Documentaire onderzoekt wat het is om vrouw te zijn: ‘Waarom zijn we allemaal zo hard voor onszelf?’

Tweeduizend vrouwen uit vijftig verschillende landen praten over vrouw zijn in Woman, het nieuwe geesteskind van fotograaf Yann Arthus-Bertrand en journaliste Anastasia Mikova. En wat blijkt: vrouwen hier zijn heus niet zo anders als vrouwen aan de andere kant van de wereld.

Wat betekent het om vrouw te zijn? Hoe definieer je wat vrouwelijk is en wat niet? Waar komen de clichés rond genderrollen vandaan? Dat waren de centrale vragen die journalist Anastasia Mikova en fotograaf Yann Arthus-Bertrand (die je onder andere kent van de wereldberoemde foto van een eiland in hartjesvorm) zich stelden toen ze begonnen aan het indrukwekkende project ‘Woman’.

Voor die film zette het duo tweeduizend vrouwen uit vijftig landen voor de camera, waarna ze hen lieten vertellen over zaken als seksualiteit, liefde, moederschap, hun lichaam en emancipatie. Dat resulteert in een bonte collage aan vrouwen en verhalen die zich ergens in je hersenpan nestelen. Van daaruit overspoelen ze je op een onverhoeds moment met schoonheid, of wakkeren ze ook dagen na het bekijken van de film nog een boosheid aan. Want Woman is niet altijd een gezellig theekransje. Zo goed als alle thema’s worden vroeg of laat overschaduwd door geweld. Soms sluimerend, soms loeihard.

En toch is dat niet het hart van de film. Veelal gaat het om herkenbaarheid, verbondenheid, schoonheid in het alledaagse. Dat is toch wat de makers vertellen tijdens een gesprek na de Belgische avant-prémière.

Jullie ontmoetten duizenden vrouwen van over de hele wereld, met erg veel verschillen. Was er ook iets dat hen verbond?

ANASTASIA: ‘Het gebeurde vaak dat ik aan de andere kant van de wereld tegenover een vrouw zat die een compleet andere achtergrond had dan ik en die niets met mijn leven te maken had, maar waarmee ik toch een connectie voelde. Het was soms alsof we verbonden werden door iets dat verder ging dan taal, het dagelijks leven en tradities. Achteraf begreep ik wat dat was. Al onze films gaan namelijk over hetzelfde: emoties. Die connecteren ons immers met alles en iedereen, overal ter wereld. Ik voelde die emotionele connectie erg hard tijdens het maken van de film en ik zie bij het vrouwelijk publiek tijdens vertoningen dat ik niet alleen ben.’

‘Een andere gelijkenis die ik helaas kon constateren bij elke vrouw, was de neiging om zichzelf niet interessant genoeg te vinden om geïnterviewd te worden. Quasi élke vrouw die we wilden spreken, zei: ‘Waarom ik? Ik ben niet boeiend’. En dat terwijl de meeste mannen zouden staan popelen om hun verhaal te vertellen. We doen het allemaal, zo hard zijn voor onszelf, denken dat wij het niet waard zijn. Ik hoop echt dat vrouwen door onze film zullen voelen dat hun verhaal er wél toe doet.’

Hoe was het om aan dit project te werken als man, Yann?

YANN: ‘Ik was door de intimiteit die de gesprekken vereisten nooit aanwezig tijdens de interviews zelf. Maar tijdens het bekijken achteraf leerde ik dingen waarover ik nog nooit had gehoord. Ik was bijvoorbeeld erg verrast over hoe natuurlijk vrouwen praten over seks. Mannen doen dat veel minder open. Wij zijn vooral bang om minder te presteren dan iemand anders.

We zijn allemaal beschaafde mensen en we voelen de wereld vooruit gaan, maar seksueel geweld en slavernij bestaan nog steeds

Voordat ik aan deze film begon, begreep ik niet helemaal waarom er vrouwen zijn die de keuze maken om kinderloos te blijven. Ik ben als man en vader nooit bang moeten zijn dat een kind mijn vrijheid zou beperken. Mijn kinderen kwamen, ik zag ze graag en ik ging verder met mijn leven. Maar bij een vrouw haalt de komst van een kind haar leven compleet overhoop. Vandaag zijn jonge vaders meer betrokken en is het verschil minder groot, maar toch blijft de impact voor een vrouw veel groter. De dag dat die baby geboren wordt nadat hij zo lang in haar buik heeft gegroeid, is de dag dat er plots iets belangrijker bestaat dan zijzelf. Vrouwen laten hun kinderen zo goed als nooit in de steek. In onze film spreekt een moeder over de onvoorwaardelijke liefde voor haar zwaar autistisch kind. Het is prachtig om te zien, en tegelijk hartverscheurend. Want de man is vertrokken, maar de moeder gaat door, vol liefde. En die ene vrouw is niet alleen. Na het maken van deze film begrijp ik vrouwen die geen kinderen op de wereld willen zetten heel goed. Ik zou ook mijn vrijheid niet kwijt willen.’

