Bauhaus in West-Duitsland – Terug naar de wortels

Bauhaus ontstond weliswaar in het oosten van Duitsland, maar ook in het westen van het land gaat de honderdste verjaardag van de stroming niet ongemerkt voorbij.

De ideeën van Bauhaus lieten immers ook Nordrhein-Westfalen niet onberoerd. Overal in de deelstaat zijn de sporen en getuigenissen van de stroming waar te nemen. Onder het motto ‘Die Welt neu denken‘ kan je je dit jaar tegoed doen aan zo’n veertig tentoonstellingen en projecten. De vraag hoe we in een democratische, industriële maatschappij leven en hoe we onze toekomst vorm willen geven staat daarbij centraal. De nadruk ligt dus op de wisselwerking tussen Bauhaus aan de ene kant en politiek en gemeenschap aan de andere kant.

Vijf plaatsen in Nordrhein-Westfalen hebben een speciale band met Bauhaus: Krefeld, Essen, Hagen, Alfeld en Celle.

Krefeld, Essen en Hagen vieren het jubileum gezamenlijk onder de noemer ‘dreiklang im westen’. Het is immers door Bauhaus dat deze drie steden op cultureel vlak nauw aan elkaar verbonden zijn. Kunstverzamelaar Karl Ernst Osthaus stichtte in 1902 het Museum Folkwang in Hagen. Hij had veel contact met Walter Gropius en andere Bauhausleden en hielp Gropius via zijn contacten de weg te effenen naar Weimar waar hij in 1919 Bauhaus begint.

Na het overlijden van Osthaus kocht Essen zijn kunstcollectie. Momenteel behoort Museum Folkwang in Essen tot de meest gerenommeerde kunstmusea in Duitsland. De designverzameling van Osthaus kwam in Krefeld terecht en de textielscholen en -industrie in Krefeld onderhielden veel contacten met protagonisten van Osthaus. De architectuur in de drie steden getuigt van de gezamenlijke geschiedenis.

Krefeld – Krefelder Perspektiven

Krefeld in het Ruhrgebied en Bauhaus in het oosten van het land zijn nauw met elkaar verbonden. Zo’n 25 Bauhäusers hadden sinds 1927 een aanstelling als architect of ontwerper in Krefeld. Dat was opmerkelijk omdat Bauhaus allang voor de machtsovername door Hitler en zijn NSDAP bestempeld werd als ‘bolsjewistisch’, ‘joods’ en ‘on-Duits’.

Het verhaal over deze relatie tussen Krefeld en Bauhaus wordt met tentoonstellingen, films en voordrachten onder de titel ‘map 2019’ verteld. Speciaal voor het jubileum maakte de gerenommeerde kunstenaar Thomas Schütte een kunstwerk waarin je naar binnen kan wandelen. Binnenin het kunstwerk zie je aan de hand van films, tijdsdocumenten en rondleidingen de wederkerigheid tussen de stad en de kunstenaars.

Een van de verdere hoogtepunten in Krefeld heeft te maken met Ludwig Mies van der Rohe, de laatste directeur van Bauhaus. Hij was een van die Bauhäusers die neerstreken in Krefeld. Voordat hij in 1938 vertrok naar de Verenigde Staten was hij zo’n tien jaar actief in Krefeld. Drie bouwwerken van zijn hand kan je er nu nog zien: Haus Lange, Haus Esters en de textielfabriek Verseidetag uit 1930, het enige fabrieksgebouw dat van der Rohe ontwierp.

Hij maakte de twee naast elkaar gelegen villa’s Haus Lange en Haus Esters voor de oprichters van de grootste zijdenweverij uit die tijd. De villa’s worden tegenwoordig door de Kunstmuseen Krefeld gebruikt voor tentoonstellingen over moderne kunst. De beide villa’s en hun tuinen kregen een grondige opknapbeurt ter ere van het honderdjarige jubileum. Momenteel loopt in de twee villa’s de expo ‘Project Anders Wohnen’: twintig internationale kunstenaars, architecten en designers geven met woon- en leefconcepten voor de villa’s en tuinen antwoord op de vragen ‘Hoe woonden we vroeger, hoe wonen we tegenwoordig en hoe zullen we in de toekomst wonen?’

Een leuke manier Bauhaus in Krefeld te bewonderen is door een wandeling of rondvaart langs de bouwwerken van Mies van der Rohe, Erich Holthoff, Hans Vogel, Egon Eiermann en Bernard Pfau en langs de vergeten ateliers van de textielindustrie te maken. Je kan de route volgen met een digitale architectuurgids, een deskundige gids of je eigen smartphone.

Essen – Essener Aufbruch

In Essen werd al op 13 september 2018 met een symposium het startschot gegeven voor ‘100 Jahre Bauhaus im Westen’. Niet verwonderlijk dat dat in Essen gebeurde. Hier is immers het Folkwang Museum gevestigd. De kunstbeschermer Karl Ernst Osthaus stichtte dit museum in 1902 in Hagen, maar na zijn overlijden kocht Essen de kunstcollectie. Osthaus onderhield nauwe banden met Walter Gropius en andere Bauhausleden. Momenteel behoort Museum Folkwang in Essen tot de meest gerenommeerde kunstmusea in Duitsland.

