‘Het was een rampzalig jaar voor LGBTI-rechten’

Politicoloog en LGBTI-activist Rémy Bonny blikt terug op een tumultueus jaar. Tussen lockdowns en versoepelingen in zagen Hongarije en Polen hun kans schoon om LGBTI-rechten terug te schroeven. ‘Nog nooit stonden mensenrechten zo veel onder druk in de EU. We moeten de handen in elkaar slaan om de LGBTI-rechten te verdedigen.’

Zonder enige twijfel was 2020 het slechtste jaar voor LGBTI-rechten van de voorbije twee decennia in de Europese Unie. De conservatieve regeringen van Hongarije en Polen misbruikten de mediafocus op de pandemie om zonder enig protest basisrechten van de LGBTI-gemeenschap weg te nemen. Het anti-LGBTI virus dreigt zich te verspreiden naar de rest van de EU en andere minderheden als we niet doeltreffend ingrijpen.

Bijna dagelijks bereiken er ons foto’s van LGBTI-personen die in elkaar geslagen worden op straat in Polen en Hongarije. De politie lacht homo- en transfoob geweld vaak weg, waardoor velen geen aangifte meer durven doen. In tussentijd emigreren LGBTI-personen meer en meer naar West-Europa. De politiek in deze landen moedigt anti-LGBTI geweld ook zonder schaamte aan. Hoe is het toch zo fout kunnen gaan met de rechten voor LGBTI-ers in de Centraal- en Oost-Europese lidstaten van de EU?

Het was een rampzalig jaar voor LGBTI-rechten

Mijn opdracht voor 2020 was duidelijk: het progressieve middenveld in de EU verenigen rond LGBTI-rechten. Ik begon het jaar met opzet niet in Brussel, maar in Boedapest en Warschau. In 2019 bereikten er ons al verschrikkelijke verhalen van lokale politici die anti-LGBTI campagnes opzetten in Hongarije en Polen. Terwijl wij, de LGBTI-gemeenschap, het gevoel hadden dat het alsmaar beter werd, hebben de oerconservatieven zich op een uiterst professionele wijze geherstructureerd. Ze worden gesteund door Amerikaanse evangelisten dichtbij de regering van Donald Trump en Russische oligarchen die de opdracht van het Kremlin kregen om Europa te destabiliseren. Daardoor bezitten ze onbeperkte middelen om een anti-LGBTI oorlog te voeren. Die oorlog woedt zeker niet enkel in Centraal- en Oost-Europa. Ook Franse, Nederlandse en Belgische conservatieve politici hebben banden met deze netwerken. Zo nam Vlaams Belanger Dries Van Langenhove nog deel aan een anti-LGBTI zomerkamp in Polen enkele jaren geleden.

Tijdens mijn meetings met diplomaten en filantropen rond een herstructurering van de Europese liberaal democratische bewegingen rond LGBTI-rechten was het enthousiasme groot. Het was, volgens hen, tijd om niet enkel vooruit te kijken, maar ook te verdedigen wat we al bereikt hadden. Ze kwamen meteen aandraven met allerlei mogelijke fondsen.

Dat enthousiasme ebde volledig weg toen de eerste tekenen van de impact van de COVID-19 crisis op de EU zich vertoonden. Tijdens een meeting in Den Haag eind februari met een topdiplomaat werd me al snel duidelijk dat er stevig bespaard zou worden op budgetten voor mensenrechten. Toen de pandemie de VS bereikte, trokken ook onze Amerikaanse fondsen zich terug.

De strijdvaardigheid van vele LGBTI-personen staat meer en meer onder druk.

Terwijl de meerderheid van de Europese regeringen zich focusten op hun respons op COVID-19, loste de Hongaarse premier Viktor Orban eind februari al een eerste waarschuwingsschot af. Hij riep zijn Europese collega’s van de Europese Volkspartij, waar ook CD&V deel van uitmaakt, op om actief het homohuwelijk te bestrijden. Europarlementslid Kris Peeters liet me gelukkig meteen weten dat hij hier nooit mee zou instemmen.

