Op digitaal dieet: ‘Behandel je smartphone als een hond’

Hoe functioneer je zonder smartphone? Het is een vraag waar veel millennials nauwelijks bij stilstaan. Een vierdaagse fietsvakantie zonder telefoon brengt daar verandering in. ‘Plots moet ik opnieuw vertrouwen op mijn eigen zintuigen in plaats van Tripadvisor.’

De gemiddelde Vlaming spendeert zo’n 2 uur en 51 minuten per dag op z’n smartphone. Mijn eigen statistieken liggen een pak hoger: ik kom met gemak aan 4 à 5 uur telefoontijd per dag. Daarvoor ontgrendel ik mijn toestel dagelijks meer dan 100 keer (ter vergelijking: het gemiddelde ligt op 88 keer). Net zoals de meeste mensen beland ik in 60 procent van de gevallen in een ‘app-treintje’. Ik open één app en klik vervolgens nog vier andere, onnuttige toepassingen open. Zo verlies ik tijd. Belachelijk veel tijd. Daarom beslis ik om mijn telefoon een paar dagen aan de kant leggen. Wat doet zoiets met je mentaal welzijn? Ik test het uit tijdens een fietsvakantie.

Gewapend met een papieren routebeschrijving stap ik op de fiets richting station. Amper vijf minuten na vertrek mis ik mijn telefoon voor het eerst. Ik moet namelijk een treinticket kopen, iets wat ik meestal doe via de NMBS-app. Eenmaal aangekomen op het perron ervaar ik een vreemd soort leegte. Mijn handen missen de vertrouwde scrol-bewegingen op mijn telefoon en de vele indrukken die via het scherm binnenstromen. In plaats daarvan doe ik nu iets wat ik al tien jaar niet meer écht gedaan heb: ik wacht en kijk om me heen. Dat voelt bevreemdend, stel ik gegeneerd vast. Wat is er de afgelopen jaren toch met mij gebeurd?

Tien jaar en één treinrit

Op de trein luister ik niet, zoals gewoonlijk, naar muziek. In plaats daarvan kijk ik naar het voorbijvliegende landschap. Onderweg raak ik met drie mensen aan de praat. Dat lijkt de normaalste zaak ter wereld, maar wie zich voortdurend verplaatst met een koptelefoon om de oren en de ogen aan een scherm gekluisterd, sluit zich mentaal af voor elke vorm van sociale interactie in de echte wereld. Het is teleurstellend dat ik tegelijk tien jaar en slechts een treinrit nodig heb om de absurditeit daarvan in te zien.

Onze fietstocht richting Rotterdam is uitgestippeld aan de hand van knooppunten die we op een papiertje genoteerd hebben. Handig, zeker aangezien ik blijkbaar niet meer in staat ben om meer dan twee knooppunten te onthouden. Ik heb twee universitaire diploma’s op zak, dus aan mijn IQ kan het niet liggen. Blijkbaar is mijn geheugen de afgelopen tien jaar met rasse schreden achteruitgegaan. Als ik Lieven Demarez, professor Media aan de Universiteit van Gent mag geloven, is mijn smartphone deels de boosdoener.

Onze creativiteit lijdt onder het gebrek aan bed-, bad- en busmomenten

‘We kennen heel veel cognitieve capaciteiten toe aan onze smartphone. Als je wil weten wat de hoofdstad van Ecuador is, dan leer je dat niet uit je hoofd, maar zoek je het gewoon even op. We onthouden geen herkenningspunten meer om ons te oriënteren in een stad, maar halen even Google Maps boven. Dat zorgt ervoor dat zowel onze creativiteit als ons concentratievermogen afneemt. Onze creativiteit lijdt onder het gebrek aan bed-, bus- en badmomenten: dode momenten waarop je je hoofd even rust gunt, waardoor er ruimte ontstaat voor ideeën’

‘Ons concentratievermogen en ons geheugen neemt af omdat we het gewend zijn om voortdurend van taak te switchen. De prefrontale cortex, het gedeelte in je hersenen dat je leert om de hoofdzaak van de bijzaak te onderscheiden, werkt als een spier die je moet trainen. Als je ze te weinig traint, bijvoorbeeld door een moeilijke taak voortdurend te onderbreken door berichten te beantwoorden, dan loop je het risico dat je daar de gevolgen levenslang van meedraagt.’

