Een gezond lichaam op een gezonde planeet: vijf manieren om gezond én ecologisch te eten

Stijn Bruers, doctor in de theoretische natuurkunde en ecologie en in de moraalfilosofie, geeft binnenkort een avondles over hoe je je ecologische voetafdruk kan verminderen in je bord. In deze opinie alvast een voorproefje, waarin duidelijk wordt dat iets abstract als ecologie en iets concreet als je eigen gezondheid niet eens zo ver van elkaar liggen.

Onze planeet is niet oneindig groot. Alles wat we nodig hebben om goed te leven – denk aan proper water, landbouwoppervlakte of natuurgebied – is eindig. En met wat eindig is, moeten we voorzichtig zijn. De aarde heeft planetaire grenzen die we best niet overschrijden als we op een duurzame manier willen verder leven. Die planetaire grenzen worden overschreden als we bijvoorbeeld te veel consumeren, te veel broeikasgassen uitstoten of een te grote ecologische voetafdruk hebben.

Ook ons lichaam heeft grenzen die we best niet overschrijden als we op een gezonde manier willen verder leven. Die lichamelijke grenzen worden overschreden als we bijvoorbeeld te veel ongezonde dingen eten of een te hoog lichaamsgewicht hebben. Te veel calorieën binnenkrijgen door alcohol, suikers of verzadigde vetten is belastend voor ons lichaam, waardoor we een hoger risico lopen op chronische ziekten zoals diabetes en hart- en vaatziekten.

‘Gezonder leven is ook ecologisch leven (en omgekeerd)’

We kunnen wel wat verdragen, maar te veel is te veel. Zo is ook een te hoge uitstoot van broeikasgassen te belastend voor de aarde. De chronische ziekte genaamd klimaatopwarming komt met verschillende symptomen zoals overstromingen, infectieziekten, droogtes en hittegolven. Als de aarde te weinig bossen heeft, kan die de overdaad aan CO₂ niet uit de atmosfeer halen en dan wordt het aardoppervlak warmer, net zoals ons lichaam de overdaad aan calorieën niet kan verwerken als we te weinig bewegen, met het gekende gevolg.

Om gezonder te leven moeten we onze levenswijze en voedingspatroon wijzigen. Het goede nieuws is dat veel van die gezondheidsmaatregelen ook milieuvoordelen bieden, omdat ze onze ecologische voetafdruk verlagen. Fietsen is gezonder én milieuvriendelijker dan autorijden, groenten zijn gezonder én milieuvriendelijker dan vlees, sigaretten ongezond én hebben ook een hoge voetafdruk. We hebben unieke win-winmogelijkheden voor zowel ons lichaam als onze planeet. Daarom: een top vijf van voedingskeuzes met een dubbele winst voor milieu én gezondheid.

Top vijf

Op nummer vijf staat: het vervangen van gesuikerde frisdranken door caloriearme frisdrank gezoet met bijvoorbeeld stevia, of door thee of (kraantjes)water. Geraffineerde suikers kunnen we best mijden, want die verhogen het risico op diabetes en hart- en vaatziekten. Daarbij heeft de productie van suikers ook een impact op het milieu. Drink je een glas water in plaats van gesuikerde frisdrank, dan daalt de CO₂-uitstoot met honderd gram en je watervoetafdruk met zestig liter.

Op de vierde plaats komt een maatregel die minder bekend is: het vervangen van geraffineerde graanproducten zoals wit brood, witte rijst en witte pasta door volkoren producten. Die volkoren producten bevatten meer gezonde voedingsvezels en mineralen. Bij het raffineren van graan gaan die waardevolle voedingsstoffen verloren, wat een vorm van voedselverspilling en inefficiëntie is. De milieu-impact van geraffineerde producten ligt daarom ook meer dan een kwart hoger.

Op nummer drie nog een evidentie: snoepgoed zoals chocolade en gebak vervangen door fruit en noten. Door snoepgoed te eten in plaats van fruit, verliest een gemiddelde Belg al snel meer dan een jaar in goede gezondheid. Kiezen voor een appel in plaats van voor een stukje chocoladetaart bespaart daarbij bijna honderd gram CO₂ en zeshonderd liter water.

Verder is ook een te hoge alcoholconsumptie niet gezond. Beperken we alcohol tot maximum een glas per dag, dan wint een gemiddelde Belg ongeveer een extra gezond levensjaar door lagere risico’s op hart- en vaatziekten, levercirrose en ongevallen. Ook het milieu is erbij gebaat, want een glas wijn heeft een CO₂-uitstoot van tweehonderd gram. Sterke drank is nog een paar keer schadelijker voor het milieu en de gezondheid.

En dan op nummer een, de grootste win-win maatregel: dierlijke producten vervangen door plantaardige alternatieven. Dat blijkt ondermeer uit een studie van vorig jaar in de Proceedings of the National Academy of Sciences. Als we in 2050 wereldwijd volledig plantaardig (veganistisch) zouden eten met veel groenten en fruit, dan is er volgens die studie vijftien procent minder uitstoot van broeikasgassen en tien procent minder vroegtijdige sterfte.

Dat werd heel concreet uitgewerkt in de studie: volgens de berekeningen daarin zullen in 2050 ongeveer tien op de duizende mensen sterven als die duizend mensen eten zoals vandaag. In een scenario waarbij iedereen veganistisch zou eten, zien we in datzelfde jaar nog maar negen sterfgevallen op de duizend. Met andere woorden: één op tien doodsoorzaken heeft te maken met een te hoge consumptie van dierlijke producten en te lage consumptie van groenten, fruit, volle granen, peulvruchten, noten en zaden. Veroorzakers zijn dan vooral de grote boosdoeners die we hiernet al noemden: hart- en vaatziekten, kankers en diabetes.

Verschuiving van voedingspatroon

Een goede vuistregel voor een evenwichtige voeding is om rood vlees te vervangen door plantaardige eiwitbronnen zoals peulvruchten en sojaproducten, koemelk te vervangen door een plantaardig alternatief zoals sojadrink verrijkt met calcium, vitamine D en vitamine B12, en kippenvlees, kaas en eieren te vervangen door groenten, noten en zaden. Goed geplande plantaardige voedingspatronen kunnen je leven met een paar jaar verlengen.

Milieu en gezondheid twee verschillende zaken? Helemaal niet!

Een verschuiving van ons voedingspatroon, weg van dierlijke producten, is de belangrijkste maatregel die een individu kan nemen om de eigen ecologische voetafdruk te verlagen; belangrijker dan bijvoorbeeld je auto wegdoen, je huis perfect isoleren, overschakelen op groene elektriciteit of vliegtuigreizen vermijden. Door hogere ziektekosten en klimaatverandering zal er bij een consumptie van dierlijke producten ook een economisch welvaartsverlies zijn van ruwweg vijf procent van het mondiaal inkomen. Een veganistische samenleving zou dus vijf procent rijker zijn.

Milieuorganisaties die werken rond duurzame voeding communiceren vaak over maatregelen zoals biologische, lokale en seizoensgebonden voeding en over de milieu-impact van producten uit verwarmde serres of geïmporteerde producten met het vliegtuig. Maar ze communiceren nog te weinig over de hoge milieu-impact van ongezonde producten zoals gesuikerde frisdranken, geraffineerde graanproducten, snoepgoed, alcoholische (sterke) drank en dierlijke producten. Milieu en gezondheid twee verschillende zaken? Helemaal niet: milieuorganisaties en gezondheidsinstanties zouden net vaker de handen in elkaar moeten slaan om zo dubbele winst te boeken.