‘Wat kunnen we nog zeggen over Derksen zonder in herhaling te vallen?’

Onze ogen vielen net niet uit hun kassen bij het bekijken van een ontstellend stukje Nederlandse televisie, maar we blijven quasi sprakeloos. Wat valt er immers nog te zeggen? Een inzicht in onze redactiebrainstorm.

Het nieuwsfeit ken je ondertussen waarschijnlijk wel: controversiële voetbalanalist bekent op nationale televisie een verkrachting en wordt daarbij luidkeels lachend aangemoedigd door andere tafelgasten en publiek. Journalisten zoeken na het brengen van dat nieuws graag naar invalshoeken die hun lezers nog nergens anders hebben gezien. Ook wij deden dat. Maar helaas voor jou, lezer: we hebben ze niet gevonden. Alles is ooit al eens gezegd. We gidsen u langs onze brainstorm.

‘Kunnen we werken rond hoe een man zich veilig genoeg kan voelen om zoiets te zeggen op televisie?’

Johan Derksen maakt in het fragment wel gewag van enige schaamte, maar daar merk je als kijker thuis niet noodzakelijk veel van. Zijn verhaal wordt onthaald op gelach en aangewakkerd door vragen en opmerkingen die niet zouden misstaan in een te luidruchtig café op een te laat uur. De heren voelen zich duidelijk in hun nopjes.

Het is misschien wel die achteloosheid die mensen het hardst voor de borst stoot, maar tegelijk is ze niets nieuws. Het lijkt door de commotie nu even anders, maar onze samenleving ligt amper wakker van verkrachting. Een op drie mannen vindt seksuele betrekkingen met iemand zonder dat daar expliciete toestemming voor gegeven werd geen verkrachting. Dat heet verkrachtingscultuur, ofwel de reden waarom een meisje met verschillende bedpartners een slet wordt genoemd en een jongen met een even dynamisch seksleven een deugniet. Ook Derksen en zijn kompanen voelen tijdens de opnames dat er hen geen strobreed in de weg wordt gelegd.

‘Iets over cancel culture dan!’

Al gauw na het verschijnen van het programma duikt dat stro toch op, want de verontwaardiging op sociale media is groot. Verschillende mensen achten het onmogelijk dat de betrokken mannen nog op televisie kunnen komen en opperen een ontslag. Derksen wuift de reacties weg als woke gedoe van ‘vinnige dames’.

Derksen is een notoir mediafiguur die in Nederland met de regelmaat van de klok in opspraak komt dankzij zijn racistische, homofobe of seksistische uitspraken. Soms ontstaat er een mediastorm in een glas water, maar de man heeft tot nu toe nooit echt verantwoording moeten afleggen. Ook nu zat Derksen de dag na het bewuste verkrachtingsverhaal gewoon opnieuw aan de tafel in de studio, om zijn verhaal te kunnen ‘nuanceren’, oftewel verder minimaliseren. Plots is er van verkrachting toch geen sprake meer. Zijn werkgever Talpa zegt geen overhaaste stappen te willen nemen. De dag nadien zit Derksen opnieuw in de studio, om – zo was aangekondigd – zijn excuses aan te bieden. Die blijven uit. Twee weken na de uitzending waarin Derksen vertelt over hoe hij een vrouw verkrachtte en daarbij lachend wordt aangemoedigd door zijn gasten Wilfred Genee en René van der Gijp, hervatten de drie heren de uitzendingen van het programma. En terwijl dat normaal op 3 juni in zomerpauze zou gaan, wordt het nu twee weken langer uitgezonden om de gemiste zendtijd goed te maken.

Derksen is allesbehalve gecanceld. Seksueel geweld blijkt amper een aanleiding om iemands plaats in de maatschappij in vraag te stellen. Integendeel: dit soort ranzige verhalen maken plegers soms extra populair bij hun publiek.

‘Wat bezielde de andere tafelgasten om het verhaal in het belachelijke te trekken? Waarom bleef het publiek in de studio lachen? Waarom greep niemand van de crew in?’

België

België

‘Ongemakkelijk meelachen is gemakkelijk. Niet lachen is moedig, maar moeilijk’

Het gebrek aan interventie kan vreemd lijken, maar is tegelijk ook herkenbaar uit debatten van afgelopen jaren. Menig slachtoffer van aanranding of erger meldt dat er soms wel getuigen waren, maar dat niemand ingreep. Het zogenaamde omstanderseffect werd bij Vandaag Inside nog in de hand gewerkt door de intimiderende omgeving die een studio kan zijn en doordat het hier om een televisiepersoonlijkheid gaat. Als er iets is wat #MeToo heeft aangetoond, dan is het wel hoe moeilijk het kan zijn om in te gaan tegen iemand met macht.

‘Kunnen we iets doen rond machismo en misogynie op sportredacties?’

