Podcast Baanbreeksters: luister hoe de joodse Hélène Moszkiewiez infiltreerde bij de nazi’s
In de nieuwe podcast Baanbreeksters gaat Knack Weekend deze zomer op zoek naar vergeten Belgische vrouwen met een verrassend levensverhaal. Deze week: Hélène Moszkiewiez, die als jonge joodse vrouw op het Gestapokantoor in Brussel infiltreerde.
Voor deze aflevering van Baanbreeksters trekken we naar het bezette Brussel van de jaren veertig. De Shoa, de systematische uitroeiing van de Joden door nazi-Duitsland, zal rond de zes miljoen slachtoffers maken tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is in die context dat het verhaal van Hélène Moszkiewiez zich afspeelt.
De joodse Hélène wordt geboren op 24 december 1920 in het Duitse Nuremberg. Samen met haar vader Tobias, moeder Regina en zus Amalia emigreert ze eind jaren twintig naar België. Wanneer in 1940 de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en de nazi’s België binnenvallen is Hélène een jonge vrouw van twintig. Gewapend met haar roekeloze impulsiviteit, rechtvaardigheidsgevoel, goede kennis van het Duits en jeugdige looks belandt ze als infiltrant voor het verzet op het hoofdkwartier van de Gestapo op de Brusselse Louisalaan. Hélène versiert er een postje als deeltijdse secretaresse. Dankzij haar dappere spionagewerk en bevrijdingsacties kunnen heel wat mensen gered worden van de nazi’s.
Dorien Styven, archivaris bij de Kazerne Dossin, helpt ons in deze aflevering met de reconstructie van de familiegeschiedenis van Hélène en haar gezin. De zoon van Hélène, William ‘Bill’ Celmaster, en Benjamin Beeckmans, de zoon van Hélène’s nicht Aviva, schijnen hun licht op de bijzondere persoonlijkheid van deze verzetsheldin.
Disclaimer
Deze podcastaflevering is een human interest-relaas. Aangezien de namen in de memoires van Hélène Moszkiewiez voor een groot deel gefingeerd zijn, is het onmogelijk te achterhalen of alle gebeurtenissen in haar boek echt gebeurd zijn. Zelf gaf Hélène als reden voor deze keuze dat de mensen die in haar boek opgevoerd worden (of hun familieleden) nog in leven konden zijn toen het boek gepubliceerd werd in 1985. Sommige historici hebben erop gewezen dat bepaalde data en verhalen in de memoires niet overeenkomen met de historische feiten, wat hen doet twijfelen aan de authenticiteit ervan. Er zijn helaas geen harde bewijzen die haar verhaal staven, noch die haar verhaal volledig ontkrachten. Net zoals andere lotgevallen uit de oorlog die overgeleverd worden via getuigenissen, is het dus aangeraden het niet te bekijken als vaststaande feiten, maar als een menselijk verhaal uit een traumatiserende tijd.
In een artikel (klik hier om het te lezen) uit 1987 legt historicus, auteur en voormalig directeur van het CegeSoma Rudi Van Doorslaer uit waarom de memoires van Hélène Moszkiewiez volgens hem niet waargebeurd zijn. Dit document kwam ons pas onder ogen na de research en opnames van de podcast omdat het niet digitaal gearchiveerd was.
We willen graag historicus Jan Maes en Dorien Styven, archivaris voor Kazerne Dossin bedanken voor de hulp en de historische kadering. Ook de familie van Hélène bedanken we voor de waardevolle gesprekken.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier