Een café moet het niet altijd hebben van een concept of een designinterieur. Dat leren we in Poupette in Hamme-Mille, al 43 jaar een vaste waarde in Waals-Brabant en daarbuiten. “Qu’est-ce que je te sers mon Minou ?” Het geheim van uw succes, patronne.

Aflevering zes : POUPETTE, HAMME-MILLE.

Bestel : Een longdrink (5 euro), met gulle hand geschonken.

Een vrijdagnamiddag aan het begin van de zomervakantie. In Brussel komt de uittocht van de pendelaars op gang, net als het fileleed. Aanschuiven dus op de E40 om in het Waals-Brabantse Hamme-Mille te raken, net over de taalgrens. Lang geleden bolde er een stoom- en daarna een dieseltram tussen het landelijke gehucht en Tervuren. De onderneming vergde naar verluidt al eens duwkracht van de passagiers, en een schop om sneeuw te ruimen.

” Zwette Jean” verdween in 1957, ten voordele van koning auto en de E40, al gaat het nu niet noodzakelijk sneller. Die vrijdagavond lijkt de deelgemeente van Beauvechain (Bevekom) tot ver na de kantooruren op een spookdorp. Een kerktoren en landweggetjes uit een postkaart, gerenoveerde hoeves en burgerhuizen naast nieuwere optrekjes, daarachter glooiende landbouwvelden : een pittoresk decor, maar je verwacht er niet meteen een café dat wereldberoemd is in Wallonië. In het weekend trekt de zaak wekelijks jongeren en nieuwsgierigen, ook uit Gembloux (30 km), Waterloo (40 km) en Luik (76 km), en dat allemaal dankzij mond-tot-mondreclame.

David Lynch

Hamme-Mille ligt op minder dan vijftien kilometer van het centrum van Leuven en op een boogscheut van het Meerdaalwoud, het populaire bosgebied dat Vlaams- van Waals-Brabant scheidt. Het dorp haalt zelden de nationale media, of het moet zijn met die taxus uit het begin van de dertiende eeuw in het domein Valduc, een van ’s lands oudste bomen. Een ander nieuwtje, in 2009, was de opstelling van een elektronische snelheidsmeter die zo nodig ook het bedrag van de opgelegde boete vermeldt. De paal staat – geen toeval – op enkele meters van een op het eerste gezicht banale woning. “Poupette” vermeldt de discrete lichtreclame aan de straatkant. De gelijkenissen met libertijnse privéclubs langs Vlaamse steenwegen valt niet te negeren.

Al even curieus is de afwezigheid van een voordeur of enig teken van leven. We lopen dan maar achterom, waar we een ren met damherten en een verlaten terras aantreffen. Verbonden met het huis : een taverne in Britse salonstijl. Scheuren en verkleuring verraden dat de fauteuils in wijnrood fluweel en wandbekleding betere tijden hebben gekend. Op de achtergrond speelt discreet een variant op Radio Nostalgie. Aan de toog : Fernande en Georges, zestigers uit de streek die niet aan hun eerste pintje toe zijn. Het fenomeen Poupette blijkt een hoog David Lynchgehalte te hebben.

Losse zeden

Huisregel nummer één : alle klanten begroeten Poupette bij het binnenkomen. Want het café, dat is de bazin, en Poupette, dat is Raymonde Barcelo (72). Vertrouwde gezichten krijgen hier drie kussen, nieuwe klanten een al even familiair onthaal : ” Et pour toi Minou ?” luidt een van de poupettismes die mee de naam van de zaak maakten. ” Allez sors, tête d’ampoule !” is een andere.

“Poupette windt er geen doekjes om”, bevestigt Bernarde (67). “Ze zegt waar het op staat, en daarom houdt iedereen van haar.” Die ruwe bolster – ” un personage au caractère bien trempé“, zegt de kleurrijke gastvrouw over zichzelf – dankt Raymonde aan haar Spaanse roots langs vaderskant, al is ze eigenlijk Française. Ze groeide op in Epernay, in het departement van de Marne. Later verhuisde het gezin naar Charleville-Mézières, op enkele kilometers van de Frans-Belgische grens. Het was daar, op het jaarlijkse volksbal, dat ze op haar vijftiende haar toekomstige man leerde kennen. Een Belgische onderofficier die in de kazerne van Heverlee gelegerd was, en het levenslustige meisje in 1963 mee naar Waals-Brabant schaakte.

