Het leek een raar idee: op de eerste echt zwoele avond van het jaar naar de opera gaan, maar we hebben het ons niet beklaagd. Binnen was het heerlijk koel en Leonard Bernsteins Candide bleek een feest voor oog en oor.
Is het een opera? Een operette of musical? Een vraag die muziekliefhebbers zich bij de creatie van Candide in 1956 al stelden; meer dan 50 jaar later doen ze dat nog steeds. En het is waar, Leonard Bernstein maakte het mensen die de wereld graag overzichtelijk in vakjes onderverdeeld zien niet gemakkelijk. Laat de muziek voor zichzelf spreken, kun je dan zeggen, maar persoonlijk was ik toch blij met de inleiding van Wilfried Eetezonne die aan de première voorafging.
Als je weet dat Bernstein gelijktijdig aan Candide en West Side Story werkte, dat een song bedoeld voor de ene compositie uiteindelijk in de andere terechtkwam, dan herken je duidelijk bepaalde thema’s in de partituur. Maar net zo goed brengt Bernstein een eresaluut aan de Europese muziek: je hoort er Belcanto in, Offenbach, Prokofiev, Gilbert & Sullivan… Het verhaal dan. Daarvoor vond Bernstein inspiratie bij de grote Franse filosoof Voltaire, voortrekker van de Franse Verlichting, volgens Goethe zelfs de aanstichter van de Franse revolutie.
In zijn meest bekende verhaal, Candide ou l’optimisme, veegt hij de vloer aan met het optimistische wereldbeeld van onder andere de Duitse filosoof Leibniz, die meende dat de mens in de beste aller mogelijke werelden leeft en dat er een reden is voor alle vormen van kommer en kwel. Nu had Voltaire redenen te over om daaraan te twijfelen: het is de tijd van de Zevenjarige Oorlog, in 1755 stierven 30.000 mensen in de grote aardbeving van Lissabon.
Het is dan ook niet min wat de filosoof zijn anti-held Candide laat doorstaan. De naïeve jongeman, een bastaardzoon van adellijke komaf, wil eigenlijk maar één ding: een gelukkig gezinnetje stichten met zijn geliefde Cunegonde, maar die heeft heel andere ambities. En verder wordt Candide op zijn zoektocht naar simpel geluk door zowat elk denkbare rampspoed getroffen: oorlog, natuurrampen, honger, ziekte, slavernij, godsdienstwaanzin, inquisitie, vernieling en wreedheid. Maar als trouwe leerling van de immer optimistische huisleraar Pangloss zal hij nooit zijn geloof in de intrinsieke goedheid van de wereld en zijn bewoners verliezen.
Bernstein die wegens zijn politieke overtuiging en sociaal engagement een tijdlang door de FBI in de gaten gehouden werd, geeft Voltaires vlijmscherpe maatschappelijke satire eigen accenten en maakt er een filosofisch-muzikale avonturenroman met sterk absurdistische inslag van.
In deze herneming van een productie uit 2009 zet de Britse regisseur Nigel Lowery de waanzin en het absurde van de wereld dik in de verf. Voltaire meets Monty Python: terroristen met automatische geweren bestormen het podium, er zijn walsende toiletpotten, koningen in hun onderbroek, een XL badeend en een dito vraatzuchtig kuiken. Niet iedereen kon die aanpak smaken, vier Nederlanders in de rij voor ons begrepen er niets van en verlieten tijdens de pauze verontwaardigd de zaal. Maar wie houdt van ironie, een stripverhaalachtige aanpak en een overvloed aan visuele fantasie komt ogen tekort.
Ook de oren werden verwend: Yannis Pouspourikas leidde orkest, koor en solisten in een dynamische versie van Bernsteins stuwende partituur. De jonge Amerikaanse tenor Michael Spyres is aandoenlijk als de nerdy naïeve Candide, de eveneens Amerikaanse sopraan Leah Partridge kreeg een verdiend ‘open doekje’ na de aartsmoeilijke song Glitter en be gay met veel ironische coloratuur, voortreffelijk koket geacteerd bovendien. Ook haar samenspel en -zang met de ontembare Carole Wilson als een gedesillusioneerde oudere prostituée was kostelijk.
Maar de revelatie van de avond was voor mij toch Graham F. Valentine in de dubbelrol van optimist Pangloss en pessimist Martin, met veel grint in de stem en iets gluiperig sinisters in zijn wezen dat optimisme voorgoed een slechte naam bezorgt. Geweldige voorstelling, van het soort dat je met hernieuwde energie de lauwe nacht instuurt.
Linda Asselbergs
