Volgens psychiater Michael Maes is omega-3, een extract uit visolie, een mogelijk wapen tegen het chronischevermoeidheidssyndroom. Niet alle collega’s volgen hem : “We kennen nog niet eens de oorzaak van die aandoening.”

www.ediver.be is de website van professor Maes.

Hoewel Iris tweeëndertig is, voelt ze zich minstens dubbel zo oud. Met haar verstand en doorzettingsvermogen bracht ze het tot directrice van een kmo met zestig mensen in dienst, en toch voelt ze zich al drie jaar onbevredigd. Al die tijd loopt ze naar huisartsen, psychiaters en psychotherapeuten. Ze slikte antidepressiva als prozac, temesta, valium en nog een reeks andere pillen, en test nu seroxat uit. Op de vraag of er al beterschap is, trekt ze haar gezicht in een bedenkelijke plooi. Ze heeft geen energie meer, is prikkelbaar en durft niet meer te gaan werken. Ze kan ook het huishouden niet meer aan. Ze krijgt telkens weer weemoedige huilbuien en kan niet slapen van de zwarte gedachten in haar hoofd. Haar lijf doet pijn, haar spieren en gewrichten kraken, haar hals zit vol gezwollen kliertjes. Soms heeft ze het plots te warm, daarna rilt ze weer. Ze vindt dat niets nog goed is aan haar.”

“Iris’ huidige psychiater zegt dat ze niet reageert op de klassieke medicatie van antidepressiva en lithium, maar wel kampt met hun storende bijwerkingen ervan : gewichtstoename, bevingen, dorst en verstopping. Ook op de sofa bij de psychoanalyticus krijgt ze te horen dat ze te veel weerstand tegen therapie heeft opgebouwd. Hij vindt dat ze onvoldoende meewerkt, en daar voelt ze zich vreselijk schuldig bij. Natuurlijk wil ze dat het beter wordt voor haar, haar man en haar kinderen. Ze weet alleen niet hoe.”

Aan het woord is professor dokter Michael Maes, neuropsychiater en oprichter van enkele poliklinieken voor de behandeling van patiënten met chronischvermoeidheidssyndroom (cvs), depressie, de reumatische aandoening fibromyalgie, burn-out, autisme en adhd. Iris – haar naam is veranderd – is een van de eersten die zijn nieuwe polikliniek in Lanaken kwamen binnengestapt. Haar verhaal heeft veel gelijkenis met dat van andere patiënten. Vaak hebben ze een hele lijdensweg aan onbevredigende therapieën achter de rug, en nog vaker weten ze niet wat hen nu eigenlijk mankeert.

Maes vertelt verder : “In onze polikliniek gaan we als volgt te werk. Eerst plannen we een bloedafname en een urine- en stoelgangonderzoek. In het gesprek dat ik met Iris heb, vertelt ze me dat er geen duidelijke aanleiding tot haar toestand was, ook geen psychologische. Ik zoek in de stalen naar informatie over het immuunsysteem, het profiel van de vetzuren, de stofwisseling, infecties, darmproblemen, vitamines, hormonen en allergieën.”

Dat dokter Maes tests doet, is opmerkelijk. Hij wil op het spoor komen van biologische duiveltjes als een stofwisselingsstoornis, een hormonale onevenwicht, een doldraaiend afweersysteem en vervelende uitputtende plaaggeesten als infecties, voedingstekorten en stress. Klassieke psychiaters doen dat niet. In 1996 toonde Maes via wetenschappelijk onderzoek aan dat meer dan de helft van patiënten die met een depressie te kampen hebben, een tekort had aan het essentiële vetzuur omega-3. Dit vetzuur kwam eerder al in de kijker. In 1993 toonde de Franse arts Michel de Lorgeril aan dat een dieet dat rijk is aan omega-3 de sterfte bij patiënten in de eerste twee jaar na hun hartinfarct met drievierde deed dalen. Maes haalde er nog ander onderzoek bij. “We wisten al dat depressie gepaard gaat met stoornissen in de serotonine. Intussen werd bij ratten aangetoond dat een tekort aan omega-3 ook een stoornis in de serotonine kan geven. De hypothese dat omega-3 dus ook een rol zou kunnen spelen bij depressies, lag voor de hand. Toen we onderzochten welke verschillen er zijn in het vetzuurprofiel van psychisch gezonde en depressieve mensen, bleek de hypothese te kloppen. Het National Institute of Health in Washington bouwde voort op die bevindingen en legde een verband tussen het eten van vette vis en het hebben van zelfmoordneigingen. Visolie is een bron van omega-3. In landen als België, Hongarije en Amerika eet men liever vlees dan vis, en zijn de cijfers rond depressie en zelfmoord beduidend hoog.”