Drie weken later, terwijl we allemaal massaal gingen thuiswerken, werden de Poolse LGBTI-activisten van de Atlas Of Hate, die de ‘LGBTI Vrije Zones’ blootlegden, vervolgd. De Poolse oerconservatieve organisatie Ordo Iuris, die linken met Rusland heeft, stelde zich burgerlijke partij voor gemeenten die door de LGBTI-activisten werden aangewezen als ‘LGBTI Vrije Zones’. De activisten doopten ze zo nadat ze zogenaamde ‘Charters ter bestrijding van de LGBTI-ideologie’ aannamen. Volgens Ordo Iuris doen de activisten aan laster.

De dag dat de lockdown werd afgekondigd in Hongarije werd in alle stilte ook een nieuwe wet afgekondigd die iedere wettelijke erkenning van trans- en intersekse personen wegvaagde. Hongarije ging daardoor nog een stap verder dan pakweg Rusland of Azerbeidzjan. De strijdvaardige Hongaarse LGBTI-activisten zetten ‘COVID-19 proof’-protest op. Maar het mocht niet baten. Een maand later werd de wet gestemd.

Maar liefst 48 activisten werden na protesten in Polen hardhandig in de boeien geslagen en meegenomen naar geheime locaties.

Ondertussen woedde ook in Polen de anti-LGBTI campagne volop verder. Tijdens de presidentsverkiezingen maakte huidig president Andrzej Duda LGBTI-rechten een hoofdthema. Hij noemde de “LGBTI-ideologie schadelijker dan het communisme” voor Polen. Twee dagen nadat hij verkozen werd, werd LGBTI-activist Margot Szutowicz opgepakt door de Poolse politie. Het was het begin van een bijna revolutionaire periode van protest in Polen. Toen diezelfde activist drie weken later veroordeeld werd tot drie maanden celstraf omwille van godslastering, braken rellen uit in Warschau. De avond van haar arrest kwam het tot een confrontatie tussen LGBTI-activisten en de politie. Maar liefst 48 activisten werden hardhandig in de boeien geslagen. Ze werden meegenomen naar geheime locaties en kregen in het begin geen toegang tot een advocaat. De Poolse ombudsman stelde zelfs een inbreuk vast op de seksuele integriteit van een activist. Het zijn situaties die we normaal zien in Rusland, niet in een EU-lidstaat.

Een golf van solidariteit voor de Poolse LGBTI-gemeenschap voltrok zich doorheen Europa. Tijdens mijn speech op een solidariteitsprotest in Boedapest riep ik de Europese Raad op om in spoed bijeen te komen over de situatie in Polen. Als de EU mensenrechtenschendingen zoals in Rusland toelaat in zijn lidstaten, begraaft het namelijk het volledige Europese project van normen en waarden. Ik riep de Europese Commissie ook op om een inbreukprocedure van artikel 2 van het Verdrag van de EU op te starten. Dat artikel voorziet dat EU-lidstaten de mensenrechten respecteren. De EU deed helemaal niets.

Door de stilte van de EU voelden conservatieven zich gesterkt om hun oorlog tegen seksuele en genderminderheden verder te zetten. Zo verdedigde de Nederlandse CDA-minister van onderwijs Arie Slob religieuze scholen die LGBTI-personen veroordeelden tijdens hun lessen (waarop hij dan later terugkwam). De Roemeense regering probeerde ‘Gender Studies’ aan hun universiteiten te bannen. Het Poolse hooggerechtshof, dat gecontroleerd wordt door de Poolse regering, nam de weinige abortusrechten die er in Polen voor vrouwen waren af. Hongarije voerde een grondwetswijziging door die het onmogelijk maakt voor koppels van hetzelfde geslacht om een kind te adopteren en kinderen te onderwijzen over LGBTI-gelijkheid.

De strijdvaardigheid van vele LGBTI-personen staat meer en meer onder druk. Zo verhuisde deze zomer één van de voornaamste transgenderactivisten van Hongarije naar Berlijn. Na de trans-ban van eerder dat jaar zag ze geen toekomst meer in haar geboorteland.

Het jaar 2020 moet een wake-up call zijn voor alle Europese democraten. Nog nooit stonden mensenrechten zo sterk onder druk in de EU. We moeten de handen in elkaar slaan ter verdediging van LGBTI-rechten. LGBTI-personen zijn het eerste slachtoffer van een autocratische golf die door de EU trekt. Als we dit niet meteen een halt toeroepen, dreigt het volledige Europese vredesproject de schop op te gaan.

Rémy Bonny werkt als Belgisch politicoloog en activist rond LGBTI-gelijkheid in Centraal- en Oost-Europa.