Italië voor beginners

10 vragen aan Italiaanse Belgen om het land beter te begrijpen.

1. Is ‘la mamma’ nog altijd heilig?

“Veel Italianen bellen nog elke dag met hun moeder”, zegt Rocco di Turi, muzikant en oom van Mauro Pawlowski. “La mamma is het fundament van de familie. Zij kookt, zij organiseert. Toen ik mijn moeder drie jaar geleden moest afgeven, voelde ik een enorme leegte. Je moet het zo zien : bij de pastoor ga je biechten, waarna hij je misschien vergeeft. La mamma vergeeft je eerst en laat je dan alles opbiechten.”

“Ik maak graag een kanttekening”, zegt Fernando Marzo, voorzitter van de Italiaanse vereniging ACLI in Genk. “De aandacht voor la mamma was lange tijd, vooral in Zuid-Italië, een manier om haar klein te houden. Zet haar in het gezin aan het roer, dan blijft ze thuis, dachten de mannen. En konden zij macho’s ongestoord op café.”

2. Wat is het belangrijkste feest van het jaar?

“Dat is Kerstmis, maar voor een Italiaan is elke reden goed om te feesten”, zegt Miranda Muto, die rechtstreeks afstamt van Calabriërs uit de wreef van de Laars. Onder de noemer De Zuiderse Fijnproever organiseert ze kookworkshops en belevingsreizen naar Italië. “Bij de minste gelegenheid eten we in onze familie porchetta, speenvarken aan het spit, gevuld met Italiaanse kruiden. Wanneer we iets te vieren hebben, maken we alles zelf. Dan koken we tot diep in de nacht.”

“Op kerstavond eten we traditioneel geen vlees. Bij ons thuis is het dan vis à volonté, meestal gefrituurd. Om middernacht eten we een stuk panettone, een soort cake met vruchten, en drinken we een glas mousserende, mierzoete Asti-wijn. Altijd ! Op kerstdag overeten we ons bijna aan al het lekkers, maar het leukste moet dan nog komen. Op 5 januari, vlak voor het oude dametje La Befana de brave kinderen snoep brengt – de Italianen kennen geen Sinterklaas – gaat onze familie aan tafel voor niet minder dan dertien gerechten. Zo bezweren we ongeluk.”

“Dan zijn er nog de onomastici, de naamdagen, te vieren met cadeautjes en bezoekjes. Zelfs de jongeren, vooral zij die in Italië wonen, kennen die dagen. Ze zijn daarin katholieker dan je zou denken. Ook bij sterfgevallen horen tradities. De rouwenden mogen een week lang niet koken in het huis van de overledene, dus iedereen komt hen eten brengen.”

“Toen ik op uitwisseling was in Rome, woonde ik naast een begraafplaats”, vertelt kunstenaar Renato Nicolodi, wiens grootvader opgroeide in het Noord-Italiaanse bergstadje Bruneck. “Elke zondag kwamen er families picknicken bij het graf van hun geliefden. De dood maakt in Italië deel uit van het leven. Daar kunnen wij Belgen nog iets van leren.”

3. Verdi en Puccini zijn wereldberoemd, maar houden de Italianen zelf van opera?

“Ik heb de indruk van wel”, zegt Gianni Marzo, Fernando’s zoon en gitarist bij Marble Sounds. “De meesten beschouwen het alleszins als belangrijk cultureel erfgoed. Zelf kan ik, zonder een specialist te zijn in het genre, meezingen met aria’s uit Verdi’s Rigoletto of Il Barbiere di Siviglia van Rossini. Operamuziek was er bij ons thuis gewoon : soms via een album, soms via de televisie. Het deed me iets, zeker als Italiaan in het buitenland, om als kind van de migratie te beseffen dat zulke grootse, overal opgevoerde werken gezongen worden in een voor mij zo vertrouwde taal. Telkens als ik Va Pensiero hoor, het lied van het slavenkoor uit Verdi’s Nabucco, houd ik het niet droog.”

“Toen onze voetballers, de Azzurri, verloren op het EK, vloeiden er ook tranen bij de meeste Italianen”, aldus Rocco. “We doen nu eenmaal alles met hart en ziel : eten, drinken, supporteren, auto’s ontwerpen, de liefde bedrijven. Je moet alles uit het moment halen. Morgen bestaat niet.”

4. Wat breng je mee van een bezoek aan Italië?

“Versgeplukte citroenen en oregano, en typisch Calabrese maccheroni al ferro”, zegt Miranda. “Elke streek in Italië heeft haar eigen pastavarianten.”

“In Puglia eten we orecchiette. Die zijn heerlijk met cime di rapa, Italiaanse raapsteel”, vertelt Gianni. “In Emilia-Romagna, mijn moeders streek, koop ik graag de beroemde gevulde pasta’s : tortellini en cappelletti. Mijn olijfolie komt dan weer rechtstreeks uit een perserijtje uit Zuid-Italië, waar mijn vader zijn wortels heeft. Van daar breng ik ook graag frese mee, een soort hard brood dat je in water moet weken voor je het eet. Het is dé smaak van mijn vakanties in Italië.”

