Het staat chiquer om te zeggen dat je naar een expo gaat dan naar een defilé. Je krijgt meer bijval als je spaart voor een kunstwerk dan voor een kledingstuk of een meubel. Modieuze mensen migreren naar Art Miami, laten zich zien op de Bazel Art Fair en missen zeker de Biënnale van Venetië niet. Fashionista’s werden galerista’s. Vergelijkingen met pelgrimstochten en heilige plaatsen dringen zich op. Kunst heeft mode vervangen als object van verering en neemt de trekken aan van een cultus. Je kunt je dus de vraag stellen of kunst de nieuwe religie is.

Ze hebben wat weg van kerken, de grote koele ruimtes waar in stilte wordt geschuifeld en vanop een spartaanse bank met aanbidding naar schoonheid wordt gekeken. Musea zijn de nieuwe kathedralen, zo heet het. Architecturaal is dat zeker waar. Een ambitieuze bouwmeester stort zich niet langer op een religieus bouwwerk, maar wil een museum tekenen. De Medici’s van deze tijd steken hun geld niet meer in religie om hun naam te vereeuwigen maar financieren een museum of op zijn minst een vleugel ervan. En elke zichzelf respecterende woestijnstaat laat een resem musea bouwen om geloofwaardigheid te kopen. Kunsttempels, niet échte tempels, zijn vandaag de spectaculaire bouwwerken, bedoeld om de tand des tijds te trotseren.

Schrijver en journalist Jason Farago wijst op de overeenkomsten qua architectuur. Het grote atrium, de lange gang die de buitenwereld afscheidt van de sacrale sfeer binnen, de onberispelijk witte muren en de aandacht voor de lichtinval: met die stijlelementen accentueren musea het ‘verhevene’. Ook het taalgebruik vertoont parallellen. Geconfronteerd met een indrukwekkend werk hebben we een ’transcendentale’ ervaring. Sommige artiesten worden aanbeden. Bijzondere kunstwerken zoals de Mona Lisa hangen in een eigen nis. En waar trekken we op zondag in drommen naartoe ? Naar het museum.

Alain de Botton heeft vaak geschreven over het therapeutische effect van kunst. Kunst kan troosten, hoop geven, reflectie bevorderen, tot inzichten brengen, ontroeren… En de Botton betreurt het dat moderne kunst dat soms niet nadrukkelijker doet, dat je vaak achterblijft met een gevoel van : waar ging dit nu weer over ? Want kunst kan pleisters voor de ziel leveren, kan het hart doen groeien en de ogen openen, kan psychologisch gelijkaardige effecten teweegbrengen als godsdienst. Religie en zingeving zijn tanende in onze westerse wereld, en kunst is in die leegte gesprongen.

Beschouw dit nummer gerust als een privémuseumpje, met rondleidingen langs wat kunst kan betekenen (p. 22), wat kunst eigenlijk is (p. 52) en hoe de verhouding tussen kunst en mode (p. 16) in elkaar zit.

lene.kemps@knack.be

LENE KEMPS

Grote ruimtes, stil geschuifel, spartaanse banken en blikken vol aanbidding: musea lijken op kerken