?Mijn films vertellen het verhaal van mijn leven.” Bernardo Bertolucci over ?Stealing Beauty” en zijn identificatie met Lucy, gespeeld door de beeldschone Liv Tyler.

Patrick Duynslaegher

Na vijftien jaar vrijwillige ballingschap en cinematografische omzwervingen in China (?The Last Emperori”), Noord-Afrika (?The Sheltering Sky”) en Nepal (?Little Buddha”), is Bernardo Bertolucci eindelijk teruggekeerd naar Italië. Een behoedzame comeback, want de hoofdpersonages van ?Stealing Beauty” zijn overwegend buitenlanders, een gezelschap Angelsaksische intellectuelen en kunstenaars dat samenhokt in een sjieke villa met zwembad op een Toscaanse heuvel. In dit kosmopolitisch gezelschap van ijdele hedonisten zonder idealen en illusies duikt plotseling een fris blaadje op, Lucy, een jong meisje uit New York. Ze gaat er onder de bedwelmende zon op zoek naar haar vader en naar een minnaar om haar van haar maagdelijkheid te verlossen. Na de zelfmoord van haar moeder ontdekte ze immers dat haar Amerikaanse vader niet echt haar vader is en dat ze negentien jaar geleden in dit Chianti-land werd verwekt.

De rol van dit poëzieminnend jong meisje wordt gespeeld door de beeldschone maar wat zielloze Liv Tyler (dochter van Aerosmith-zanger Steve Tyler en van ex-model Bebe Buell). Tyler was dé covergirl op het recente festival van Cannes waar Bertolucci’s in Italië bejubelde film door de internationale pers op hoongelach werd onthaald. Bedoeld als een frivole psychoanalytische spielerei, gelijkt ?Stealing Beauty” in het beste geval op een braaf erotisch fotoalbum van David Hamilton. Bertolucci (55) mag dan nog teruggekeerd zijn naar zijn roots, de maestro van ?Prima della Rivoluzione”, ?Il Conformista” en ?Novecento” valt met geen vergrootglas in ?Stealing Beauty” te bespeuren.

U zei dat u in de jaren tachtig weggegaan bent uit Italië. Had u als kunstenaar dan geen rol te spelen tijdens die jaren van cynisme en corruptie ?

Bernardo Bertolucci : Het probleem was dat die realiteit me niet inspireerde. Was ik een politieke leider geweest, dan was ik gebleven om te vechten, maar ik ben een filmmaker. Ik heb geen politieke ambities. Ik zou een heel slechte politicus zijn omdat ik veel te idealistisch ben. Ik heb het een keertje geprobeerd, was een tijdlang lid van de communistische partij, maar voelde me zelfs een slecht partijlid.

Voor mij was weggaan het beste, zo ver mogelijk. Ik heb Italië nooit helemaal de rug toegekeerd. Ik had er altijd een huis waar ik geregeld verbleef, maar het feit dat ik er al die jaren geen film meer had opgenomen, was veelzeggend. Je kan gerust zeggen dat ik ben wat ik draai. Als ik geen film maak, voel ik me als een plant.

Begin jaren negentig zag ik een kentering, de situatie is veranderd. Het voelt vreemd aan terug te keren na die lange breuk, in een politieke realiteit die hoogst verwarrend is, al begint het nu stilaan wat op te klaren.

?Stealing Beauty” werd in Italië gedraaid maar gaat niet over Italië. Het is alsof ik langs de achterdeur naar mijn geboorteland terugkeer. In plaats van naar mijn geboortestreek terug te keren, Noord-Italië, de Po-vlakte, Parma, koos ik voor een ander deel van Italië. Omdat ik jaren lang in exotische oorden had gedraaid, wilde ik voor mijn terugkeer geen vertrouwde landschappen zien, maar zocht ik naar een streek waar ik met onbevangen ogen kon naar kijken. Dus ging ik naar de Chianti-streek in Toscane, tussen Firenze en Sienna, een streek die ik vooral ken omdat ik ze bezocht met mijn vrouw die half Engels en half Toscaans is. Toscane heeft een grote literaire en kosmopolitische traditie. Er zijn zoveel Britse schrijvers en kunstenaars op bezoek geweest dat de streek Chiantishire wordt genoemd.

