Waarom kwaad worden loont: ‘Woede helpt om obstakels uit de weg te ruimen’

Boosheid heeft een negatieve connotatie. Dat is jammer, want eigenlijk is die emotie bijzonder nuttig: ze helpt ons om door de wereld te navigeren en motiveert ons om voor onszelf op te komen. De verrassende score van Vlaams Belang bij de afgelopen verkiezing kan worden gezien als een uiting van woede. Mensen lijken genoeg te hebben van alles wat er misloopt in de samenleving, echt of ingebeeld.

‘Boosheid ervaar je als iets waar je veel belang aan hecht misloopt, vaak door de schuld van een ander. Als je zelf verantwoordelijk bent, zal je eerder schuld of schaamte ervaren’, verklaart Peter Kuppens, professor in de Kwantitatieve Psychologie en Individuele Verschillen. De emotie gaat gepaard met een ‘bring it on’-mindset en activeert je linkerhersenhelft. Die helft is vooral geassocieerd met positieve gevoelens die ons motiveren om actie te ondernemen. Woede is daar een voorbeeld van.

‘Mensen worden kwaad als ze een obstakel tegenkomen. Woede geeft je de energie die nodig is om obstakels uit de weg te ruimen. Zo gaat je hart sneller kloppen en stijgt je bloeddruk.’ Omdat er weinig aandacht voor het klimaat was, gingen jongeren protesteren en klimaatspijbelen. Bij de afgelopen verkiezingen zorgde die woede in grootsteden voor een linkse stem. Extreemrechts won in Vlaamse dorpen heel wat proteststemmen als reactie op een gefaalde regering. Bekladde posters als reactie op de uitslag langs de rand van de weg lijken ook populair.

Grenzen stellen

‘Studies tonen aan dat een kwaad persoon meer risico’s durft nemen’, aldus de professor. ‘Je zal dus veel sneller acties ondernemen die je anders niet zou aandurven. Bij angst is het omgekeerd, we gaan riskante situaties uit de weg en vertonen vermijdingsdrang.’

Dankzij woede durf je niet alleen meer, je communiceert ook beter. ‘Door het uiten van deze gevoelens laat je je omgeving weten dat je een bepaalde situatie niet tolereert. Woede wordt vaak gezien als een destructieve emotie, maar eigenlijk is het een waarschuwing. Het betekent “pas op, dit duld ik niet”,’ legt Kuppens uit. Woede is bedoeld om het evenwicht in je relatie te herstellen en moet daarom ook niet onder de mat geschoven worden. Zo lieten kiezers zich afgelopen zondag horen door massaal op Vlaams Belang te stemmen. Een slecht migratiebeleid, lage pensioenen en de angst om de Vlaamse identiteit te verliezen speelden een grote rol bij die keuze.

We gaan anderen sneller lastigvallen, misbruiken of zelfs bedreigen als wij hen en zij ons niet kunnen zien.

Anoniem je gal spuwen

Er wordt vaak beweerd dat we in ‘bozere tijden’ leven, maar daar is geen bewijs voor. Wel lijkt de emotie zichtbaarder. ‘Ik denk niet dat er nu meer woede is dan vroeger, maar het uiten ervan is anders. Via het internet kun je mensen anoniem belagen en daar tevredenheid uit halen. Dat kan nu wel, maar dat betekent niet noodzakelijk dat er nu meer woede is. De zichtbaarheid ervan is gewoon verhoogd.’

Mensen zullen online sneller reageren dan in het echte leven. ‘Trolling’ en ‘cyberbullying’ zijn dagelijkse internetpraktijken. De Amerikaanse professor Psychologie John Suler schreef in 2004 het artikel The Online Disinhibition Effect. Hij merkte op dat velen onder ons ongeremder en intenser gedrag vertonen op het internet. Suler onderscheidde twee soorten ontremming: goedaardige en toxische. Bij dat eerste zijn we geneigd om ons opener en kwetsbaarder op te stellen en hebben we de drang vreemden te helpen via sites zoals GoFundMe. Bij de toxische ontremming gaan we anderen sneller lastigvallen, misbruiken of zelfs bedreigen als wij hen en zij ons niet kunnen zien. Zo ontdek je al snel haatdragende reacties zoals ’terug naar je thuisland’, ‘België opkuisen’ en ‘marginalen’ naar aanleiding van de verkiezingen.

‘Mensen hebben de drang een zwart schaap te zoeken als dingen in hun leven niet verlopen zoals ze willen.’

Irrationele spiraal

Dit soort reacties passen volledig binnen het typische woedepatroon en onze reflex om de oorzaak van onze problemen bij een ander te leggen. ‘Mensen hebben de drang een zwart schaap te zoeken als dingen in hun leven niet verlopen zoals ze willen. Zo ontstaat er een gedachtenpatroon waarbij alles wat misloopt toegeschreven wordt aan één oorzaak. Je zult daar steeds kwader op worden, want je krijgt voortdurend selectieve bevestiging van je eigen idee’, verklaart Kuppens. Zo lijkt de migratiecrisis vaak de schuld te krijgen van heel wat problemen in België. Denk bijvoorbeeld aan de lage pensioenen of de werkloosheid.

Statussymbool voor mannen, taboe voor vrouwen

‘Mannen en vrouwen die kwaad zijn worden anders gepercipieerd. Vrouwen verliezen zogezegd hun zelfcontrole en gaan over de rooie. Als mannen kwaad worden, is het een sterk signaal van assertiviteit en dominantie’, zegt professor Kuppens. Mannen mogen dominant, assertief en zelfs agressief zijn op de werkvloer. Ze worden ervoor beloond.

Voor vrouwen ligt dat anders. Dat blijkt een studie aan de Amerikaanse Yale University uit 2008. Zowel de mannen als vrouwen werden gevraagd om een onrechtvaardig incident op het werk te beschrijven. Deelnemers moesten vervolgens aangeven of de persoon in kwestie een hoge of lage status heeft. Kwade vrouwen werden een lage status toegekend, kwade mannen kregen een hoge status. Daarnaast werd de emotionele reactie van een man toegeschreven aan externe factoren, die van een vrouw aan interne kenmerken. Ze werd omschreven als een ‘boos’ of ‘instabiel’ persoon.

Vrouwen gaan over de rooie, mannen zijn assertief.

Boze vrouwen worden in onze westerse maatschappij gezien als minder bekwaam dan hun mannelijke tegenhangers en worden afgestraft als ze emoties tonen, zeker wanneer het gaat over woede of trots. De westerse maatschappij lijkt dus nog steeds vast te zitten in een klassiek denkpatroon.

Hoewel we woede vaak als negatief beschouwen, heeft deze emotie een duidelijke functie. Slaag je erin om die boosheid constructief naar buiten te brengen, dan is de kans groot dat het je zelfs positieve resultaten zal opleveren. Zet je gedachten eerst op een rij en voer vervolgens een kalm en helder gesprek. De kans is groot dat je omgeving hier goed op zal reageren.