Het leek soms alsof praten over vrouw zijn, gelijkstond aan praten over het geweld waarmee vrouwen te maken krijgen.

ANASTASIA: ‘We wilden de film zeker niet laten gaan over vrouwen die lijden en mannen die vijanden zijn. De vragen die we ons wel stelden, waren eerder: hoe zijn we hier beland? Hoe kan het dat sommige zaken nog steeds gebeuren, ondanks alle vooruitgang die gemaakt is? Hoe is het mogelijk dat de verkrachting van vrouwen in 2020 nog steeds een veelgebruikt oorlogswapen is? Hoe kan het dat vrouwen nog steeds slaven zijn en verkocht worden voor enkele sigaretten? Je kan dat niet begrijpen. We zijn allemaal beschaafde mensen en we voelen de wereld vooruit gaan, maar deze dingen bestaan nog steeds. Het volstaat niet om te doen alsof we dat niet weten. Dat is waarom we deze vrouwen en hun verhalen in het voetlicht plaatsen.

En toch hebben we tijdens de montage vaak nagedacht over hoe een man zich zou voelen bij bepaalde zaken. We kregen zin om ook een film te maken over mannen, om te proberen begrijpen wat er gebeurt achter hun barrière. Heel wat mannen krijgen immers vanaf hun kindertijd ingeprent dat zij de sterke man moeten zijn. En dan zie je dat ze zich sluiten, als een mossel. Dat levert wereldwijd heel wat mannen gedestabiliseerd mannen op. Ik heb vrienden die zelf ook niet meer goed weten hoe ze zich nog mogen gedragen tegenover vrouwen. Mogen ze hen nog aanspreken op café? Mogen ze hen een begroetingskus geven? Tien jaar geleden stelden mannen zichzelf die vragen niet. Er is duidelijk een verschuiving bezig in onze maatschappij.’

Was er een land of regio waar je absoluut geen vrouw zou willen zijn?

YANN: ‘Ik vrees dat ik daar geen sluitend antwoord op kan geven, want er waren landen waar we niet mochten draaien. In Saoedi-Arabië, Oman en Dubai kregen we geen toelating om vrouwen te interviewen. Het mag wel duidelijk zijn dat een leven in Denemarken of een leven in Congo niet hetzelfde is. En toch is er een land dat er op een kwalijke manier bovenuit stak. In India zijn vrouwen objecten die geld opleveren aan hun familie. Daar zou ik als vrouw absoluut niet zou willen belanden.’

Met de film willen jullie zoeken naar oplossingen voor gendergerelateerde problemen.

YANN: ‘We werken inderdaad samen met verschillende ngo’s en we hebben de vereniging Women On Media And News opgericht, waarmee we wereldwijd vrouwen willen introduceren in verschillende beroepen in de media. De bedoeling is dat ze op die manier kunnen uitgroeien tot een stem voor de vrouwen die niet gehoord worden in hun land. Maar Woman blijft natuurlijk wel ‘maar’ een film. We creëren vooral bewustzijn.’

ANASTASIA: ‘Wij zijn inderdaad ‘maar’ regisseurs, maar we kunnen wel een verschil maken. Door de verhalen van vrouwen te vertellen, laat je als vanzelf zien wat er anders zou kunnen. Er zijn twee zaken waaraan gewerkt moet worden. De eerste is een politieke kwestie. Er zijn heel veel landen waar vrouwen wettelijk bijna niet beschermd worden en waar slachtoffers van verkrachting of geweld praktisch verkocht worden aan de dader. Er zijn nog te veel landen waar vrouwen minder toegang hebben tot onderwijs, of geen erfrecht hebben. Dat zijn zaken waar de politieke wereld aandacht voor moet maken. Dan heb je ook landen waar de wetgeving wel degelijk bestaat, maar waar die toch overstemd wordt door tradities. Kijk naar vrouwenbesnijdenis: dat is in heel wat landen illegaal, en toch blijven moeders het hun kinderen aandoen. Omdat ze bang zijn dat hun kinderen anders niet aanvaard zullen worden door de maatschappij of nooit een partner zullen vinden. Het is dus niet alleen op politiek niveau, maar ook op familiaal vlak dat de maatschappij moet veranderen.’