Toen ze twintig was, begon ze een seksuele relatie met haar vader, die ze in haar jongste boek ?Verleiding? in detail beschrijft. Verontwaardigde reacties bleven niet uit. Een interview.

Joe Jackson / Foto Kristien Buyse

KATHRYN HARRISON IS EEN EXTREMISTE, tenminste volgens een van haar beste vriendinnen : ?We willen bijna allemaal wel met onze vader naar bed of een partner vinden die op hem gelijkt, maar jij doét het gewoon !? Maar er zijn barsten in Harrisons ziel omwille van deze vier jaar durende relatie met haar vader, die het onderwerp is van The Kiss (Verleiding). De meningen over dit boek zijn verdeeld volgens de seksen. Vooral mannelijke journalisten vinden dat Harrison een op geld beluste slet is die uit haar schokkende verhalen poen wil halen.

Kathryn Harrison woont samen met schrijver Colin Harrison en hun twee kinderen in New York. Eerder publiceerde ze al drie romans : A Thousand Oranges, Exposure en Thicker than Water, waarvan de laatste twee genomineerd werden door The New York Times. Fictie die door Time Out beschreven werd als ?verrassend origineel? en door Times Literary Supplement als ?rijk en complex, aangrijpend en meeslepend?.

Een sleutelzin in ?Verleiding? is de volgende : ?Wie is normaal ? Normaal is een wiskundig begrip. Het heeft geen enkel verband met de menselijke persoonlijkheid of met menselijke relaties.? Is dat echt iets dat u uw lezers wil meegeven ?

Kathryn Harrison : Neen. Omdat mijn vader die uitspraak deed, was ze zeer manipulatief, maar zoals nog andere van zijn manipulatieve uitspraken, denk ik dat ze waar is. Er is een ?norm? die we met z’n allen aanhangen, maar sommigen onder ons dwalen af, in beide richtingen van de persoonlijkheidscurve. Mijn vader deed opzettelijk zijn best om niet te begrijpen wat ik zei over het effect dat onze verhouding op mij had. Hij kwam dan met een andere uitspraak op de proppen die ook even waar als manipulatief was, namelijk dat om het even welke man die dit te weten zou komen me meteen zou verlaten. Iets wat uiteraard voor veel mannen zou opgaan, maar niet voor degene die met me getrouwd is. Ik ontmoette Colin enkele maanden nadat ik de relatie met mijn vader had verbroken. Het was geen makkie voor hem, het leek wel alsof ik gevangen zat in een dikke blok ijs, waar hij een brander voor nodig had.

Verbrandde hij u of was het een aangename gloed ?

Wel, het ijs is in elk geval gesmolten !

In Verleiding zet u heden en verleden door elkaar op een nogal willekeurige manier.

Ja, maar zo leef ik ook. Ik ervaar tijd niet op een lineaire manier. Ik besef bijvoorbeeld nog heel vaak hoe ik me als kind voelde. Dat moment dat mijn moeder stierf en dat mij verloste van mijn relatie met mijn vader, was nog maar het begin van een lange, pijnlijke periode van zelfonderzoek. Uiteindelijk kwam er toch een moment dat ik klaar zag, in de zin van wie ben ik en wie zijn wij, in ons gezin, in de familie. En dat viel om een of andere reden samen met het schrijven van dit boek, dat heel sober is en tot de essentie herleid. Er zit volgens mij een archetypisch aspect aan. Ik was ervan overtuigd dat hoe meer ik tot op het bot kon gaan, hoe meer deze archetypes aan de oppervlakte zouden komen. Enkele ernstige recensies hebben het boek vergeleken met bijbelse geschriften, waarin nauwelijks een sobere beschrijving voorkomt. En ook met Griekse tragedie, waarin alles onvermijdelijk is.

Ergens schrijft u dat uw vader een koel en levenloos lichaam onder zich had als u seks met elkaar had.

Hij vond dat beledigend. Maar hij was dan ook een enorm zelfingenomen man.

Zou dit boek ook een verkeerd beeld kunnen zijn van uw vader ?

Het is een heel eerlijke weergave van hoe ik de dingen zag, maar mijn vader zou ook een boek kunnen schrijven waarin hij van zijn kant ook heel eerlijk zou kunnen zeggen : ze had het graag, ze heeft nooit gezegd dat ze ongelukkig was. Iedereen zal altijd een ander verhaal schrijven.