“Een crême van een vent”, zegt Poupette met een droge, haast raspende stem. Die hield ze over aan de sigaretten, al stopte ze daarmee na keelkanker. Haar adjudant had minder geluk : die overleed in 2002, amper 57. “En zeggen dat hij altijd van de alcohol en de tabak is afgebleven. Hij was veel te goed, die man.”

De french tavern was dan ook haar idee. Om de constructie van de woning te financieren, werkte Raymonde de eerste jaren als serveuse in een Leuvense eettent, maar die ging failliet. Ze was de dertig al gepasseerd, maar ze kon evengoed zelf een bar openen, bedacht Raymonde. Het echtpaar moest alleen een stukje van zijn tuin opofferen. “We zijn klein begonnen en hebben de zaak in drie keren uitgebouwd, zo veroverde het café steeds meer terrein. Eerst naar achteren toe, later zijwaarts.”

De eerste jaren was Poupette een illegale privébar voor ingewijden uit de streek. Volgens de overlevering vloeiden de champagne en cognac er à volonté. In de jaren zeventig verschenen een jukebox en een dansvloer. Beide zijn verdwenen, maar de periode stoffeert nog altijd mythische verhalen. Met dank aan een excentrieke gastvrouw die achter de micro graag Dalida en Edith Piaf ten gehore bracht, en ook de lossere zeden die het tijdperk kenmerkten.

Of het er echt zo losbandig aan toeging als de geruchten suggereren ? Raymonde laat ons graag in het ongewisse. “Ach, de mensen vertellen verhalen. Ik was een aantrekkelijke vrouw, iedereen zag me graag. De mooiste borsten van Waals-Brabant werd gezegd, maar die kreeg alleen mijn man te zien.”

Gulle hand

Regel nummer twee : de glazen hebben geen belang, wat telt is de inhoud. Hier geen grote wijnglazen die slechts van een bodempje drank voorzien worden en koffie van Italiaanse renommee in designkopjes, maar alcohol tegen discountprijzen. Zoek niet naar een tap : Raymonde haalt uw pintje uit de koelkast, van bier van ’t vat wilde de patronne nooit weten. “Daarmee valt niet te tricheren”, zal ze me toevertrouwen. “Ik ben niet van gisteren, hé gamin.”

“Bij Poupette is iedereen thuis”, zegt Lyliane (63) uit Tourinnes-la-Grosse, het volgende gehucht op de weg naar Beauvechain. De klok wijst inmiddels tien uur aan, het uur waarop het café elke vrijdag- en zaterdagavond tot leven komt. Ook Lyliane is een habitué : liever het dorpscafé dan de moderne lounges die elders oprukken in ” Wallifornia“, zoals sommigen de welgestelde provincie smalend noemen. “In die zaken hangt vaak een heel andere sfeer, veel gereserveerder. Hier kennen de mensen elkaar nog en hebben ze geen angst om elkaar aan te spreken of om uit de toon te vallen. Dikke nekken maken hier geen kans. Ik kom voor de gezelligheid, omdat je hier jezelf kunt zijn en alle generaties hier aanspoelen. En voor Poupette uiteraard.”

“Dit café is een symbool, een urban legend in Wallonië”, beaamt Laurent (27), die de zaak rond middernacht binnenstapt met Nicholas, Jerôme en Thierry. Hoe later het wordt, hoe meer jongeren uit de streek binnendruppelen. “Vroeger kwamen onze ouders hier op vrijdag- en zaterdagavond al eens iets drinken, en nu doen wij net hetzelfde. Poupette is een beetje als onze tweede thuis.” Of hij voor een date hetzelfde adres zou kiezen ? “Waarom niet ? Mijn maten hebben er hun vriendin leren kennen, en hier betaal je je tenminste niet blauw aan de drank.” Een gulle hand achter de bar en democratische prijzen : de formule bewijst ook in Poupette haar degelijkheid.

