Iedereen kan sofrologie gebruiken bij lichamelijke klachten, maar ook als een alternatieve invalshoek voor bewustwording of persoonlijke groei. Voor sommigen is het een filosofie, een levenskunst, voor anderen een therapie.

Marianne Meire

In hun streven naar evenwicht zoeken nogal wat mensen naar nieuwe invalshoeken. Wie innerlijke rust wil, moet zich even verdiepen in de sofrologie, het geesteskind van de Spaanse neuropsychiater Alfonso Caycedo. Deze jonge leer groeide uit tot een wetenschappelijke discipline die op verschillende plaatsen in de wereld wordt uitgediept en therapeutisch wordt toegepast. Caycedo integreerde westerse relaxatievormen en oosterse meditatietechnieken. Mensen die zich erdoor laten inspireren, zijn zich bewuster van hun lichaamshouding, hun ademhaling, hun evenwicht en hun energie. Ze kunnen zich ontspannen en gaan daardoor beter om met stress en met pijn. Wie de sofrologie onder de knie heeft, slaagt erin de diepere oorzaken van disharmonie en onvrede en de gevolgen daarvan te herkennen en aan te pakken, en begrijpt de eigen gevoelens, gedragingen, gedachten. Sofrologie helpt de waarden in het leven (opnieuw) te ontdekken en te sturen.

Kinesiste Nicole Vandeweghe volgde haar sofrologische opleiding bij Alfonso Caycedo zelf. Vandaag leidt zij haar eigen school. Ze vatte deze nieuwe wetenschap en haar toepassingen voor ons samen.

Het sofrologisch gedachtengoed is goed gestructureerd. Artsen, therapeuten, logopedisten, seksuologen, kinesisten, vroedvrouwen en verplegers die sofrologisch werken, hebben een eigen woordgebruik. Een consultatie heet sofronisatie. De oefeningen die in de sofrologie zijn ontwikkeld, heten sofronisatietechnieken, en er is ook sprake van sofronische beleving. Dat is een aangename ervaring, een ontmoeting tussen lichaam en geest die de diepere structuren van een mens raakt. Een mooi voorbeeld is een zwangere vrouw die intens met haar ongeboren kind bezig is. In sofrologische prenatale begeleiding leren zwangere vrouwen bij zichzelf naar binnen te stappen. Het doel is dubbel : contact met de baby tijdens de zwangerschap, en omgaan met de pijn tijdens de bevalling. Het verschil met gewone zwangerschapsbegeleiding zit vooral in de techniek.

Nicole Vandeweghe : ?Therapeut en patiënt werken in de zone tussen wakker zijn en inslapen, d.w.z. op het sofroliminaal bewustzijnsniveau. Op dat ogenblik ben je veel ontvankelijker voor prikkels, gedachten, herinneringen, gevoelens. Als de sofroloog angst voor de bevalling herkent, zal hij die ombuigen. Ook voor pijn zijn er specifieke sofronisatietechnieken. De dynamische sofronisatie maakt onder meer gebruik van ademhaling en bewegingen. De sofroloog geeft ruggensteuntjes die leiden tot een maximale beleving van de bevalling, maar ook aanleren hoe de pijn kan opgevangen worden. De ademhalingstechnieken die zwangeren bij de klassieke kinesist leren, worden bij de sofroloog op het sofroliminaal niveau ingeoefend. Tussen waken en slapen worden de oefeningen veel intenser beleefd. Dat geeft een spectaculaire pijnbeheersing tijdens de bevalling. De zwangere vrouw leert haar lichaam in die mate beleven en kennen dat zij zich door haar lichaam kan laten sturen naar de meest comfortabele houding om te bevallen. Klassieke en sofrologische voorbereiding zijn evenwaardig. Een sofrologische voorbereiding op een bevalling wordt trouwens vaak in combinatie met de klassieke kinesitherapeutische buikspier-, bekkenbodemspier- en ademhalingsoefeningen gegeven.”