Voelt u de behoefte om uw vader terug te zien en u op een of andere manier met hem te verzoenen om het definitief van u af te zetten ?

Neen. Ik heb wel lang rondgelopen met zo’n sterfbedscène in mijn hoofd : ik hoor vertellen dat hij stervende is, ik ga ernaartoe de kust is veilig want hij is bijna dood en allebei zouden we tegen elkaar zeggen wat we te zeggen hebben, wat dat dan ook moge zijn. Hij zou zich bijvoorbeeld verontschuldigen, zeggen dat hij niet begreep wat deze relatie in mij aanrichtte. Maar dit boek heeft de relatie definitief beëindigd, ik bedoel dat ze nooit helemaal voorbij was zolang ze geheim is gebleven. Zelfs in die tien jaar nadat we met elkaar contact hadden, zolang dit mijn geheim was, smeulde er nog een vuurtje binnen in mij. Psychisch was die relatie nog niet dood. Maar nu voel ik voor het eerst dat mijn vader als het ware het huis uit is. Ik ga hem zeker niet opzoeken. Ik denk ook niet dat hij mij zal komen opzoeken. Hij zal hoogstens dit boek lezen en zeggen : zo denk ik er niet aan terug.

U was twintig toen het begon, hij 39. Vindt u dat mensen die kinderen hebben en naar bed gaan met een minnaar die maar half zo oud zijn als zijzelf, in zekere zin naar bed gaan met hun eigen kinderen, bij volmacht als het ware ?

Ja, zeker. En ik denk dat kinderen ook bij volmacht met hun ouders naar bed gaan. Een goeie vriendin noemde me een extremiste. Ze vertelde dat zij een affaire had met haar prof, en heel wat vrouwen kende die een man hadden uitgekozen die op hun vader geleek. En dan zei ze me : ?Jij weet nooit waar de grenzen liggen. Jij drijft gewoon alles te ver.? En dat is waar. Ik ken gewoon geen maat ! En het is waar dat ouders en kinderen zich seksueel tot elkaar aangetrokken voelen. Daarom hebben we ook een taboe. Dat strenge taboe zou niet bestaan als dat verlangen er niet was.

Veel vrouwen zoeken hun vader in hun toekomstige man. Door met Colin te trouwen, bent u dan ook in zekere zin met uw vader getrouwd ?

O neen. Hij lijkt helemaal niet op mijn vader. Hij heeft meer weg van mijn grootmoeder.

Zijn er momenten geweest dat de lijnen vervaagden, dat u niet wist met wie u eigenlijk seks had ?

Colin is heel gevoelig en heel behoedzaam, maar op intieme momenten zijn er altijd lijnen die vervagen, van partner tot partner. Een beetje heb ik dat gevoel wel gehad, maar niets traumatisch of destructiefs. Zelfs vrienden vragen me of die relatie met mijn vader mijn omgang met mannen niet verstoort. Wel, er zijn geen mannen geweest, alleen maar mijn echtgenoot.

Bijna nergens in het boek is er sprake van seksueel genot. Is dat zelfverloochening ? U bent toch bewust aan die relatie met uw vader begonnen ?

Het is juist dat ik niet van seks geniet in het boek, maar ik weet nog dat we eens in een motel waren, ik herinner me zijn hete kussen, en dat ik hem terugkuste op de manier dat hij het wilde. Toen voelde ik ook erotische opwinding : toen ik hem alleen maar aan het kussen was, toen het gevaarlijk was en er nog geen gemeenschap was geweest. Het duurde maanden eer het tot coïtus kwam. Maar de seks zelf was niet goed. Ik vond het niet prettig. Ik reageerde heel passief.

Wat gebeurde er tussen die eerste kus en de uiteindelijke gemeenschap ?

Het werd me almaar duidelijker dat mijn vader een bazige en possessieve man was. Ik hield van hem, maar hij wilde dat ik in mijn leven niets anders zou hebben buiten hem. Zeker geen vriendjes. Hij wilde ook over alles wat ik deed zijn zegje hebben. Ik nam af en toe eens wat recreational drugs bijvoorbeeld. Hij vond dat verschrikkelijk en wilde heel mijn levensstijl veranderen. Het was een claustrofobische relatie en de machtsverhoudingen waren heel ongelijk. Tijdens het vrijen moest ik vaak denken dat zijn lijf groeide en groeide, en voelde ik me als een klein vliegje op die grote vleesmassa. Ik voelde dat hij alle andere aspecten van mijn leven vernietigde.

