Lavapiés in Madrid: van ‘wetteloze no-gozone’ tot kosmopolitische hotspot

Lange tijd werd Lavapiés bestempeld als een ‘wetteloze no-gozone’, maar vandaag is de pittoreske wijk een kosmopolitische, erg kleurrijke plek met een bruisend cultureel leven.

Lange tijd werd Lavapiés bestempeld als een ‘wetteloze no-gozone’, maar vandaag is de pittoreske wijk een voorbeeld van een geslaagde sociale en multiculturele cohabitatie. Het is een levendige buurt en door het kosmopolitische karakter, erg kleurrijke plek, die via een bruisend cultureel leven haar libertaire tradities en legendarische dissidente geest in ere houdt.

Bamaka style

“Wij zijn een voorbeeld van gemeenschapsleven.” Dit statement in verschillende talen en vergezeld van andere gekalligrafeerde boodschappen prijkt op een gevel in de calle Santa Isabel, waarmee de buurt haar manifest voorhoudt aan bezoekers die de kosmopolitische steegjes van Lavapiés verkennen. Rond de calle Mesón de Paredes waant men zich in Afrika, ware er niet die typisch volkse Madrileense architectuur, met name de corralas: woningen met gaanderijen rond een gemeenschappelijke patio.

Doorheen de eeuwen hebben vele migranten zich hier verenigd met inheemse bewoners, zonder dat dit een getto werd. Immigranten uit Cuba en later uit Afrika, China of Bangladesh kozen voor deze merkwaardige vintage wijk, die oogt als een oase van authenticiteit in het hartje van Madrid. Het resultaat is de mengelmoes van bevolkingsgroepen (volgens de gemeentelijke statistieken zouden er 88 nationaliteiten samenwonen) die bezoekers verrast. Er zijn gezinnen uit ontwikkelingslanden, expats en artiesten, Spanjaarden die het platteland hebben verlaten, gesettelde zigeuners en zelfs gegoede burgers die hier al generaties lang wonen…

“Het is ongelooflijk dat deze wijk die er wat marginaal uitziet vlakbij de elegante grote musea van de stad ligt zoals de musea van hedendaagse kunst van Reina Sofia, Prado en Thyssen-Bornemisza in de chique buurt van Paseo del Prado. Een dergelijke sociale mix vindt men niet in het centrum van Parijs.” merkt Eugène Poulard op, een Parijse professor plastische kunsten die hier op bezoek is.

Gekruide mix

De sterke concentratie van immigranten, de vuile en donkere steegjes vol vervallen gebouwen en de negatieve persberichten droegen lange tijd bij tot de marginalisering van Lavapiés. Tot een tiental jaar geleden kwam de wijk in de lokale kranten vooral in het nieuws door de reële maar occasionele problemen met delinquentie. “Amper zeven jaar geleden weigerden taxichauffeurs de buurt in te rijden”, herinnert Manuel Osuna zich. Hij is de voorzitter van de vereniging La Corrala die zich inspande voor de opwaardering van de woningen van de buurt. “De politie kwam hier ook niet veel patrouilleren, waardoor het voor mensen zonder papieren makkelijker was zich hier te vestigen.”

Hij is blij met de aanwezigheid van deze onverwachte nieuwkomers, want ze kochten uiteindelijk de oude winkels over die dreigden te sluiten door een gebrek aan overnemers. Zo hielpen ze de economie van de buurt mee op te krikken. “De gemeente was van plan alle woningen die in slechte staat verkeerden af te breken en van Lavapiés het nieuwe zenuwcentrum van Madrid te maken, met wolkenkrabbers zoals in de calle Orense (de slagader van de zakenwijk AZCA in het noorden van Madrid). Maar we hebben ons daartegen verzet!”

Vandaag geuren de straten van Lavapiés naar een zachte mengeling van wierook, curry, Afrikaanse kruiden en ingrediënten uit de Spaanse dorpskeuken. Men vindt er zowel no-nonsense tapasbars als Indische restaurants, Chinese bazaars, kappers, Arabische kruideniers en boetieks met kleren in Bollywood-stijl. Deze geslaagde mix van stijlen, modern maar ook tijdloos, typeert nu de wijk.

Alter-Madrid

Het rebelse karakter van Lavapiés is legendarisch. Deze “rode” en republikeinse wijk is vandaag een soort ‘alter-no-Madrid’ met een concentratie van sociale en artistieke anti-establishmentbewegingen. “Lavapiés is altijd een vrijgevochten arbeiderswijk geweest: van gesyndiceerde sigarettenrolsters, torero’s,flamenco-dansers, cupletistas (volkszangers) en meisjes van lichte zeden”, zegt Lurdes Fernández Malagón, de directrice van Off-Limits. Dit is een alternatieve ruimte voor hedendaagse kunst die in een oude bakkerij in de calle Escuadra is gehuisvest. Sociale bewegingen zoals 15-M (de Spaanse indignados) en verenigingen ter verdediging van de rechten van gemarginaliseerde minderheden zijn er kind aan huis.