’s Avonds slapen mijn vriendin en ik in een Instagram-waardige caravan in the middle of nowhere. En dan ervaar ik iets wat ik al heel lang niet meer gevoeld heb: absolute rust. Ik moet geen berichten beantwoorden, foto’s delen of Whatsapp-conversaties bijbenen. Ik kan gewoon genieten van de lauwe sangria, de zonsondergang en het gesukkel met het zaagmeel van het eco-toilet. Er is geen spoor van afleiding te bekennen. Het is lang geleden dat ik nog zo ontspannen was.

Behandel je smartphone als een hond

‘Dat is op zich niet zo vreemd, hoewel veel mensen net stress ervaren als ze hun telefoon niét op zak hebben’, legt Demarez uit. ‘Eigenlijk zouden we onze smartphone een beetje moeten behandelen zoals een hond. Als je dat beest laat doen, dan is het overal: in bed, in de keuken, op de zetel. Zo’n dier leer je dat het niet in de slaapkamer mag komen en dat het ’s nachts in zijn mand moet liggen. We zouden onszelf soortgelijke regels moeten opleggen over ons smartphonegebruik. Dat je je toestel enkel meeneemt naar bepaalde kamers en dat niet elk bericht meteen beantwoord hoeft te worden, bijvoorbeeld. Het is veel efficiënter en minder stresserend om alle berichten in één keer af te handelen.’

Eenmaal aangekomen in Rotterdam ervaar ik voor het eerst hoe het is om te citytrippen zonder smartphone. In plaats van de gebruikelijke hotspots af te schuimen, dwalen we nu op ons dooie gemak door de straten. Er is geen druk om een lijstje must sees af te ronden en voor het uitkiezen van een leuke lunchplek gebruiken we geen Tripadvisor, maar wel onze ogen en – godbetert – onze intuïtie. Dat lukt prima trouwens: we lopen niét verloren en we eten voortreffelijk. Niet omdat we er ontzettend over kunnen opscheppen op sociale media, wel omdat we er met onze volle aandacht bij blijven. Na vier smartphoneloze dagen voel ik me bijna even ontspannen als na vier weken backpacken. Hoe houd ik dat gevoel thuis vast?

Op digitaal dieet

‘Zo’n 7 van de 10 Vlamingen is zich ervan bewust dat het smartphonegebruik uit de hand loopt. Ze leggen zichzelf vervolgens regeltjes op, maar heel vaak werken die niet. De wildgroei aan boeken over een digitale detox is daar het perfecte bewijs van. Vaak worden er apps geïnstalleerd om het smartphonegebruik in kaart te brengen, maar eigenlijk heeft dat weinig zin. Het aantal uur dat je op je smartphone doorbrengt, zegt niets over je mate van verslaving. Stel dat jij ’s avonds twee uur lang een ontspannende film kijkt op je smartphone, dan is daar niets mis mee. Maar als jij tijdens de werkuren twee uur verspeelt door op Instagram te scrollen en daardoor het gevoel hebt dat je je werk niet gedaan krijgt, is dat een heel ander verhaal.’

Daarom is het volgens Demarez cruciaal om inzicht te krijgen in je smartphonegebruik. Welke apps slorpen het meeste tijd op? Hoe kan je dat tijdsgebruik aan banden leggen? Je smartphone een paar uur per dag fysiek aan de kant leggen kan bijvoorbeeld al helpen, net zoals Whatsapp-berichten één keer per dag afhandelen. Toch is er geen zaligmakende one-size-fits-all-oplossing voor de digibesitas in de onze maatschappij. ‘Vergelijk het met een dieet: ook daar geeft iedereen zijn eigen invulling aan.’

In tegenstelling tot een alcohol- of een rookverslaving is een smartphoneverslaving niet duidelijk zichtbaar. En daar schuilt gevaar. ‘Nagenoeg iedereen onderschat het eigen smartphonegebruik. De gevolgen van sigarettenverslaving kan je moeilijk ontkennen, bij smartphoneverslaving zijn de consequenties veel minder zichtbaar. Toch mag je de impact ervan niet onderschatten: concentratiestoornissen, geheugenproblemen, stress, slapeloosheid, mogelijk zelfs een verhoogde kans op burn-outs. Dat is niet min.’

Ietwat betrapt werp ik nog een blik op mijn smartphonestatistieken. Ik besluit de waarheid voor mezelf niet langer te ontkennen en bestel via Bol.com een wekker. ’s Avonds gaat mijn smartphone voortaan in z’n hok. Daarmee win ik zowel ’s avond als in de ochtend al minstens een half uur. Wie de wereld wil veranderen, begint met het verleggen van een eerste steen.