Directeur Fairtrade Belgium: ‘We zijn als maatschappij vandaag op zoek naar alternatieven’

Van 4 tot 14 oktober roept Fairtrade Belgium op om te protesteren tegen oneerlijke handel. Directeur Nicolas Lambert legt uit waar de ngo voor staat. ‘Het is geen koloniaal systeem; de boeren zitten mee aan tafel en drukken hun noden uit.’

Naar jaarlijkse gewoonte mobiliseert Fairtrade Belgium mensen voor de Week van de Fair Trade (4-14 oktober). De organisatie roept op om stil te staan bij ons consumptiegedrag en te kiezen voor eerlijke handel.

Met het ‘Grootste Protest’ wil Fairtrade Belgium dit jaar geschiedenis schrijven door meer dan 750.000 mensen vredevol te laten protesteren voor een eerlijk inkomen voor iedereen.

We spraken Fairtrade Belgium directeur Nicolas Lambert over wat het Grootste Protest precies inhoudt en wat het Fairtradelabel anno 2017 betekent.

Wat willen jullie bereiken met het ‘Grootste Protest’?

NICOLAS LAMBERT: We vinden het nog steeds heel belangrijk om de aandacht te vestigen op eerlijke handel én op te roepen tot actie. Er valt nog zoveel te doen om de boeren in het Zuiden een beter bestaan te bieden.

De verkoop van Fairtrade producten is de laatste jaren in België gestegen, dus we zijn goed op weg, maar als we een grote impact willen hebben, moeten we ervoor zorgen dat Fairtrade uit de niche wordt gehaald. We hopen dat kiezen voor Fairtrade meer en meer een gewoonte wordt voor de Belgische consument.

We willen die boodschap verspreiden met een speels en vredevol protest voor de boeren en eerlijke handel. Liever dan op een stigmatiserende of moraliserende manier te protesteren, willen we een vrolijk alternatief bieden. Als we mensen oproepen om iets leuks te doen, zijn ze sneller bereid om deel te nemen.

Fairtrade kopen is met je eigen stem en portemonnee protesteren tegen de situatie van de boeren in het Zuiden. Niet iedereen heeft zin om de straat op te gaan. Mensen protesteren tegenwoordig op een andere manier. Ze zijn minder geneigd om met slogans en borden te protesteren in de straten van Brussel.

Liever dan op een moraliserende manier te protesteren, willen we een vrolijk alternatief bieden.

Door massaal voor Fairtradeproducten te kiezen, protesteren we dus op een hedendaagse en vredevolle manier, die toch ook impact heeft.

Er is ook een sociaal medialuik aan verbonden. Via een hashtag kunnen deelnemers tonen dat ze meedoen aan het Grootste Protest. We roepen ook op om activiteiten te organiseren, zoals een lekker fairtrade ontbijt maken voor je vrienden of collega’s.

Wat houdt het Fairetrade-label eigenlijk in? Waarom moeten we kiezen voor producten met dit label?

LAMBERT: Uit onderzoek weten we dat consumenten Fairtrade linken aan een betere prijs voor de boer. Dat is op zich goed, want daar staat het zeker voor. Er leven 800 miljoen mensen in extreme armoede en drie vierde van deze mensen zijn boeren.

De mensen die ons voedsel produceren verdienen vaak niet genoeg geld om hun eigen gezin te voeden. Dat kunnen we niet aanvaarden. Geen enkel individu wil deze oneerlijke situatie in stand houden.

Laten we het voorbeeld nemen van cacaoboeren: 90% van deze mensen zijn kleine familiale boeren. Ze hebben een kleine afzetmarkt en moeten opboksen tegen een beperkt aantal grote spelers die alle cacao opkopen. Het is moeilijk voor hen om te onderhandelen over een eerlijke prijs voor hun product.

Niet de economie, maar de mens staat centraal.

Wat niet iedereen weet is dat Fairtrade vraagt aan de boeren om zich te groeperen. Samen zijn ze immers sterker. Fairtrade werkt bewust niet met individuele boeren, maar met coöperatieven. Als coöperatie klinkt hun stem veel luider en kunnen ze beter onderhandelen.