Essen ontwikkelde zich vanaf halverwege de jaren twintig van de vorige eeuw tot het artistieke centrum van het geïndustrialiseerde westen van Duitsland en van de moderne architectuur. De lijst van moderne architecten die in Essen werkten is lang en indrukwekkend: Alfred Fischer, Fritz Schupp, Martin Kremmer, Edmund Körner, Mies van der Rohe, Erich Mendelsohn, Peter Behrens…. De meeste gebouwen van hun hand stammen uit de jaren twintig. Deze vooroorlogse gebouwen leden weliswaar veel schade tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar zijn toch nog altijd bepalend voor het stadsbeeld.

Net als in Krefeld, kan je ook in Essen een architecturale stadstour maken: de ‘Architektur der Moderne in Essen’. Alle moderne gebouwen uit de periode tussen 1919 en 1932 komen aan bod, evenals de herdenkingsmonumenten voor de architecten en kunstenaars uit die tijd.

Hagen – Hagener Impulse

Het is niet voor niets dat Karl Ernst Osthaus Hagen uitkoos voor zijn Folkwang Museum. Tussen 1900 en 1921 behoorde Hagen tot de belangrijkste centra van de culturele reformbeweging. Behalve zijn museum, werkte hij hier ook aan de Gartenstadt Hohenhagen dat een kunstenaarskolonie moest worden. De wijk zou uiteindelijk uit zestien villa’s moeten bestaan, maar het project is niet afgerond omdat Osthaus in 1921 overleed. Henry van de Velde maakte het ontwerp voor Hohenhof, de villa waar Osthaus zelf ging wonen.

De vriendschap tussen Osthaus en Van de Velde is meteen ook de reden waarom Walter Gropius in Weimar belandde. Gropius nam in die tijd Osthaus in vertrouwen over de avantgardistische school die hij op wilde richtten. Ze wisselden er in zo’n vierhonderd brieven en documenten van gedachten over.

Osthaus gebruikte zijn contacten in de culturele wereld om de weg voor Gropius naar Weimar te banen. Ook probeerde hij Van de Velde ervan te overtuigen om Gropius aan te nemen voor zijn Weimarer Kunstgewerbeschule. Met recht kan dus gezegd worden dat de allereerste wortels voor Bauhaus in Hagen liggen.

Osthaus zelf overlijdt helaas kort na de oprichting van Bauhaus, in 1921. Zijn Folkwang Museum verhuist dan naar Essen. Wat toen het Folkwang Museum was, is nu het Karl Ernst Osthaus Museum. De directrice van dat museum heeft dit jaar de leiding over het uitgebreide Bauhaus 100-programma in Hagen.

Exposities, rondleidingen, excursies, muziek, theater, film, discussieavonden, publicaties, lezingen….. Bijna iedere dag kan je in Hagen wel een Bauhausfestiviteit meepikken. En anders zie je ongetwijfeld de Bauhausbus door de straten rijden. Deze opvallende paarse bus werd door leerlingen van het gymnasium met behulp van foto’s en een tijdlijn omgetoverd tot een rijdende geschiedenis van de beweging.

Celle – Een van de mooiste Duitse stadjes

Celle staat bekend om de 490 bontgekleurde vakwerkhuizen en wordt wel de ‘Juwel an der Aller’ genoemd. Maar er is nog een tweede reden waarom Celle tot de mooiste stadjes in Duitsland behoort. Celle is namelijk een van de plaatsen waar het Neues Bauen is ontstaan en die stroming legde weer de basis voor andere moderne architectuurrichtingen zoals Bauhaus en Neue Frankfurt.

Otto Haesler (1880-1962) was een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het Neues Bauen. Hij werkte tussen 1906 en 1933 in Celle en veel van de bouwwerken van zijn hand zijn goed bewaard gebleven. Zijn ‘Glasschule’ behoort tot de belangrijkste Bauhausgebouwen.

Celle organiseert twee originele manieren om het werk van Haesler te bezichtigen. Met het treintje ‘Müller’s City Express’ rijd je tijdens de ‘Barock trifft Bauhaus’ tour langs de Glasschule, Italienscher Garten, het Direktorenhaus, het Haesler Museum en andere gebouwen ontworpen door Haesler. Je kan een soortgelijke tour ook op een Segway afleggen.

Alfeld – Baanbrekende fabriek

In 1911 maakten Walter Gropius en Adolf Meyer samen een zeer vooruitstrevend ontwerp voor een fabriek, de Fagusfabriek in het Nedersaksische stadje Alfeld (in de buurt van Hannover). Ze kregen de opdracht van schoenleestfabrikant Carl Benscheidt.

De fabriek – de eerste ter wereld met glazen wanden – wordt gezien als de oorsprong van de moderne architectuur. Sinds 2011 staat de fabriek op de Unesco lijst van werelderfgoederen omdat ‘het een mijlpaal in de ontwikkeling van de moderne architectuur en het industrieel ontwerp’ is.

De Fagusfabriek oogt niet alleen elegant, maar heeft ook bewezen het doel waarvoor de fabriek gebouwd werd, uitstekend te vervullen: in de fabriek worden ruim honderd jaar na de opening nog altijd schoenleesten vervaardigd.

Daarnaast is in een deel van de fabriek de Fagus-Gropius tentoonstelling ingericht. De bezoekers maken er onder andere kennis met de geschiedenis van de fabriek, van Bauhaus en van de schoenenmode.

Het spreekt voor zich dat ook in de Fagusfabriek het honderdjarige jubileum van Bauhaus uitgebreid wordt gevierd. Zo zijn er theatervoorstellingen, muziekconcerten, lezingen, films en speciale rondleidingen.