Derksen deed zijn uitspraken in het kader van een sportprogramma. De sportwereld oogst wel vaker kritiek van vrouwenbewegingen, bijvoorbeeld door seksistische uitingen in televisieprogramma’s, ongunstige timing van vrouwenwedstrijden of kledingrichtlijnen die weinig aan de verbeelding overlaten.

Vrouwen worden nog te vaak gezien als minderwaardig in de sportwereld. Zo bleek ook in augustus 2021, toen Belgische commentator Eddy Demarez niet besefte dat zijn microfoon nog open stond en zich neerbuigend uitliet over enkele van de Belgian Cats. Hij werd stevig op de vingers getikt voor zijn uitspraken en verdween tijdelijk van het scherm, maar iets wat moeilijker te counteren valt dan een individuele persoon, is werksfeer. Die is binnen de sportwereld en zo ook bij veel sportredacties niet bepaald vrouwvriendelijk. Zo bleek in 2021 bij Sporza en blijkt in 2022 opnieuw bij Talpa.

‘Hij zegt dat hij zich kwetsbaar wou opstellen. Hoe had hij dat beter gedaan?’

Derksen wou zich kwetsbaar opstellen, zegt hij achteraf, en wou met zijn anekdote een hedendaags voorval kaderen. Als hij dat effectief gedaan had in plaats van een toogverhaal te vertellen, verliep het debat vandaag misschien wel anders. Maar je kwetsbaar opstellen begint altijd met een blik in het eigen hart en zodus ook met het aanbieden van je excuses als je in fout was. Dat weigert de man evenwel te doen.

Nochtans werd hoe dat moet al uitgebreid besproken na eerdere halfslachtige verklaringen achteraf, zoals die van Bart De Pauw na het uitlekken van verschillende klachten over grensoverschrijdend gedrag. Communicatiespecialisten struikelden over elkaar heen na het verschijnen van een filmpje waarin hij die verhalen wou kaderen. Mensen maken soms fouten, was de boodschap, maar dan is het eerst en vooral zaak van die te erkennen voor je verder kan. Sinds dat filmpje de Belgische mediawereld op zijn kop zette, weten we dat dergelijke verklaringen niet meer zijn dan een charmeoffensief als ze niet voorafgegaan worden door oprechte excuses. Al kan je ook zeggen dat we dat eigenlijk al weten sinds de kleuterklas.

‘Misschien zit er iets in het onderzoeken van hoe de tijden veranderd zijn?’

Vroeger was alles anders, zegt Derksen. ‘In de jaren 60 en 70 was iedereen veel ruimdenkender en was er veel meer toegestaan. Ze lachten je uit als je aangifte deed. Dan zei de politie: ‘ga maar lekker buitenspelen.’’

Hoewel de definitie van verkrachting (‘elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt’) inderdaad pas in 1989 in het strafwetboek terechtkwam, was het ook in de jaren 60 en 70 maar net zo netjes om een bewusteloze vrouw te helpen in plaats van haar te penetreren met een kaars. Wat helaas nog niet veranderd is sinds die periode, is dat slachtoffers nog steeds te weinig gehoord worden. De verhalen van slachtoffers worden nog te vaak niet geloofd of weggelachen, soms ook door henzelf. Van alle aangegeven seksuele misdrijven leidt er slechts dertien procent tot een veroordeling. Bijna de helft wordt zonder meer geseponeerd. Ga maar lekker buitenspelen.

‘Hoe pijnlijk is dit nu voor slachtoffers van seksueel misbruik?’

In 2020 waren er volgens Sensoa in België 3.153 meldingen van verkrachting, pogingen niet meegeteld. Naar schatting negentig procent van de seksuele misdrijven wordt niet gemeld. In ons land alleen al moeten dus heel wat slachtoffers van zo’n seksueel misdrijf hebben gezien hoe enkele mannen op televisie lachen met wat ze zelf een stoer verhaal lijken te vinden, maar wat voor iemand anders een traumatische ervaring geweest kan zijn.

Dat moet overal in de Lage Landen machteloosheid en woede hebben opgeroepen bij slachtoffers van seksueel geweld. Alsof de bedenkelijke juridische opvolging van aangiften rond seksueel geweld nog niet wraakroepend genoeg was, krijgen slachtoffers nu ook nog eens dergelijke bagger te verwerken op een nationale televisiezender. Hoe kunnen we dan nog verbaasd zijn dat de overgrote meerderheid van de slachtoffers hun verhaal liever in stilte draagt?

‘Ik denk niet dat we het vandaag gaan vinden’

Nee, een originele invalshoek om het verhaal rond Derksen eens op een andere manier te belichten hebben we niet gevonden. Seksueel geweld en het minimaliseren ervan is immers niets nieuws. Alles is ooit al gezegd, en vaak zelfs meer dan een keer. Ontstellend dat er nog steeds individuen zijn die het blijkbaar nog nooit gehoord hebben.