De sofrologie gaat ervan uit dat lichaam, geest, emoties, en zingeving de waarden in ons bestaan zijn. Ze wil ze integreren, in evenwicht brengen door het menselijk bewustzijn te bestuderen. Grondlegger Alfonso Caycedo is een fenomenoloog : hij beschouwt de dingen zoals ze zich voordoen, hij keert terug naar de objectieve werkelijkheid, zonder vooroordeel. Waarnemingen van emoties, gevoelens, verlangens, onvrede, worden naast waarnemingen van de lichaamshouding gelegd. Met oefeningen wordt vervolgens de innerlijke rust in het individu hersteld.

Hoewel de sofrologie ontstond uit de psychiatrie, legde Alfonso Caycedo meteen de link naar de geneeskunde in zijn geheel. De sofrologie kent vier toepassingsgebieden. Een eerste is de medische/paramedische wereld. Psychosomatische stoornissen, slaapstoornissen, tics, rug- en nekklachten, hoofdpijn, hyperventilatie, chronische pijn en ademhalingsproblemen zijn maar een paar voorbeelden van klachten die sofrologisch worden behandeld. Een tweede toepassingsgebied is het sociologische. Preventie van slechte stress is het beste voorbeeld. Een derde luik werkt pedagogisch, bijvoorbeeld in een klas waarin de creativiteit van kinderen meer wordt gestimuleerd. Hier verhelpt de sofrologie faalangst, psychomotorische achterstand, en concentratie- of leerstoornissen. Een vierde tak is de sport. Daar wordt gewerkt aan het verhogen van fysieke energie, aan recuperatievermogen, aan effectieve en handige controle over pijn, stimuleren van zelfvertrouwen, en kennis en beheersing van het lichaam.

Een eerste kennismaking tussen sofroloog en patiënt begint steeds met een korte uitleg. Zo zal iemand met spanningshoofdpijn eerst leren hoe lichaam en geest samengaan. Deze theorie is noodzakelijk voor een goed begrip van de eigenlijke ontspanningsoefeningen.

Nicole Vandeweghe : ?Er zijn drie vormen van bewustzijn : het pathologische bewustzijn (waar ziekten voorkomen), het normale en het sofronische. Hoe vaker iemand overhelt in het ontspannende sofronische bewustzijn, hoe meer heling er is op het niveau van het pathologische bewustzijn. Na een korte introductie volgt een verkennend gesprek. De sofroloog observeert de patiënt en bespreekt wat hij vaststelt. De patiënt wordt zich bewust van zijn lichaam, wat vaak een ontspannend effect heeft. Vervolgens wordt de patiënt naar het sofroliminaal bewustzijnsniveau gebracht. Wij spreken daarom met zachte, monotone stem. Daarna volgen oefeningen toegespitst op de specifieke problemen, die thuis twee- tot driemaal per dag gedurende tien minuten worden herhaald.”

Een basiswet van de sofrologie is de herhaling : zo verdiept men de beleving van een ervaring, wat transformatie heet. Door sofronisatie worden de veranderende lichaamshouding en ademhaling, maar vooral het veranderende bewustzijn een nieuwe levenshouding.

Nicole Vandeweghe : ?Sofrologische oefeningen zijn een middel, ze zijn gestructureerd en progressief opgebouwd, maar ze zijn ondergeschikt aan de beleving en aan de verwoording ervan. De sofrologie bekijkt de mens in zijn geheel, ook in de drie dimensies van verleden, heden en toekomst. Mensen handelen vaak vanuit een bepaalde conditionering, vanuit gewoonten die ze meebrengen uit het verleden. Sommige van die zaken komen tijdens sofronisatie naar boven en krijgen dan speciale aandacht. Welke waardevolle ervaringen uit het verleden zijn belangrijk voor de toekomst van een persoon ? De sofrologie is er niet op uit om het verleden van de patiënt te analyseren. Maar als dit nuttig blijkt, wordt naar een contactpunt gezocht om verleden, heden en toekomst samen te brengen.”