Zijn lijf werd groter en u kwijnde psychisch weg. In uw boek wil u niet als een slachtoffer bekeken worden, maar niettemin reageren veel vrouwen op nagenoeg dezelfde manier bij verkrachting.

Ik weet het. En het is voor mij een raadsel waarom sommige vrouwen eraan kapotgaan en andere niet. Maar in mijn geval zou ik zeggen dat ik enerzijds niet wilde dat de relatie met mijn vader uitmondde in de fysieke voltrekking, maar dat ik anderzijds van hem wilde weten dat ik een mooie, begeerlijke vrouw was. Dus hoewel ik eigenlijk geen seks met hem wilde, was dat een prijs die deel uitmaakte van de hele relatie. En die relatie heeft me ook dingen bijgebracht. Het is geen zwart-witverhaal, maar een met veel grijs. Mijn vader bevestigde mijn vrouw-zijn. Hij keek naar me en begeerde me zoals ik nog nooit door iemand was begeerd. Met mijn moeder was het moeilijk samenleven. Ik ben in dat huis opgegroeid met het gevoel dat ik onaantrekkelijk was.

U schrijft zelfs dat u niet meer at tot u anorectisch was ?om mijn seksualiteit van mijn moeder terug te pakken?.

Ja, dat klopt. Dus aan die relatie met mijn vader was iets positiefs. Die zelfbevestiging moest misschien van hem komen. Hoewel aan die verhouding veel nadelen zaten, denk ik toch dat ik als vrouw daardoor volwassen ben geworden.

Is het niet gevaarlijk zoiets te zeggen ? Behalve dat u er jarenlang ?seksueel levenloos? bij bleef, stortte uw dagelijks leven ook in door zijn schuld.

Juist. En ik moest mezelf op alle vlakken herpakken. Het is dus niet iets dat ik iedereen zou aanraden die een spoedcursus volwassen-worden wil volgen.

Uw moeder eiste dat een dokter u een diafragma zou aanmeten, ook al betekende dat dat uw maagdenvlies gebroken diende te worden met een aantal voorwerpen die u omschrijft als plastic penissen.

De mensen denken dat ik dit allemaal verzin, maar dat is niet zo. Daarom vertel ik ook dat ik het niet kon geloven toen ik al die dingen in zijn handen zag. En ze waren bovendien nog groen ! Ik denk niet dat het veel beter zou geweest zijn als ze vleeskleurig waren, maar dat groen vond ik heel vies. En ja, het was verschrikkelijk dat mijn moeder haar 16-jarige dochter zoiets wilde aandoen en zelfs meeging tot in het kabinet van de dokter.

Zoals veel mannen en vrouwen die een relatie hebben met een partner die met iemand anders getrouwd is, had u weinig oog voor het leed dat uw relatie met uw vader aan anderen berokkende.

Dat is waar. Later heb ik zijn vrouw een brief geschreven en me verontschuldigd. Maar een van de redenen dat het boek in de tegenwoordige tijd geschreven is en iets wegheeft van slaapwandelen waarin de emoties bevroren worden is dat ik het obsessieve, zelfzuchtige en destructieve karakter van die relatie trachtte te herscheppen.

Het verschrikkelijkste voorbeeld daarvan is uw moeder die doodgaat aan kanker, en u beschuldigend toeschreeuwt : ?Dit is jouw schuld. Jij en je vader vermoorden me.?

De waarheid is dat mijn moeder nooit goed met me heeft kunnen praten, en over onze relatie helemaal niet. Wat dat betreft, klapte ze helemaal dicht. Maar toen kwam het zover dat ze besefte dat ze ging sterven en dat ze een communicatieprobleem had. En uiteindelijk wilde ze gaan in peis en vree en geen fouten en misverstanden uit het verleden meer oprakelen. En er was ook dat andere moment, toen ze ook onder invloed van medicijnen tegen me zei : ?Jij zal heel kwaad op me zijn als ik dood ben.? Want daar zat zoiets in van ?Ik ben een slechte moeder geweest en dat spijt me zeer?. En de seks met mijn vader was enkel symptomatisch. Dat is het niet dat pijnlijk blijft, maar wel het verraad van mijn moeder.

Denkt u dat u haar gedood hebt in de zin dat haar kanker versneld is door wat u met uw vader deed ?

