100 jaar Villa Noailles: van kunstvilla naar modern kasteel

Archiefbeeld van Villa Noailles in 1928, door Thérèse Bonney. © GF
Jacinthe Gigou Kunsthistorica

Begin vorige eeuw kregen Marie-Laure en Charles de Noailles als huwelijksgeschenk een stuk land boven Hyères, aan de Franse Azurenkust. Ze lieten er een villa bouwen die uitgegroeid is tot een modern kasteel, dat dit jaar zijn 100ste verjaardag viert. Meteen een goede reden om de regio deze zomer te bezoeken.

Met uitzicht op de azuurblauwe zee en de eilandengroep Iles d’Or rijst het Clos Saint-Bernard op als een adelaarsnest, elegant en discreet. In 1923 gaven de burggraaf en burggravin van Noailles de opdracht om er voor hen een oase van rust te bouwen, ‘een klein huis, praktisch om in te wonen, waar we kunnen zonnebaden’.

Villa Noailles, het eerste gebouw van Robert Mallet-Stevens, heeft kubusvormige volumes, typisch voor het modernisme.
Villa Noailles, het eerste gebouw van Robert Mallet-Stevens, heeft kubusvormige volumes, typisch voor het modernisme. © LOUISE DESNOS

Daarvoor deed het echtpaar eerst een beroep op de architect Mies van der Rohe, alvorens zich tot Le Corbusier te wenden. “Hij had beslist talent en lef, maar zijn smaak beviel mij helemaal niet”, schreef de burggraaf over die laatste. Het paar besloot daarop de opdracht toe te vertrouwen aan de 37-jarige Robert Mallet-Stevens, die nog nooit eerder iets had gebouwd. Een eerste opdracht voor hem dus, maar ook een van de eerste moderne huizen voor Frankrijk. De villa, die de naam van het paar kreeg, werd tot in 1933 gestaag uitgebreid om haar aan te passen aan het leven van de bewoners. Ze wordt gekenmerkt door een grote soberheid en elegante eenvoud. “Het grijze stucwerk van de gevels maakt dat het gebouw geen vlek vormt in het landschap van olijfbomen en dennen, zoals de bruinrode of mosterdgele gevels die onder het mom van ‘neo-Provençaals’ wijdverbreid zijn aan de Azurenkust”, concludeerde Léon Deshairs, een criticus uit die tijd. Het was een keuze voor pure lijnen, veel licht en geen ornamenten.

De kubistische tuin bestaat uit een dambord van getrapte vierkanten. De paden zijn bedekt met kleurrijke mozaïeken.
De kubistische tuin bestaat uit een dambord van getrapte vierkanten. De paden zijn bedekt met kleurrijke mozaïeken. © olivier amsellem, 2013

Picasso komt slapen

In totaal kreeg het gebouw van 2000 vierkante meter maar liefst 60 kamers, waarvan 25 voor gasten, elk met badkamer, dressing, centrale verwarming en telefoon. Naast haar ultramoderne uitrusting – het eerste overdekte zwembad in Frankrijk – beschikt de residentie over een reeks ruimtes die gewijd zijn aan de cultus van het lichaam: gymzaal, solarium en squashzaal. Van in het begin werd het dé ontmoetingsplaats voor de Parijse intelligentsia en kunstenaars, die werden uitgenodigd om er de winter door te brengen: Giacometti, Breton, Gide, Cocteau, Picasso, Dalí… Maar ook Man Ray, die er in 1929 zijn eerste film zou draaien, Les Mystères du château du Dé. Terwijl het echtpaar De Noailles de gezondheid van hun gasten ter harte nam, gaven ze ook vaak recepties en weelderige feesten. Het mecenaat was hun levenswerk, met de moderniteit als doel. Ze waren geïnteresseerd in schilderkunst, muziek, dans, film, literatuur en fotografie. Marie-Laure verzamelde schilderijen van Goya, Dalí en Rubens, maar ook sneeuwbollen, Spaanse poppen en ansichtkaarten, als een rariteitenkabinet. Het geheel kreeg een surrealistische dimensie met lage en hoge cultuur naast elkaar, ongezien in kringen van het 20ste-eeuwse mecenaat.

Het overdekte zwembad, het eerste in Frankrijk. De Transat-fauteuils zijn ontworpen door Mallet-Stevens.
Het overdekte zwembad, het eerste in Frankrijk. De Transat-fauteuils zijn ontworpen door Mallet-Stevens. © thérèse bonney, 1928

Genoeg Stijl

Het huis is onlosmakelijk verbonden met de uitzonderlijke omgeving. Het wordt omringd door een betonnen muur waarin uitsparingen zijn gemaakt, zodat het landschap verschijnt als een reeks ansichtkaarten. De geperforeerde muur doet ook denken aan filmstroken, een knipoog naar de eerste carrière van Mallet-Stevens, die twintig jaar als filmdecorateur werkte. Zijn talent blijkt uit de zeer moderne,architecturale ensceneringen, die later zijn carrière in de bouw zouden beïnvloeden.