Voor professor Maes werd dus duidelijk dat bij patiënten met psychische klachten niet alleen het klinisch onderzoek en de bijbehorende gesprekken belangrijk waren, maar ook het onderzoek naar en de behandeling van de biochemische stoornissen. “Grote delen van onze hersenen bestaan uit vetten. De celwanden herbergen vooral omega-3, omega-6 en cholesterol. Omega-3 zorgt voor een soepele werking van de cellen, zodat bijvoorbeeld serotonine vlot kan worden aangemaakt. Het evenwicht tussen deze vetten is eveneens van vitaal belang.”

Ook het immunologische profiel sloot aan bij het plaatje. “Omega-3-vetzuren hebben een antiontstekend effect, dat werd al onderzocht bij cardiovasculaire aandoeningen. Depressiviteit en chronischvermoeidheidssyndroom gaan vaak gepaard met ontstekingen, dat leiden we af uit een verstoord afweersysteem. Om de een of andere reden werkt het afweersysteem van deze patiënten te veel. Dat overactieve systeem zorgt dan weer voor een vermoeidheid waarvan ze geen eind meer zien.”

De pil wint het van de vis

Twee weken nadat Iris bij dokter Maes aanklopte, komt ze opnieuw op consult. Ze krijgt van haar dokter een verhaal dat nogal afwijkt van wat ze al drie jaar lang hoort. Het gaat plots minder over depressie en chronischvermoeidheidssyndroom, maar vooral over de oorzaken ervan : auto-immuniteit, oxidatieve stress en een borrellia-infectie. Anders gezegd : haar afweersysteem is zodanig verstoord dat het zich op het eigen weefsel richt en dat het door een te grote aanmaak van toxische zuurstofmoleculen de stress in het lichaam te veel verhoogt. Borrellia is de bacterie die door teken overgebracht wordt en die de ziekte van Lyme kan verwekken.

Iris krijgt een therapieplan voorgesteld. Naast seroxat slikt ze vanaf nu antibiotica om de bacterie te elimineren, grote hoeveelheden antioxidantia (natuurproducten) om de auto-immuniteit te verminderen en grote hoeveelheden omega-3-vetzuren. Maes laat haar de vetzuren innemen via een capsule. “Met een pil weten we precies hoeveel iemand inneemt, en de visolie is zuiver. Die garanties hebben we niet met vissen uit de zee.”

Het totaalpakket voorziet voor Iris ook in ondersteunende gesprekken bij een psycholoog en ontspanningsoefeningen bij een kinesist. Na tweeënhalf maand vertelt ze haar dokter dat ze opnieuw energie heeft, het huishouden weer aankan, dat de huilbuien en de slaapproblemen verleden tijd zijn en dat ze het leven weer ziet zitten. Na een half jaar worden de medicatie en de natuurproducten afgebouwd en zit Iris weer op haar directiestoel.