Die verwarring waar u over spreekt, vloeit dat voort uit het verdwijnen van de grote ideologische tegenstellingen ?

Precies. Sinds 1989 heerst er verwarring alom. In de plaats van de ideologische strijd kregen we die grote leegte, het verdwijnen van de vaste waarden. Cinema is voor mij vaak een middel om de wereld te begrijpen. Daarom loop ik al jaren rond met het idee om een vervolg te maken op ?Novecento”. Om op die manier te begrijpen wat er met ons die laatste vijftig jaar is gebeurd, wat min of meer overeenstemt met mijn levensjaren.

In een tijd waarin de moraal zo vrij is, maakt u een film over de eerste keer ?

Omdat ik tot mijn verbazing ontdekte dat er bij de huidige jeugd een neoromantisch gevoel heerst. Je merkt dit ook in de relatie tussen de jonge generatie en de volwassenen. Voor mijn generatie was die relatie louter gebaseerd op conflict. Nu is er verzoening. Alle waarden die wij hadden, zijn nu verdwenen : het geloof in de utopie, rebellie, transgressie. Jongelui weten niet eens meer wat dat allemaal wil zeggen en zijn dan ook veel meer gehecht aan de zaken waar ze wel direct voeling mee hebben. Ze gaan totaal anders om met hun seksuele identiteit, koesteren hun maagdelijkheid als iets heel belangrijks. Terwijl wij zo snel mogelijk wilden ontmaagd worden, bereid waren om met de eerste de beste partner naar bed te gaan, om ons dan vrij te voelen. De post-’68 seksuele vrijheid is voorbij. Wij hadden een andere kijk op onze genitaliën ; we maakten geslachtsverkeer los van de rest. Nu wordt er meer gezocht naar een harmonie tussen gevoelens en seks. Ik ben geen moralist, zeg niet dat het beter is, het is gewoon anders.

Als de huidige jeugd met problemen zit, dragen wij daar in grote mate de schuld voor. Wij zijn er gewoon niet in geslaagd om onze verworvenheden door te geven. Het is toch ongelofelijk dat de huidige jeugd niets afweet van ’68 en toch zijn ze de kinderen van de tieners uit die woelige jaren. Maar hun ouders hebben hen daar niets over verteld, wat toch wel heel vreemd is. Ik vraag me af waarom ? Misschien voelen ze die periode als een mislukking aan. Ook daar wil ik een film over maken. Gezien het vervolg op ?Novecento” veel voorbereiding vergt het wordt andermaal een epos en ik ben er nog niet helemaal klaar voor speel ik met het idee om er bij wijze van voorsmaakje één jaar uit te lichten, 1968, als één hoofdstukje uit een roman fleuve over de twintigste eeuw. Opdat de kinderen van vandaag zouden kunnen ontdekken wat dit sleuteljaar voor hun ouders heeft betekend.

Hoe zag uw leven eruit toen u in 1972 ?Last Tango in Paris” maakte ?

Zonder dat ik me daar toen van bewust was, bevond ik me in een zeer romantische periode. ?Last Tango” vertelt over een man en een vrouw die elk sociaal contact met elkaar mijden, die beslissen om in een lege flat louter door de taal van hun lichaam met elkaar te communiceren. Toentertijd zei ik wel dat die film over de hel van de seksualiteit ging, maar achteraf bekeken vind ik het een hyper-romantische film. Ze zijn op zoek naar een absolute zuiverheid in hun relatie die door geen enkele maatschappelijke waarde wordt bezoedeld. Het feit dat de film soms erg agressief is, betekent niet hij ook niet romantisch is.