Dit libertaire stukje grond oefende een bijna natuurlijke aantrekkingskracht uit op de “enfants terribles” van het kleine culturele wereldje van Madrid. De komiek Léo Bassi opende er zijn burleske iglesia patológica (pathologische kerk), gevuld met plastic eenden – patos in het Spaans. En de acteur Alberto San Juan lanceerde hier het Teatro del Barrio (wijk-theater), een geëngageerde culturele coöperatie die “aan politiek doet door middel van cultuur en feest”. En ook onafhankelijke artiesten kiezen vandaag, net zoals vroeger, Lavapiés als hun uitvalsbasis.

Artiestenwijk

Ook op artistiek gebied zie je hier een mengeling van genres… In zijn rommelige atelier haalt beeldhouwer Enrique Cabildo herinneringen op van de nachtelijke improvisatiesessies tijdens de Movida, in de gewelfde kelder van de tablao flamenco Candela, net naast de deur. “Hier hebben de grootsten opgetreden zoals Camarón, Paco de Lucia of Enrique Morente”, bevestigt Rosa Aguilera, de zuster van Miguel Candela, de inmiddels overleden stichter van het mythische cabaret. “Soms waren er geen concerten, maar daagden plots 20 cantaores op, met in hun zog 3 bailaores en 4 gitaristen, die een feestje bouwden tot de middag van de volgende dag.”

Diezelfde flamencosterren bezochten ook de school Amor de Dios. Geleidelijk veroverden nieuwe disciplines zoals street art een plaats naast de traditionele kunsten. Zo bekritiseert de artieste Nuria Mora met haar kleurrijke geometrische of florale fresco’s de visuele pollutie van publiciteitsborden. Ze kwam 15 jaar geleden in Lavapiés wonen. De kunstenares apprecieert dat ze hier “haar boodschappen nog in kleine winkeltjes kan doen, rustig in de straat kan wandelen en er een eenvoudiger en gezelliger leven op kan nahouden.” Maar dat de wijk een verandering ondergaat, is haar niet ontsnapt: “Als het aantal cafés en boetieks met cupcakes die van de traditionele winkels overstijgt, is dit een teken dat de wijk opwaardeert.”

Ideeënlabo

De aanwezigheid van artiesten is positief voor de wijk, maar trekt steeds meer hipsters op zoek naar een buurt met een vreedzaam underground-sfeertje. Die externe invloeden moet de wijk verwerken. Het leidt tot een stijging van de huurprijzen en tot een cultureel aanbod dat op die nieuwe groepen is afgestemd, met medewerking van de stad die hier een licht subversief sfeertje gedoogt. Zo verrezen in de schaduw van de undergroundlokalen en migrantenwinkels het Valle Inclan-theater, de culturele ruimte Tabacalera of Matadero Madrid, de oude slachthuizen die werden omgevormd tot een centrum voor hedendaagse kunst. Manuel Osuna van de vereniging La Corrala heeft vertrouwen in deze manier van sociale integratie, die tot op heden succesvol is gebleken. “Lavapiés is een laboratorium van cohabitatie waarin verschillende gemeenschappen zich op natuurlijke wijze en op eenieders ritme hebben geïntegreerd.”

De sleutel tot succes is een goede verstandhouding met iedereen. Het wijdvertakte netwerk van verenigingen zette een systeem van participatieve democratie op poten dat alle ideologieën overstijgt: “Hier verbieden we niemand te doen wat hij wil, maar zoeken we steeds naar consensus”, zegt Manuel. In Lavapiés viert men zowel de Indische Diwali als de islamitische Aïd al-Adha, het Chinees Nieuwjaar, het christelijke kerstfeest en de volksfeesten van de wijk. Om dit vredig samenleven nog een duwtje in de rug te geven riep de gemeente Madrid Lavapiés in 1997 uit tot ‘integrale rehabilitatiezone’, waardoor 60% van de renovatiewerken van de sociale woningen worden gesubsidieerd.

Mahbubul Huq, de eigenaar van het restaurant Fantástico in de calle Argumosa krijgt het laatste woord. Deze joviale Bengalees is getrouwd met een Duitse vrouw van Spaanse origine. Hij vertelt dat de eerste migrantengemeenschappen soms naast elkaar leefden zonder zich te vermengen, maar dat die culturele barrières zijn verdwenen bij de kinderen die hier geboren zijn. “Lavapiés is als één grote familie. Jouw buurt, is ook mijn buurt…”