Patiënten hebben niets aan illusies

Het volledige verhaal van oorzaken van het chronischvermoeidheidssyndroom is nog niet geschreven. Men denkt nog aan een niet-geïdentificeerd virus dat het immuunsysteem voortdurend activeert, aan endocriene stoornissen of psychologische factoren. Het blijft ook mogelijk dat cvs wordt veroorzaakt door een nog steeds onbekende factor. Terwijl dokter Maes resoluut het spoor omega-3 volgt, verkennen collega’s andere pistes. Psychiater Boudewijn Van Houdenhove is wetenschappelijk adviseur van het cvs-referentiecentrum van UZ-Pellenberg, de eerste erkende dagkliniek voor cvs-patiënten. De behandeling is er gebaseerd op een ander uitgangspunt. Van Houdenhove benadrukt dat de juiste oorzaak van de aandoening nog niet bekend is. “We kunnen dus niet anders dan uitgaan van een combinatie van ontoereikend wetenschappelijk onderzoek en ervaring. Onze behandeling berust op het vermoeden dat de klachten voortkomen uit subtiele ontregelingen van het zenuwstelsel. Zo is er bijvoorbeeld de hypothese dat deze patiënten een verlaagde ochtendcortisol hebben, een stresshormoon. Het lijkt wel dat een kleine ontregeling een hele kettingreactie op gang kan brengen. Bij de oorzaak van deze ontregeling hebben we nog vragen. We zien vaak dat cvs de kop opsteekt na een periode van fysieke en/of emotionele overbelasting.”

De behandeling in de dagkliniek in Pellenberg gaat uit van de basisregel dat een patiënt maar kan evolueren als hij een goede manier vindt om met cvs om te gaan. Van Houdenhove : “Passief in bed blijven en alles van de dokters verwachten, is geen optie. Hier leren patiënten allereerst de tekenen van hun vermoeide geest en lichaam te herkennen en hun lage grenzen te accepteren. Dan pas proberen ze hun belastbaarheid geleidelijk aan op te bouwen. Denk niet dat het proces van observeren, accepteren en doseren gemakkelijk is.”

In een cognitieve gedragstherapie staan psychologen deze patiënten bij. Kinesisten begeleiden hen in een programma met lichaamsoefeningen. Dat is de hoofdbrok van de behandeling, maar indien nodig kunnen er ook antidepressiva, pijnstillers of slaapmiddelen aan te pas komen.

Omega-3 staat niet op het menu. Van Houdenhove vindt zulke opties interessant, maar wil er de nodige afstand bij bewaren. “Patiënten mogen zich niet te makkelijk illusies maken. Ik benadruk nog eens dat we uitgaan van hypothesen, en dat we voor de rest aangewezen zijn op de inzichten die we uit ervaring opdoen. Natuurlijk moeten intussen alle interessante sporen verder uitgewerkt worden. Ik ken de goede werking van omega-3 bij hartziekten en wacht af wat de verdere wetenschappelijke bevindingen zijn. Zelf hebben wij al geëxperimenteerd met lichte dosissen cortisone, dat bleek op termijn niet veel te helpen. Nu zoeken we uit wat het toedienen van rilatine zou kunnen bijdragen.”

Wie mag op de wachtlijst ?

Intussen telt België al vijf erkende cvs-dagklinieken, één Waalse, en vier die gelinkt zijn aan de universitaire ziekenhuizen van Leuven, Antwerpen, Gent en Brussel. Sinds de oprichting van de kliniek in Pellenberg twee jaar geleden, is chronische vermoeidheid ook door het Riziv erkend en is de behandeling terugbetaalbaar. Een plaatsje in een van de klinieken krijg je niet meteen. Voor Pellenberg moet je minimaal zes maanden wachten op het eerste lichamelijke onderzoek. De toezegging komt er pas na allerlei onderzoeken. Wie te ver woont, te veel lijdt onder andere stoornissen of te weinig energie heeft voor het behandelingspakket, komt niet in aanmerking. Volgens de erkenning mag de ziekenhuisdeur ook maar voor honderd nieuwe patiënten per jaar opengaan. Van Houdenhove zegt dat de klinieken een onzeker bestaan leiden. “Omdat we werken met overheidsgeld is ons budget beperkt en zijn we afhankelijk van hoe men ons evalueert. De eerste grote evaluatieronde komt er in april 2005. Ondertussen gaat ook het wetenschappelijk onderzoek door en kijken we uit naar nieuwe inzichten.” n

:: Info www.riziv.fgov.be

:: Over wat omega-3 vermag in de keuken leest u meer op p. 80.

Tekst Gretel Van den Broek l Illustratie Pieter Van Eenoge

“Passief in bed blijven en alles van de dokters verwachten, is geen optie.”