‘Vrouwen worden in het Chinese bedrijfsleven seksueel geïntimideerd en ingezet als entertainment’

Een recente zaak over seksuele intimidatie in China deed het debat over genderrollen op de werkplek oplaaien. In China heerst een zeer geseksualiseerde bedrijfscultuur, zegt Jieyu Liu, adjunct-directeur van het China Institute aan de University of London. Zij legt uit wat er nodig is om een cultuurverandering te bewerkstelligen.

Recent eindigde in China een spraakmakende zaak rond seksuele intimidatie tegen een bekende televisiepresentator in een verlies voor de aanklager. Toch blies de zaak het debat over genderrollen op de werkplek nieuw leven in, en wist het de #MeToo-beweging in het land kracht bij te zetten.

Zhou Xiaoxuan (27) zegt dat, toen ze stage liep bij het Chinese staatsmediabedrijf CCTV, de prominente presentator Zhu Jun haar betastte en zoende – en daarbij niet zachtzinnig te werk ging. De zaak werd op 14 september geseponeerd omdat deze niet zou voldoen aan de vereiste bewijsnorm.

Toen Zhou de beschuldigingen voor het eerst op sociale media uitte – het was 2018 – werd ze al snel hét gezicht van de Chinese #MeToo-beweging. Aanhangers verzamelden zich voor de rechtbank in protest tegen de beslissing, terwijl Zhou beloofde in beroep te gaan.

Vrouwen worden in het Chinese bedrijfsleven seksueel geïntimideerd en ingezet als entertainment

Media-aandacht voor gevallen van seksuele intimidatie in China heeft geleid tot een bredere discussie over het probleem van genderverhoudingen op de werkvloer. Maar die discussie laat vaak een gebrek aan publiek bewustzijn zien over wat seksuele intimidatie op het werk precies inhoudt. Ook toont het hoe de genderspecifieke verwachting rond seksualiteit nog altijd leeft dat vrouwen verantwoordelijkheid moeten nemen in het belang van hun eigen seksuele reputatie.

Bevoorrechte generatie

Vrouwen van de “Eén kind-generatie” (1979 – 2016) worden in de Chinese media vaak afgeschilderd als personen met een benijdenswaardig leven. Ze worden gezien als een bevoorrechte generatie: stedelijk, hoogopgeleid, werkend; met een leven vol mogelijkheden.

Ook materieel en sociaal hebben deze vrouwen veel betere vooruitzichten op de arbeidsmarkt dan oudere vrouwen uit stedelijke gebieden of vrouwen van het platteland.

Maar deze vrouwen zijn niet immuun voor de toenemende seksualisering van vrouwen, een typisch kenmerk van post-Mao China. Op basis van observaties van de kantoorcultuur en interviews met stedelijke, werkende vrouwen, laat mijn boek Gender Sexuality and Power in Chinese Companies: Beauties at Work zien dat genderongelijkheid en seksuele politiek zijn ingebed in de meeste Chinese staatsbedrijven en particuliere bedrijven.

Seks op de werkvloer

In de cultuur van de Chinese werkvloer worden vrouwen maar al te vaak beschouwd als een instrument voor het mannelijk vertier en als een middel om het moreel en de productiviteit van de organisatie omhoog te krikken. Vrouwelijke werknemers worden structureel onderworpen aan seksuele toespelingen op het werk. Een vrouwelijke manager vertelde me: ‘De eerste keer dat ik de grap hoorde, voelde ik me heel ongemakkelijk. Ze vertelden vieze grappen over mij, ik wilde het liefst door de grond zakken… Tegenwoordig ben ik er helemaal aan gewend. Ik ben niet meer boos of bezorgd. Ik reageer niet, ik vind er niets van. Als ik nu zo’n grap hoor, voel ik me hetzelfde als wanneer iemand vraagt “heb je al gegeten?”‘

Chinese vrouwen die seksueel getinte grappen maken, worden als moreel vervallen beschouwd.

