Waarom handelen mensen in sommige situaties goed en in andere iets minder ethisch? Heeft niet noodzakelijk met karakter te maken, wel met vooraf nadenken over wat je gaat doen. Dat blijkt uit een reeks experimenten.
Wie vooraf nadenkt over een situatie waarin het verleidelijk is om onethisch te handelen, is uiteindelijk minder geneigd om echt onethisch te handelen. Of om bepaald onethisch gedrag te verdedigen, bijvoorbeeld het illegaal downloaden van muziek of het stelen van kantoormateriaal.
In een van de experimenten kregen studenten van de Amerikaanse Rutgers-universiteit de opdracht met elkaar te onderhandelen over de verkoop van een mooi, oud huis. De verkopers mochten het niet verkopen aan iemand die het zou afbreken voor de bouw van een groot hotel. De kopers kregen te horen dat hun klant dat net wel wilde doen maar ze moesten die informatie voor de verkopers achterhouden.
De kopers kregen eerst een schrijfopdracht. De ene groep moest schrijven over een moment in hun leven toen onethisch gedrag voor hen kon, de andere groep over een moment van goed gedrag.
45 procent van de studenten die over onethisch gedrag had geschreven, loog over de hotelplannen. Dat is opvallend minder dan de andere groep, waar 67 procent loog.
Zelfbeeld
Uit een ander experiment bleek dat vooraf nadenken over onethisch gedrag vooral werkt als mensen met hun gedrag, hun zelfbeeld, integriteit of reputatie denken te schaden.
Twee groepen studenten moesten lange of korte teksten nalezen op fouten. Ze moesten telkens een munt opwerpen om te bepalen of het een lange of korte tekst zou worden. Daarbij konden ze liegen – of niet.
Ze kregen dezelfde schrijfopdracht als in het eerste experiment. De ene groep kreeg ook te horen dat iemands persoonlijkheid en waarden stabiel waren, de andere groep dat iemands persoonlijkheid en waarden in enkele maanden konden veranderen.
De eerste groep bleek het eerlijkst over wat op de bovenzijde van de munt stond. Ze gingen ervan uit dat hun huidige gedrag samenhing met hun toekomstige zelf. Wie geen link met zijn toekomstige persoonlijkheid zag, loog vaker.
Niet door karakter
“Het kan zijn dat onethisch gedrag niet ervaren wordt als iets waartegen men zich moet verzetten als men vindt dat het gedrag sociaal aanvaard is of geen gevolgen heeft voor zijn morele zelfbeeld”, zegt hoofdauteur Oliver Sheldon.
“Mensen denken vaak dat slechte mensen slechte dingen doen en goede mensen goede dingen, en dat onethisch gedrag alles met karakter te maken heeft. Maar de meeste mensen zijn soms onoprecht, en vaak heeft dat meer te maken met de situatie en met hoe mensen hun eigen onethische gedrag zien dan met karakter.”
De studie verscheen in het Personality and Social Psychology Bulletin. (IPS)