U zegt dat uw films uw leven weerspiegelen. Wat moeten we denken van het ongelofelijke contrast tussen uw twee vorige films : de totale ontreddering van ?The Sheltering Sky” (1990) en de gelukzalige berusting van ?The Little Buddha” (1993) ?

?The Sheltering Sky” ging over existentialistische leegheid en wanhoop. Daarna vond ik troost in het boeddhisme. Ik identificeer me altijd met mijn films. ?Sheltering Sky” ging over de agonie van het koppel ; misschien hielden ze wel van elkaar, maar ze konden hun liefde niet uitdrukken, ze gebruiken hun liefde als een chantagemiddel om bij elkaar te blijven. Het was een erg pijnlijke film die ook een zware tol eiste van de acteurs. Ik herinner me dat ik vanuit de Noord-Afrikaanse woestijn een fax stuurde naar mijn vrouw met de tekst : ?De acteurs zijn aan het wenen, dit is echt het moment dat het koppel gescheiden is door een onzichtbare muur.” Mijn vrouw faxte me terug : ?Waarom ben jij bezig met onzichtbare muren op te trekken, net nu de Berlijnse muur gesloopt wordt.” Daardoor besefte ik dat de wereld aan het veranderen was terwijl wij daar drie maanden zaten opgesloten in de woestijn.

Het lijkt alsof u veel van uzelf gestopt hebt in het personage van dit jong meisje in ?Stealing Beauty” ?

Inderdaad. Toen ik besloten had om een film te maken over een jong meisje zocht ik naar een manier om me met haar te vereenzelvigen. Lucy schrijft gedichten, wat ik als adolescent ook deed. Op mijn twintigste werden mijn gedichten gepubliceerd en toen hield ik op met gedichten schrijven. Poëzie is voor jonge mensen een manier om met zichzelf een intieme band te scheppen. Lucy is de dochter van een Amerikaanse dichter, zelf ben ik de zoon van een bekende Italiaanse dichter. Zo waren er nog vele kleine raakpunten die de identificatie makkelijk maakten. Waarom zou ik me niet kunnen identificeren met een jong meisje ? Flaubert zei toch ook : ?Madame Bovary c’est moi” ? Dus zeg ik ook : Lucy c’est moi.

Lucy is een en al onschuld. Hebt u uw onschuld bewaard ?

Dat is een gecompliceerde kwestie, want je kan pervers zijn en toch ook onschuldig. Ik denk dat je vaak onschuld kan vinden daar waar je het het minst verwacht. Maar Lucy is natuurlijk pure onschuld, maar tegelijkertijd is ze ook heel sensueel. We probeerden ook in de stijl van de film zoveel mogelijk die sensualiteit op te roepen : door een bepaalde camerabeweging, door de sterke kleuren.

?Stealing Beauty” heeft een erg lyrische stijl.

Ik weet niet waar dat vandaan komt, het is volkomen instinctief. Ik begrijp mijn films pas als ze voltooid zijn. Het feit dat ik met een vrouwelijke scenarist werkte, Susan Minot, maakt deze film verschillend van mijn andere films. Omdat het een film over een Amerikaans meisje was, vond ik het nodig om bij het schrijven met een vrouw samen te werken, liefst ook een Amerikaanse. In veel van mijn andere films heb je die sterke macho-competitie tussen de personages, dat wordt hier meer onderdrukt. Ik vind het altijd moeilijk om te veralgemenen over wat nu precies mannen van vrouwen onderscheidt. Ik vind dat ik zelf een sterke vrouwelijke kant heb en ben altijd geïnteresseerd in mannen met een sterke vrouwelijke kant en vrouwen met een sterke mannelijke kant. Ik vind die ambiguïteit heel interessant, een mannelijke man en een vrouwelijke vrouw zijn zeer saai.

Liv Tyler in Stealing beauty : dé covergirl op het recente festival van Cannes.