Ik kan er uren over praten, want het is eigenlijk behoorlijk complex. De Fairtrade-methode is een systeem dat de boeren sterker zal maken op lange termijn. Het is een systeem dat ervoor zorgt dat ze zelf hun lot in eigen handen kunnen nemen en tegen de vicieuze cirkel van armoede kunnen strijden.

We leven in een maatschappij waarin mensen op zoek zijn naar nieuwe systemen omdat ons huidige economische systeem niet meer voldoet aan onze eisen. Het geglobaliseerde kapitalisme heeft goede dingen teweeggebracht, maar ook veel ongelijkheid in de wereld veroorzaakt.

We zijn als maatschappij op zoek naar alternatieven en dat maakt fairtrade zeer modern. Het is namelijk een alternatief systeem dat gebaseerd is op handel, maar met strenge regels waardoor alles veel eerlijker gebeurt. Niet de economie, maar de mens staat centraal.

Op lange termijn moeten we heel het handelssysteem herzien, maar op korte termijn kan Fairtrade de gebreken opvangen.

Op lange termijn moeten we heel het handelssysteem herzien, maar op korte termijn kan Fairtrade de gebreken opvangen. Ik zie Fairtrade als een systeem met verkeersregels en politieagenten die waken over de regels.

Het is misschien niet perfect, maar het verkeer verloopt veel vlotter en eerlijker dankzij die regels. De rest van de markt heeft niet genoeg regels en veel te weinig controle.

Welke voordelen krijgen de boerencoöperaties wanneer ze verkopen aan Fairtrade-voorwaarden?

LAMBERT: Als een boerencoöperatief ervoor kiest om zich te laten certificeren door Fairtrade en aan de fairtrade-voorwaarden te verkopen, krijgen ze een aantal voordelen. Het belangrijkste voordeel is een minimumprijs.

De prijzen van cacao zijn vaak te laag én fluctueren heel erg. Dat maakt het lastig voor de boeren, want ze weten nooit welk inkomen ze die maand zullen hebben. Zo kunnen ze niet bij banken gaan aankloppen, want die willen niet werken met mensen die geen zekerheid hebben over hun inkomen. Ze kunnen niet op lange termijn plannen en geen lening krijgen. Als ze een garantie hebben voor een minimumprijs, kan dat wel.

Het belangrijkste voordeel van Fairtrade is de minimumprijs.

Een tweede voordeel is een Fairtrade premie. Dat is een bedrag bovenop de prijs van de producten. Voor cacao is de minimumprijs bijvoorbeeld 2000 dollar per ton. De premie daarbovenop is 200 dollar per ton. Dat krijgen ze sowieso, daar valt niet over te onderhandelen. Die extra som gaat naar het coöperatief. Ze moeten democratisch beslissen hoe ze dat geld gaan gebruiken. Het coöperatief kan beslissen om te investeren in sociale projecten (betalen voor de school van de kinderen van de boeren, zelf een school bouwen, gezondheidszorg) of investeren in productiviteit (trainingen zodat ze meer en beter kunnen produceren, nieuw materiaal aankopen).

Het premiesysteem maakt de coöperatieven sterker, want ze produceren meer en kwalitatiever, waardoor ze een beter inkomen krijgen. Het is geen koloniaal systeem waarbij wij hen zeggen hoe ze het moeten aanpakken, maar de boeren zitten mee aan tafel en drukken hun noden uit.

En aan welke criteria moeten de boeren voldoen om een Fairtrade-label te ontvangen?

LAMBERT: Naast het organiseren in coöperaties moeten boeren aan een aantal standaarden voldoen om in aanmerking te kunnen komen voor een Fairtrade certificaat. Zo zijn er sociale voorwaarden (er mag geen sprake zijn van kinderarbeid en er moet gendergelijkheid zijn in het bedrijf) en een aantal milieuvoorwaarden (gevaarlijke pesticiden zijn verboden, er moet voorzichtig worden omgegaan met waterverbruik en ze moeten recycleren).

