‘Werk definieert vandaag wie we zijn, maar dat had helemaal anders kunnen lopen’

Nathalie Le Blanc staat stil bij de frappante feiten die ze al lezend opmerkte. Deze week buigt ze zich over Werk van James Suzman.

Dat ze iets waardevols wilde doen, vertelde mijn favoriete buurvrouw. Na een schitterende carrière bij een internationaal bedrijf nam ze ontslag om zorgkundige te worden. Daarnaast wil ze genoeg tijd voor haar voedselbos. Een beslissing waar ze veel vragen over krijgt. Ik moet vaak aan haar denken terwijl ik Werk van James Suzman lees. De Britse antropoloog deed jarenlang onderzoek naar de Ju/’hoansi, jager-verzamelaars uit de Kalahari-woestijn. Hij gebruikt zijn kennis over hun manier van leven om onze geschiedenis en de centrale plaats die werk daarin heeft te onderzoeken.

Onze beheersing van vuur zorgde voor makkelijker verteerbaar voedsel en hield roofdieren op afstand, wat betekende dat we op de savanne konden gaan leven in plaats van in bomen en grotere breinen ontwikkelden. Al snel volgden taal, ambacht, kunst en vertier. De eerste 95% van onze 300.000 jaar waren we jager-verzamelaars. Het vergde de ontwikkeling van landbouw amper 12.000 jaar geleden, gevolgd door steden 4000 jaar later en de industriële revolutie, de welvaartsspurt en bevolkingsexplosie van de laatste 200 jaar, om tot elektrische auto’s, pr-bureaus en online shoppen te komen.

Wie denkt dat jager-verzamelaars een leven van ontbering en eindeloze strijd leefden, heeft het mis, schrijft Suzman. Ze waren gezond en tevreden, werkten minder dan 20 uur per week en waren niet bezig met de toekomst, bezit, status en competitie. Hun vrije tijd vulden ze met familie en vrienden, genieten van en leren over hun omgeving, kunst en spel. Onze kapitalistische maatschappij draait rond het idee van schaarste en hoe we dat overwinnen, iets waar onze voorouders niet mee bezig waren zolang aan hun behoeftes was voldaan. Niets ratrace, burn-outs en discussies over de pensioenleeftijd, dus.

Maar Suzman romantiseert de jager-verzamelaars niet. Vandaag zijn we allemaal alert voor ‘profiteurs’, schrijft hij. “Socialisten vinden dat de rijken profiteren, terwijl kapitalisten vol minachting kijken naar de profiterende armen.” Sommige jager-verzamelaars tolereerden geen hiërarchie. Alles wat er was, werd verplicht gedeeld. Vergelijk het met belastingen, maar dan veel extremer. 200.000 jaar geleden waren we net als vandaag sociaal en empathisch, maar ook hebberig, competitief en opgetrokken uit ego. Dus waren er regels over wie wat aan wie kon vragen, eisten ze doorgedreven redelijkheid en zorgden ze dat de snelste jagers en andere uitblinkers nederig bleven door met hen te spotten. “Het vlees van de jager beledigen”, heette dat.

Klinkt absurd, niet? De vraag is, is ons huidige leven met elektrische auto’s, pr-bureau’s en online shoppen niet even absurd. Is onze maatschappij met grote ongelijkheid die we toeschrijven aan hard werk en meritocratie, maar die toch ook het gevolg is van de plek/familie waar je geboren bent, aangeboren talent en stom geluk, wel zo logisch? Over het fundamentele basisidee van hoe en waarom we werken, waar we geld aan uitgeven en hoe we ons leven organiseren wordt amper écht gediscussieerd. Opvallend, want zo vanzelfsprekend was het allemaal niet, suggereert Suzman. Werk definieert wie we zijn, maar hoe we vandaag werken en leven had ook helemaal anders kunnen lopen, stelt hij. Je zal misschien af en toe ongelovig je hoofd schudden bij dit boek en het niet met de man eens zijn, maar de kans is groot dat hij je brein zal kietelen. Goed gewerkt door Suzman, dus.