Eén van de doelstellingen van sofrologie is bewustzijnsverandering. Sommige klachten kunnen op die manier verbeteren. Chronische pijn bijvoorbeeld vernauwt het bewustzijn : ze treedt op de voorgrond en sluit de buitenwereld af. De sofroloog zal proberen het bewustzijn van een pijnpatiënt te sturen met positieve stimuli en ervaringen (positieve activatie). Tegelijkertijd zoekt de sofroloog welke de lichaamsdynamiek van de patiënt is, omdat een harmonieuzere lichaamshouding kan helpen om pijn op te vangen.

Nicole Vandeweghe : ?Uiteraard moet de sofroloog het medisch dossier goed kennen van de persoon die hij behandelt. Ook onschuldige klachten komen aan de oppervlakte, maar voor zwaardere ziekteverschijnselen nemen wij meestal contact met de doorverwijzende arts. Ten tweede moet een sofroloog ook zeer aandachtig zijn patiënt volgen. Want inwerken op het bewustzijn, kan verkeerd uitdraaien, mensen kunnen blijven hangen in een negatieve gedachtengang.”

Bij sofronisatie is motivatie zeer belangrijk. Niet iedereen is even ontvankelijk voor boodschappen als ?u zakt weg tot op de rand van de slaap”. Niet iedereen zal voor de sofronisatie gewillig zijn neus spoelen met een fysiologische oplossing, een gebruik dat Caycedo in de Himalaja leerde. Omdat een sofroloog voortdurend met de patiënt communiceert, is een zuiver taalgebruik noodzakelijk, zonder suggestie, zonder vooroordeel. Er is geen sprake van hypnose. Daarom schippert de sofroloog tussen de zuiver geestelijke, intellectuele taal en de emotionele taal.

Nicole Vandeweghe : ?Sommige patiënten wonen in hun hoofd, en als je vraagt wat ze voelen, reageren ze niet. Anderen zijn zeer emotioneel en uiten zich ook gemakkelijker. Maar tussen hoofd en buik zit een hart, en die taal proberen we te gebruiken. De communicatie is cruciaal, want de sofroloog kijkt naar de persoon zelf voor de verklaring van zijn ziekteverschijnselen. Bijvoorbeeld hyperventilatie kun je behandelen door in te werken op de belevingswereld van de patiënt. Als stress op het werk de oorzaak is, wordt naar de aard en de achtergrond van die stress gezocht. We bekijken altijd de mens in zijn geheel. Kijk naar onze ademhaling. Die staat in relatie tot onze denkwereld. Iemand die zich innerlijk vrij voelt, ademt anders dan iemand die slecht in z’n vel zit. Door het stellen van vragen, doet de sofroloog de persoon vaak zelf inzien waar het schoentje knelt.”

Wie mag zich sofroloog noemen ? De titel is niet beschermd. Heel wat medici en paramedici eigenen zich de ideeën en technieken van de sofrologie toe. Maar uiteraard vergt het een serieuze opleiding. Om aan één van de door Alfonso Caycedo erkende scholen te kunnen studeren (ons land heeft er inmiddels 4), moet je een basisdiploma hebben. In de cursus bij Nicole Vandeweghe zitten psychologen, pedagogen en leraars, maar ook een manager die bepaalde sofrologische toepassingen ziet in het bedrijfsleven. Zij kunnen sofrologie toepassen naargelang de karakteristieken in hun werkgebied. Voor een psychotherapeut zal het accent op therapie liggen, voor een sporttrainer op training en pijnbeheersing, voor een kinesist op kennis van het lichaam en relaxatie. De meeste Vlaamse sofrologen zijn kinesisten.

Info : ABZ, Associatie Biofeedback & Zelfregulatie, J.P. Coppietersdreef 7, 8200 Brugge, tel. (050) 39.16.48, fax (050) 39.35.98.