De boeren worden gecontroleerd door onafhankelijke auditeurs van FLOCERT. Die controles zijn erg streng, wat nodig is voor een geloofwaardig Fairtrade systeem. Fairtrade staat voor transparantie, dus de standaarden, minimumlonen en premies zijn allemaal online te raadplegen en Fairtrade International publiceert ieder jaar een monitoring rapport op basis van de audits.

Waarom gaan consumenten nog niet altijd over tot actie?

Wij proberen systemisch te denken in de plaats van dé schuldige te zoeken.

Het Fairtradesysteem groeit, maar blijft nog te klein. We zien wel veel bereidheid van de burger, maar er wordt nog niet altijd tot actie overgegaan. We moeten nog werken aan de overgang van intentie tot aankoop.

Sommige mensen leggen de schuld bij de retailers. Ze zeggen dat zij er niet genoeg moeite in stoppen. Andere partijen zeggen dat het de fout is van de consument, want die koopt nog niet genoeg. En ook de industrie wordt als schuldige aangeduid.

Wij proberen systemisch te denken in de plaats van dé schuldige te zoeken. We moeten met alle actoren werken als we willen dat Fairtrade groeit.

Er zijn verschillende barrières voor de consument. Zo is er de prijsperceptie: de consument denkt dat Fairtrade heel duur is. Eigenlijk moeten ze de prijs-kwaliteit gewoon aan den lijve ondervinden, want dan zullen ze ontdekken dat de prijs goed meevalt en echt een eerlijke prijs is voor een kwalitatief product.

Als de consument niet precies weet waar Fairtrade voor staat, gaat hij minder snel geneigd zijn te kiezen voor Fairtradeproducten.

Dan is er ook de barrière van de beschikbaarheid. In alle supermarkten en biowinkels kan je Fairtradeproducten vinden, maar niet iedereen is zich daar bewust van. Vraag zeker na bij de winkelier waar de Fairtradeproducten staan en probeer ze eens uit.

Educatie is heel erg belangrijk. Als de consument niet precies weet waar Fairtrade voor staat, gaat hij minder snel geneigd zijn te kiezen voor Fairtradeproducten. Daarom is het ook onze taak om te sensibiliseren.

Je zegt dat een van de barrières de prijsperceptie is. Hoe zit dat eigenlijk met de prijs van Faitradeproducten? Het prijsverschil tussen gewone en Fairtrade bananen en koffie is bijvoorbeeld verwaarloosbaar, maar andere producten kosten wel meer dan niet-gecertificeerde producten.

LAMBERT: Het probleem is dat de Fairtrade afzetmarkt nog niet groot genoeg is. Hogere volumes drukken de ketenkosten, wat de consumentenprijs ten goede komt. Fairtrade bananen en koffie zijn al wat uit de nichehoek gehaald, waardoor de prijs ook goed zit.

Betaalbare producten zijn zeker belangrijk, maar de onnatuurlijk lage prijzen van andere producten, die niet gecertificeerd zijn, zorgen voor een prijzenoorlog. Dat leidt dan weer tot een te grote druk op de keten, waardoor ook de kwaliteit van de producten in het gedrang komt en voeding zijn waarde verliest.

De grootste uitdaging voor het Fairtradesysteem is het gebrek aan toegang tot de markt. De Fairtrade-omzet groeit jaarlijks, maar de boeren die werken volgens Fairtrade-criteria verkopen vaak slechts een deel van hun oogst aan Fairtrade-voorwaarden. Zolang Fairtrade een nichemarkt blijft, worden producenten gedwongen om een deel van hun productie te verkopen tegen lagere prijzen.

De grootste uitdaging voor het Fairtradesysteem is het gebrek aan toegang tot de markt.

De laatste schakel in de keten kiest ervoor om producten met Faitradecertificaten te verkopen. Zij betalen ook voor het certificaat, de boeren enkel voor de controles. De controlekosten vormen echter onderdeel van de minimumprijs en Fairtrade International betaalt de eerste drie jaar de kosten terug als de coöperatieven de controles goed doorstaan.

In het geval van koffie is het bijvoorbeeld de koffiebrander die betaalt voor het Fairtradecertificaat. Hoe meer bedrijven kiezen voor Fairtradecertificaten, hoe meer de boeren hun producten aan de Fairtrade-voorwaarden kunnen verkopen.