De zon werpt van het zuiden geometrische schaduwen op het huis.
De zon werpt van het zuiden geometrische schaduwen op het huis. © romain laprade, 2017

Bouwheer Charles de Noailles was behalve mecenas ook tuinontwerper en een groot kenner van de plantenwereld. Aan Gabriel Guevrekian gaf hij de opdracht om op een spits toelopend perceel een verrassende kubistische tuin aan te leggen, die de boeg werd van de oceaanstomervilla. Ook hier voel je weer de enscenering, zoals in de film. Op de begane grond van het huis bevindt zich la chambre des fleurs, de bloemenkamer, met enkel een wastafel, speciaal voor de samenstelling van de dagelijkse boeketten. De muren zijn bedekt met geometrische fresco’s van de Nederlander Theo van Doesburg, in de typische kleuren van De Stijl. Meteen ook een krachtig poëtisch gebaar: de kleinste kamer in het huis is de meest versierde.

Archiefbeeld uit Les Mystères du château du Dé. Van links naar rechts: Marcel Raval, Edith en Etienne de Beaumont, Germaine de Croisset, Bernard Deshoulière, Alice de Montgomery, Marie-Laure en Charles de Noailles, Eveline Orlowska, Lily Pastré, Man Ray.
Archiefbeeld uit Les Mystères du château du Dé. Van links naar rechts: Marcel Raval, Edith en Etienne de Beaumont, Germaine de Croisset, Bernard Deshoulière, Alice de Montgomery, Marie-Laure en Charles de Noailles, Eveline Orlowska, Lily Pastré, Man Ray. © thérèse bonney, 1929

Terug naar de kunst

In 1973 werd de villa verkocht aan de stad Hyères. Na een aantal jaren van leegstand werd ze gerestaureerd, tot ze in 1989 de deuren opende voor het publiek. Sinds 2003 is de woning uitgegroeid tot een multidisciplinair centrum voor hedendaagse kunst, geleid door Jean-Pierre Blanc. Het programma rond design, architectuur, mode en fotografie heeft internationale allure. Elk jaar verblijven er ook ongeveer vijftien artists in residence.

De openluchtslaapkamer met een hangend bed van Pierre Chareau. De buisfauteuil is van Marcel Breuer, de inschuifbare ijzeren muren van Jean Prouvé en de ligstoel van Pierre Daniel.
De openluchtslaapkamer met een hangend bed van Pierre Chareau. De buisfauteuil is van Marcel Breuer, de inschuifbare ijzeren muren van Jean Prouvé en de ligstoel van Pierre Daniel. © thérèse bonney, 1928

Voor de honderdste verjaardag van het gebouw is er een uitgebreid programma samengesteld, met onder meer een immersieve scenografie, Les Nuits d’Été, ontworpen door de meermaals bekroonde Franse interieurarchitect Pierre Yovanovitch. “Er werd me gevraagd om dit unieke verblijf up-to-date te maken. Het was alsof ik een opdracht kreeg van Charles en Marie-Laure de Noailles zelf”, vertelt hij. “Door de opdracht te accepteren kon ik die twee persoonlijkheden vereeuwigen en zo hulde brengen aan hun invloed op de culturele en artistieke geschiedenis van de 20ste eeuw. Ik heb daarbij stukken uit de privéarchieven van het paar gebruikt. Bezoekers kunnen een gemeubeld en gedecoreerd interieur ontdekken, vrijelijk geïnspireerd door de collecties van de De Noailles. Ze worden meegevoerd naar het creatieve universum en het dagelijks leven van de eigenaars van de villa.” Het is een nieuwe, onuitgegeven interpretatie, te ontdekken tot 14 januari 2024.

Doen, eten en zien in de buurt

—Tot 5/11: Design Parade Hyères en Toulon. Een internationaal interieurfestival met de rijzende sterren.

—Tot 31/10: tentoonstelling Andrée Putman en de makers van de Moderne Beweging, Stichting CAB Saint-Paul-De-Vence. fondationcab.com

—Pradeau-Plage. Voor lekkere vis en zeevruchten met de voeten in het water, in een hemels decor. pradeauplage.com

—Ciel, het meest Italiaanse ddsakterras van Marseille. Dolce vita en zonnige keuken. sky-rooftop.com

—De Iles d’Or Lodge. 22 kamers met terras rond een verwarmd zwembad, in het hart van het schiereiland Giens, tegenover het eiland Porquerolles. Met directe toegang via een zandpad naar een vier kilometer lang strand. lelodgedesilesdor.com

—16, 17 en 18/9: Ressusciter la rose, een muzikaal eerbetoon aan het leven, het werk en de nagedachtenis van Marie-Laure en Charles de Noailles, in Villa Noailles.

—2/6 tot 29/7: Lavender Snows van curator Maud Salembier, presenteert een groep opkomende Belgische kunstenaars in een prachtige ruimte die onlangs is geopend door de Belgische Catherine Bastide, in Marseille. latraversemarseille.fr

—12/10 tot 14/1: de garderobe van Marie-Laure de Noailles heruitgevonden door grote huizen en jonge modeontwerpers van de 21ste eeuw, te zien in Villa Noailles.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content