5. Waaraan herken je een goede pizza?

“Echte Italianen bestellen nooit een pizza Hawaï – dat is voor Amerikaanse toeristen – of de nu zo populaire kinderpizza patatine e wurstel – met frieten en knakworstjes”, aldus Miranda. “We leggen nooit te veel ingrediënten op onze pizza omdat die nooit tegelijk gaar kunnen zijn en omdat we willen proeven wat we eten. Hoe we ons verse deeg uitrollen, varieert alweer van streek tot streek. Een Noord-Italiaanse vriendin van mij maakt haar bodem zo dik als een focaccia terwijl we hem in het zuiden luchtig en krokant willen. De beste pizzaiolo van 2016, Domenico Maselli uit Leuven, verstaat de kunst. Net als Massimo Zamponi, die als enige in België de echte Napolitaanse pizza bakt. Zijn oven haalt zulke hoge temperaturen dat zijn pizza’s na één minuut klaar zijn. De topping behoudt zo haar volle smaak.”

6. Welke literaire klassieker mogen we niet missen?

“Italo Calvino’s postmoderne Als op een winternacht een reiziger is speels en tegelijk zeer, zeer mooi”, zegt Gianni. “Advies over recentere musts, zoals Zijde van Alessandro Baricco, krijg je in Piola.Libri in Brussel. Je kunt er interessante lectuur aanschaffen bij een aperitivo, en ze organi-seren geregeld concerten. Deze herfst komt de gerenommeerde singer-songwriter Niccolò Fabi optreden.”

7. Waarom is cappuccino drinken na elf uur ’s ochtends not done?

“Simpel : omdat het melkschuim dan te zwaar op de maag ligt”, zegt Rocco. “Ik drink ’s morgens twee, drie straffe koffietjes met melkschuim. De noorderlingen noemen het un Marocchino. Zo verwijzen de Noord-Italianen naar ons zuiderlingen : als Marokkanen. Na het eten drinken we hooguit een ristretto, een puur koffietje.”

“Ook tiramisu is voor de meeste Italianen geen dessert”, zegt Miranda. “Het betekent letterlijk ’trek mij omhoog’, want met zijn mascarpone, suiker en koffie is het bedoeld als opkikker, bijvoorbeeld als je in de loop van de dag een dipje hebt. En als we dan toch bezig zijn : spaghetti bolognese bestaat niet. In en rond Bologna maken ze een saus die ragù heet en ze eten die met tagliatelle. Wij gooien ook niet overal balsamicoazijn, rucola en truffel over, zoals je ziet in wannabe Italiaanse restaurants. Less is more. “

8. Is ‘fare la bella figura’ nog altijd zo cruciaal?

“Zeker”, zegt Rocco. “Italianen willen altijd en overal een goed figuur slaan. Dat betekent vooral dat ze het juiste advies geven. Als ik jou een bepaald restaurant aanraad, wil ik dat je de maaltijd van je leven eet. Je teleurstellen is geen optie.”

9. Op welke plekken in België voel je je een beetje in Italië?

“Mijn vader is organist in de kerk van de Missione Cattolica Italiana in Genk”, zegt Miranda. “Die zit nog elke zondag bomvol. In het zaaltje eronder wordt er na afloop gekaart.”

“De jongere generatie kent het niet meer, maar oudere Italianen spelen graag passatella, een kaartspel waarbij de winnaar beslist wie wel en niet mag drinken”, zegt Fernando. “Af en toe eindigt het in dronkenmansgevechten, maar meestal is het bij ons in ACLI gewoon een warm gekkenhuis.”

“Als het zomers weer is, vind je op vrijdagavond in Genk altijd wel iemand die een speciale, langwerpige barbecue heeft bovengehaald om arrosticini klaar te maken. Dat zijn stokjes met lamsvleesballetjes, zo lekker dat ik me er te pletter aan vreet”, zegt Alessio, Rocco’s zoon en drummer bij The Sore Losers. “Als je door de Genkse Vennestraat loopt, vind je nog het soort cafés waar de tijd is blijven stilstaan. Bij een vereniging zoals ACLI of ARCE kun je nog ouderwetse, grote feesten meemaken, bijvoorbeeld ter ere van de olijf. Iedereen is welkom : Italianen, Belgen, Turken, Marokkanen. Op het menu staan eten en drinken voor weinig geld, dj’s en natuurlijk veel Italiaans lawaai. Maar wij zijn poeslieve mensen, echt waar.”

10. Italië is een topbestemming, met meer Unesco-wereldsites dan eender welk ander land, maar waar ga je zelf het liefst naartoe?

“De kustlijn van Zuid-Puglia”, zegt Gianni. “Te beginnen bij het dertiende-eeuwse Castel del Monte, verder langs Otranto en Castro tot aan Leuca op de zuidelijkste punt. Van daar klim je terug richting het noorden langs de Ionische Zee. Dit stukje diep Italië is nog vrij ongerept, betaalbaar en van een ontroerende schoonheid.”

“Ook in de toeristische hotspots vind je parels”, zegt Renato. “De schilderijen van Caravaggio zitten overal ter wereld achter glas, maar in Rome hangen er verschillende in kerken waar je zo binnen kunt, bijvoorbeeld in de San Luigi dei Francesi. Fascinerend.”

Katrien Steyaert