Jo Blommaert Illustratie : Sandra Schrevens

?Vroeger was seks iets vies, nu word je er bijna toe gedwongen en gaat het sommigen zelfs vervelen. Seks wordt tegenwoordig beschouwd als het allerbelangrijkste van de mens. Ook ontrouw wordt herleid tot een seksuele kwestie. Dat betreur ik.?

Het zouden woorden van kardinaal Daneels kunnen zijn. Maar ze zijn van de Franse kunstcriticus en romanschrijver Philippe Sollers, die de reputatie heeft een ongebonden en subversief auteur te zijn. Samen met zijn levensgezellin, de psychoanalytica Julia Kristeva, hield hij onlangs in het Franse weekblad Le Nouvel Observateur een genuanceerd pleidooi voor ontrouw. In het interview laat geen van beiden zich verleiden tot een openbare biecht over hun buitenechtelijk leven. Het onderwerp wordt met de nodige distance benaderd.

Boeiend is dat zij niet meer piepjong zijn (hij is 60, zij 55) en kunnen terugblikken op een periode waarin de seksuele moraal een turbulente evolutie kende. Sollers en Kristeva leerden elkaar kennen in de jaren ’60, en maakten mei ’68 en de zogenaamde seksuele revolutie mee. Opgegroeid in een periode waarin lonken naar een ander al onfatsoenlijk was, werden ze als jongelui geconfronteerd met een mentaliteit waarin alles mocht en niks moest. ?In onze jeugdjaren heerste er op relationeel gebied zo’n grote vrijheid, dat het begrip ontrouw niet eens als dusdanig werd geïnterpreteerd?, zegt Kristeva. Maar de ideologie van de vrije liefde, die volgens haar een terechte revolte was tegen een bekrompen mentaliteit, leidde tot ontsporingen. ?Vaak leidde die tot een vernietiging van zichzelf en van de ander?, aldus Kristeva. Na de hoogdagen van het open huwelijk zag ze in de jaren ’80 dan ook het cocooning-fenomeen opduiken. En vandaag stelt het duo vast dat de schrik voor aids en werkloosheid de meeste koppels het zekere boven het onzekere doet verkiezen. Sollers : ?Na een periode van openheid volgt er een van geslotenheid. Onzekerheid zorgt ervoor dat we nu een retour en arrière meemaken.?

Voor geen van beiden is dit een reden om zich uit te spreken voor onvoorwaardelijke trouw aan elkaar. Een belofte die ze overigens nooit aan elkaar hebben gedaan. Julia Kristeva gelooft er nog steeds in dat er naast een vaste man-vrouwrelatie andere seksuele of intieme relaties kunnen bestaan. Op voorwaarde dat door die relaties de (vaste) partner geen onrecht wordt aangedaan. De ander en het anders-zijn van de ander respecteren, is volgens haar de essentie van trouw.

Want trouw vindt ze geen achterhaald begrip. Trouw heeft te maken met stabiliteit, bescherming, zekerheid op lange termijn. Zoals een kind er behoefte aan heeft op zijn ouders te kunnen rekenen, zo hebben ook volwassenen er behoefte aan elkaar te kunnen vertrouwen. Kristeva : ?Pas wanneer aan die behoefte wordt voldaan, pas wanneer die zekerheid bestaat, kan men meer vrijheid toelaten in de eigen relatie en het verlangen de vrije loop laten. In een liefdesrelatie lopen trouw en ontrouw op een subtiele manier door elkaar. De basis voor vertrouwen wordt gelegd in de kinderjaren.? Zelf heeft ze als kind voldoende bewijzen van trouw gekregen, zodat ze zich zelfzeker voelt. Wanneer ze in haar praktijk van cliënten hoort dat die zich verraden voelen, kan ze dat als psychoanalytica wel begrijpen, maar persoonlijk heeft ze er moeite mee. ?Iemand die zich verraden voelt, heeft niet het minste zelfvertrouwen, en is zo dodelijk narcistisch dat elke blijk van persoonlijkheid van de ander als verwoestend wordt ervaren.? Zelf heeft ze de indruk dat ze niet kán verraden worden.

Als we Kristeva goed begrijpen, is succesvol omgaan met ontrouw eigenlijk weggelegd voor mensen die een gelukkige jeugd hebben gehad. Bovendien moeten die ook zo gelukkig zijn een partner met een gelukkige jeugd te vinden. Maar zelfs als deze partners erin geslaagd zijn een duurzame relatie met wederzijds vertrouwen op te bouwen, kunnen ze zich (althans volgens dit ervaren koppel) nog niet met een gerust hart aan een zijsprong wagen. Zowel Sollers als Kristeva benadrukken dat economische onafhankelijkheid van de partners een sine qua non is voor het openstellen van de relatie. In hun eigen situatie wordt ook aan die voorwaarde voldaan, maar als welstellende intellectuelen zijn ze er zich van bewust dat financiële autonomie in deze tijden voor velen alles behalve evident is, en zeker niet voor vrouwen.

Nou, nou, het wordt wel moeilijk om tot het groepje uitverkorenen te behoren. Bovendien wordt in het interview met geen woord gerept over de ?derde?, toch tamelijk onmisbaar als het over ontrouw gaat, en de voorwaarden waaraan dié moet voldoen.

Wie inmiddels tot de conclusie zou zijn gekomen dat het beter is eigen dromen en verlangens definitief op te bergen, hoeft niet helemáál te wanhopen. Er zijn ook tekenen die erop wijzen dat onze samenleving heel wat begrip toont voor mensen die soepel omgaan met de belofte van eeuwige trouw. Zo bleek uit een enquête dat 86 procent van de Fransen ermee akkoord ging dat op de begrafenis van François Mitterrand twee vrouwen (zijn echtgenote Danielle en de moeder van zijn buitenechtelijke dochter Mazarine) aanwezig waren. En voor Philippe Sollers hadden het er zelfs best vijf of zes mogen zijn.