Tegenstellingen

Regel nummer drie : in Poupette worden Vlamingen en Walen over dezelfde kam geschoren. Nochtans maakt de communautaire spanning van de voorbije jaren ook in dit dorp de tongen los. De streek was het jongste decennium immers zeer in trek bij Vlamingen die aangetrokken werden door de fors goedkopere bouwgronden en door het landelijke karakter. Op zeker moment waren de nieuwelingen van over de taalgrens goed voor de helft van alle bouw- en verbouwingsaanvragen in Beauvechain.

Met die evolutie is lang niet iedereen blij. Zo heeft de toestroom de vastgoedprijzen de hoogte in gejaagd, waardoor minder welgestelde jongeren uit de streek hun kans nu elders moeten wagen. Zelfs PS-burgemeester Marc Deconinck klaagde in De Standaard ooit over inwijkelingen die zijn gemeente vooral als een slaapplaats zien. De aangespoelde Vlamingen werken immers in Vlaanderen of Brussel, terwijl ze hun kinderen naar Vlaamse scholen sturen. Contact met het lokale dorps- of verenigingsleven is dan geen prioriteit. Weg hechte gemeenschap, weg landelijke gemoedelijkheid.

Van zulke kritiek wil Raymonde echter niets weten. Niet alle Vlamingen zijn even sterk geïntegreerd, maar dat geldt ook voor andere inwoners van het dorp, gromt ze vanachter haar toog. “Alsof er geen Walen zijn die zich na hun werk thuis opsluiten. Al die tegenstellingen tussen Vlamingen en Franstaligen worden veel te veel opgeklopt. Weet je dat mijn Vlaamse klanten hier soms nog het zwaarst doorzakken ?”

Ook Laurent minimaliseert de tegenstellingen. “Deze streek is altijd een gemengd taalgebied geweest. Mensen werken, winkelen en feesten aan beide kanten van de taalgrens. En ook van gemengde huwelijken kijkt niemand hier op. Die hebben altijd bij de streek gehoord.”

Veranderende tijden

Regel nummer vier : u zult het sluitingsuur en de nachtrust van de buren respecteren. Op weekdagen sluit Poupette om middernacht, in het weekend twee uur later. Met spijt in het hart, bekent Raymonde, die de zaak 365 per jaar openhoudt en alleen van haar toog wijkt om het kleinste kamertje op te zoeken : ” Poupette, c’est non-stop.” Het flamboyante vuur laait dan minder hoog op dan in haar jongere jaren, zelfs op haar leeftijd zou Raymonde gerust tot in de ochtenduren doorgaan. Zeker nu ze al eens hulp krijgt van barman Serge en haar zoon Yannick, die het café zal overnemen als haar tijd gekomen is. “Tegenwoordig moeten we sluiten op het moment dat de klanten toestromen. Echt doodzonde. Tien jaar geleden stonden er geen huizen aan de overkant van de straat en zette ik de laatste klanten om vijf, zes uur ’s ochtends buiten, maar nu moeten we luisteren naar de burgemeester.”

Die legde in 2004 nieuwe openingsuren op, nadat een dronkenman klanten lastigviel en op de parking aan de overkant vier auto’s in brand strak. Sindsdien waakt een portier er in het weekend over uw veiligheid, maar dat volstond blijkbaar niet. “Ik wil niet dat Hamme-Mille op Chicago gaat lijken”, stelde Deconick met gevoel voor overdrijving in La Dernière Heure.

Poupette liet het niet aan haar hart komen. Ze zal doorwerken tot ze geen andere keuze meer heeft, zegt Raymonde. Gezondheidsproblemen, veranderende tijden of lastige klanten konden haar nooit op andere gedachten brengen. ” T’es fou toi ? Daarvoor krijg ik al die mensen veel te graag over de vloer. Weet je wat het is ? J’ai l’habitude, Minou. Als het erop aankomt, heb ik de teugels in handen.”

Rue de Tourinnes 32, 1320 Hamme-Mille.

Volgende aflevering : ’t Licht der Dokken in Antwerpen.

Door Wim Denolf

“Ach, de mensen vertellen verhalen. Iedereen zag me graag. De mooiste borsten van Waals-Brabant werd gezegd, maar die kreeg alleen mijn man te zien”