dat effect zo klein dat het alleen zijn belang heeft voor topsporters, voor wie ‘een heel klein verschil’ beslist over winnen of verliezen. Voor de gewone fitnesser is het vooral een zinloze aanslag op de portefeuille.”

Volgens Hespel is die hele supplementenindustrie niet meer dan een rage. “Het zijn gadgets die zogezegd bij het sporten horen. Je vindt ze tegenwoordig zelfs bij de fietsenhandelaar om de hoek. Natuurlijk springt iedereen op de kar : die handel brengt behoorlijk wat geld in het laatje.” Wie een assortiment producten koopt, is makkelijk 250 tot 500 euro kwijt. Volgens de wetenschappers weggesmeten geld, vermits een gezonde en gevarieerde voeding alle stoffen aanlevert die een sporter nodig heeft. “Eventueel kan een klassieke dorstlesser of energiereep een nuttige aanvulling zijn”, stelt Luc Magnus, sportarts bij het Belgisch Olymisch enInterfederaal Comité. “Meer is doorgaans echt niet nodig.”

Placebo-effect en/of regelrecht bedrog

Soms hebben we zelfs te maken met regelrecht bedrog. Zo is creatine in serumvorm de nieuwste hit. Het zou nog spectaculairdere resultaten opleveren en is daarom ook twintig keer duurder dan de poedercreatine. Volgens Hespel, die het product heeft getest, zit er niet eens creatine in het product. Als producten zelfs niet de ingrediënten bevatten die op de etiketten staan, wat koop je dan nog ? Luc Magnus : “Natuurlijk zwaaien verkopers en producenten met spectaculaire resultaten van wetenschappelijke studies. Maar ik heb nog nooit een referentie of tekst van zo’n onderzoek gezien. Het is allemaal zo dubieus. Vergeet ook niet dat het placebo-effect voor een stuk speelt. Mensen voelen zich vaak beter nadat ze zo’n supplement hebben genomen.”

Voedingssupplementen slikken is niet alleen een kwestie van verloren geld. Het kan ook ronduit gevaarlijk zijn. Blijkbaar vermelden de etiketten niet alles. Uit onderzoek in door het Internationaal Olympisch Comité erkende labs bleek immers dat vijf procent tot een kwart van de voedingssupplementen op de Europese markt doping bevatten. In de supplementen, afkomstig uit winkelrekken, besteld via internet en rechtstreeks uit de stock van de producenten zelf, zijn sporen gevonden van xtc, pro-hormonen (voorlopers van hormonen die in het lichaam worden omgezet tot het eigenlijke hormoon) en anabole steroïden. Recente cijfers uit het IOC dopinglab van professor Delbeke van de Universiteit Gent schetsen nog een triester beeld : 28,8 procent van de stalen waren gecontamineerd met dopingproducten.

Lijsten opstellen met ‘cleane’ en ‘foute’ producten lijkt aangewezen, maar is praktisch niet haalbaar. “De aard van besmetting bij eenzelfde product verschilt van verpakking tot verpakking en soms zelfs per capsule binnen eenzelfde verpakking”, legt Bert Six van de afdeling topsport bij Bloso uit. “Dat wijst op slordige productieprocessen. In de VS zijn pro-hormonen legaal, maar niet bij ons of in onze buurlanden. Een firma die op dezelfde machine ’s morgens pro-hormonen aanmaakt en ’s middags creatine, riskeert besmetting. In principe zouden producten van Europese bedrijven veiliger moeten zijn, omdat die geen pro-hormonen in hun gamma zouden mogen hebben. Het wetenschappelijk onderzoek trekt echter ook de betrouwbaarheid van die producten in twijfel. De Aziatische internetmarkt is al helemaal te mijden. Die producten kosten veel minder, de kwaliteit is dan ook navenant.”

Contaminaties met pro-hormonen komen echter niet alleen voor door onzorgvuldige productie en kwaliteitscontrole. In drie supplementen afkomstig van een Britse producent werd onlangs metandienone gevonden, een anabool hormoon dat nog veel sterker is dan het in sportmilieus bekende nandrolon. “De dosis was drie tot vijf keer hoger dan wat een arts normaal zou voorschrijven aan een patiënt”, zegt Hespel. “Dat is zonder meer kwaad opzet. De producten zijn vooral bestemd voor de markt van bodybuilders, die elke gram die ze bijkomen zorgvuldig opmeten. Als een supplement plots spectaculaire resultaten oplevert, zullen die dat natuurlijk massaal kopen.”