Kanker kan inderdaad versnellen door stress. Het heeft dus vaak door mijn hoofd gespeeld dat ik mijn moeder heb gedood. Mijn houding ten aanzien van de dood van mijn moeder is echter geëvolueerd. Er was een tijd dat ik vond dat ik daarvoor niet verantwoordelijk kon gesteld worden, omdat ik een slachtoffer was van mijn vader én van mijn moeder. Anderzijds heb ik ook gedacht dat ik een slecht mens was en dat ik de dood van mijn moeder op mijn geweten had. Maar ik begin nu in te zien dat de waarheid ergens tussen die twee uitersten ligt.

En ten slotte heb ik nu heel veel medelijden met de jonge vrouw die ik met 20 was, die toen niet in staat was liefde af te wijzen, in welke vorm ze dan ook werd gegeven. Ik was doodsbang dat mijn vader zich van mij zou afkeren en dat idee kon ik niet verdragen, vooral gezien het feit dat hij ons gezin had verlaten toen ik nog zo jong was.

Uw vader gebruikte, als predikant, de ?tegenwoordigheid? van God als een wapen om uw wil te breken. U was het product van een religieuze opvoeding. Komende uit een joodse familie, ingewijd in Christian Science toe u drie was, en zeven jaar later bekeerd tot het katholicisme. U voelde uzelf zo verwant met de heilige Dymphna dat u op een bepaald moment uw haar afsneed, zoals nonnen doen, als een vorm van verloochening van uw seksualiteit, van uw vrouwelijkheid.

Dat is allemaal waar. Ik was nog maar een kind toen ik al die ongelofelijk sterke, mystieke ervaringen had en daardoor ben ik een zoeker geworden. Ik ben nog altijd iemand die voortdurend wacht op en verlangt naar een teken van God. En dat heeft wellicht te maken met het feit dat ik wist dat de vader die ik zo miste in mijn kindertijd, een geestelijke was. Als nu iemand me zou vertellen : ?God sprak tot mij en zei : jij bent de mens die voor mij geschapen is?, dan zou ik me ongerust maken over die persoon. Maar toen mijn vader me indertijd precies hetzelfde zei, geloofde ik dat bijna. Ik kon het niet van me afzetten, ik kon niet zeggen : ?Hij is gek.? En hij was een zeer charismatische, onweerstaanbare figuur, die goed kon praten en je alles kon doen geloven. Hij was een predikant en een zeer goeie. Geloofde hijzelf wat hij zei ? Of was hij gek ? Ik geloof liever dat hij gek was dan dat hij zo doortrapt was en dat talent gebruikte om me erin te luizen.

Dus toen u seks had met uw vader, verwarde u hem dan met Christus ?

Mijn religieuze interpretatie daarvan had meer te maken met lichamelijke versterving. Ik gaf mezelf over om gefolterd te worden, en als ik dat kon doen met een zuiver hart, dan zou het een bovenaardse ervaring worden. Met andere woorden, als ik mezelf aan mijn vader kon geven, in een zo zuiver mogelijke zin, zonder gramschap, dan zou er een warm licht van heiligheid over dit alles neerdalen.

Denkt u dat uw vader op zoek was naar eenzelfde bovenaardse ervaring door seks te hebben met u ?

Zeker. Hij vertelde me dat God zichzelf openbaarde in mijn schoonheid. En ik pikte dat allemaal, want dat had ik van die Christian Science. Die legitimeert verloochening, de zege van geest over materie en de gedachte dat er geen objectief kwaad in de wereld is. Dat kwaad subjectief is. Dat het enkel is wat je er zelf in ziet. Dus die Christian Science heeft me in de valstrik van mijn vader doen lopen omdat ik tegen mezelf kon zeggen : ?Je hebt verkeerde gedachten over hem.? Met andere woorden, het was mij ingehamerd dat het enige kwaad in mijn bestaan enkel in mijn perceptie bestond.

Dus, dit hele verhaal gaat hoofdzakelijk over de vertekening van de religieuze drijfveer ?

Ja, maar hoe ongewoon is dat in het licht van seksueel misbruik in de kerk ? Iemand heeft me aangewreven dat het boek gebagatelliseerd en misbruikt zou kunnen worden door bepaalde groepen die het willen aangrijpen om bepaalde daden te legitimeren. Maar mijn antwoord was : van welk boek kan je dat niet zeggen, bijbel inbegrepen ?

Kathryn Harrison, Verleiding, Meulenhoff, 1997, 698 fr.