Topsporters die dergelijk spul slikken, riskeren uiteraard een positieve dopingplasje. Maar ook de amateur die allerlei supplementen verbruikt, loopt gevaar. “Gebruik van anabole steroïden kan leiden tot trombose, leverkanker, leverfunctiestoornissen, teelbalkanker en hart- en vaatziekten”, legt Magnus uit. “Daarom is het bedenkelijk dat die producten zomaar vrij te krijgen zijn. Op het vlak van kwaliteitscontrole staan we nergens. Alleen bepaalde supplementen die je vindt in de apotheek zijn aan farmaceutische inspectie onderworpen. Daar heb je nog het meeste kans op zuivere producten. Maar er is geen garantie. Volledig gescheiden circuits zijn het niet.”

De wetgever kijkt de andere kant op

Voor meer controle op deze bijzonder ondoorzichtige markt is de minister van Volksgezondheid aan zet. Maar bij het ministerie willen ze niet veel over de materie kwijt. “De supplementen die bij ons op de markt komen, moeten een erkenningsnummer krijgen”, legt juriste Pascale Degryse uit. “Dat krijgen ze pas als hun producten voldoen aan onze wetgeving. Het zijn de fabrikanten zelf die daar moeten voor zorgen.” De producten die geregistreerd zijn, zijn terug te vinden op de database die Volksgezondheid bijhoudt. Maar, geeft Degryse toe, er zijn intussen ook veel supplementen zónder erkenningsnummer op de markt, waarop dus ook geen controle is. De reden ? Omdat er nog geen wetgeving is.

Ook bij het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen zijn ze zich bewust van het probleem. Maar een striktere controle lijkt geen prioriteit. Volgens uitvoerend controleur Guy Temmerman worden jaarlijks slechts enkele tientallen stalen genomen van de duizenden producten die op de markt zijn. De meeste glippen dus door de mazen van het net. Een duidelijke Europese regelgeving is er overigens niet, zelfs niet voor illegale doping. Temmerman : “Hormonen beschouwen we als geneesmiddelen. De meeste zijn niet geregistreerd en dus illegaal. Hier geldt in feite de regel : al wat niet is toegelaten, is verboden.” Qua ondoorzichtigheid kan dat natuurlijk tellen.

Het is overigens een fluitje van een cent jezelf te bevoorraden met illegale doping. De producten circuleren massaal in fitnesszalen, waar ze soms nog onder de toog worden verkocht. Maar tegenwoordig is vooral internet de verdeler. Het wemelt van de websites die het spul aanbieden, van illegale spierversterkers en testosteron tot groeihormonen. “Het maakt de sport kapot”, vindt Pierre Lebaigue, uitbater van Fit-Inn in Antwerpen. “Je kunt de sukkels die aan de hormonen zitten er zo uithalen : iemand die normaal traint wint drie kilogram spieren op een jaar. Iemand die spuit, komt in zes weken tijd tien kilo bij. Helaas zijn er veel die de overstap naar doping maken. Ze zijn niet meer tevreden met hun lichaam, spuiten wat en voelen zich dan beter. Dat is geen sport meer. Dat is fokkerij.” n

Tekst Ine Renson en Wim Denolf l Foto’s Guy Kokken

Terwijl meisjes de slanke lijn in de gaten houden, voelen jongens zich te dun.

Ze willen brede schouders, veel spieren en een buik als een wasbord. Pillen moeten hen helpen dat adonisideaal te bereiken.

“Wie een half jaar krachttraining doet mét creatine heeft amper 5 procent meer effect dan iemand die het zonder doet. Na één jaar is het effect alweer tot nul gezakt. En toch wordt er wereldwijd jaarlijks 5.000.000 kg van geslikt.”

“Je vindt die supplementen tegenwoordig zelfs bij de fietsenhandelaar om de hoek. Natuurlijk springt iedereen op de kar : die handel brengt behoorlijk wat geld in het laatje.”

“Supplementen kopen op Aziatische internetsites is absoluut te mijden. Die producten kosten veel minder, de kwaliteit is dan ook navenant.”

Tot 28 procent van de geteste supplementen bevatten sporen van xtc, pro-hormonen en anabole steroïden. “Het is bedenkelijk dat die producten zomaar te krijgen zijn. Onze kwaliteitscontrole staat nergens.”