Ondanks deze seksualisering van vrouwen, geven sociale en culturele beperkingen op seksuele expressie de Chinese vrouwen weinig tot geen kans om een seksuele autonomie te ontwikkelen. Chinese vrouwen die seksueel getinte grappen maken, worden als moreel vervallen beschouwd. Dus als ze het voorwerp zijn van seksuele grappen of toespelingen, zwijgen ze liever om fatsoenlijk te blijven.

Aan de andere kant worden mannen die vaak schuine grappen maken door het management juist gezien als prettige aanwezigheid om het ijs te breken – een wenselijke eigenschap in een klantgerichte omgeving. Dit bevordert uiteindelijk hun carrière. Van vrouwen op de werkvloer wordt verwacht dat ze leren leven met toespelingen en seksueel getinte grappen als onderdeel van de kantoorcultuur. Zoals een vrouw me vertelde: “Vrouwen worden naar de werkplek gehaald voor entertainment.”

Klanten behagen

Deze geseksualiseerde bedrijfscultuur gaat vaak gepaard met bezoekjes samen met klanten aan uitgaansgelegenheden (diners, karaokebars en sauna’s). De werkende vrouwen in deze situaties zijn maar al te vaak het doelwit van seksuele intimidatie en uitbuiting. Bij deze gelegenheden is het namelijk gebruikelijk om de seksuele aantrekkingskracht van vrouwen in te zetten om zakelijke deals te sluiten. Deze tactiek wordt welbewust ingezet, ook al is het uitputtend en ontzettend stressvol voor de vrouwen.

Van vrouwen op de werkvloer wordt verwacht dat ze leren leven met toespelingen en seksueel getinte grappen als onderdeel van de kantoorcultuur.

Een vrouwelijke manager bij een verzekeringsmaatschappij beschreef de karaokefeesten als volgt: ‘Als je niet zong, wees de manager je specifiek aan en zei dan: ‘Waarom zing je geen duet samen met de gast?’ Als de klant dan wil dansen, moet ik meedoen. En als je dan iemand treft wiens handelen ongepast is [wat ongewenst aanraken impliceert], is dat echt pech.’

Vrouwen rapporteerden regelmatig incidenten van ongewenste aanrakingen, van omhelzen en zoenen tot seksuele toenadering. Ze zeiden dat er geen regels waren op de werkplek die hen beschermen. Tegelijkertijd hadden vrouwen te maken met de verwachting van hun collega’s dat zij hiermee om moesten kunnen gaan. Zoals een vrouwelijke regiomanager van een farmaceutisch bedrijf het verwoordde: ‘Als een vrouw dit niet luchtig kan opnemen, zou ik haar adviseren een andere beroep te zoeken.’

Cultuurverandering

Seksuele eerbaarheid bepaalt voor een deel de morele status van Chinese vrouwen. Werkende vrouwen merken daardoor dat ze constant een dunne lijn bewandelen tussen eer en schande. Mannen hoeven zich uiteraard niet druk te maken om dit soort morele oordelen.

Terwijl in de Chinese markteconomie mannen de seksualiteit van vrouwen maar wat graag consumeren, moeten vrouwen uiterst voorzichtig te werk gaan om hun seksuele eer niet op het spel te zetten.

Wat te doen? De noodzakelijke eerste stap is het blootleggen van de patriarchale en sterk geseksualiseerde kantoorcultuur op 21e-eeuwse werkplekken in China. Maar het is net zo belangrijk om breder te kijken en de genderspecifieke aard van seksualiteit in de Chinese samenleving te bespreken. Terwijl in de Chinese markteconomie mannen de seksualiteit van vrouwen maar wat graag consumeren, moeten vrouwen uiterst voorzichtig te werk gaan om hun seksuele eer niet op het spel te zetten.

Wat we nodig hebben, is een door de staat geleide, institutionele hervorming van het Chinese bedrijfsleven. Bedrijven moeten formele veranderen doorvoeren zodat vrouwelijke werknemers deze structurele, zeer stressvolle seksuele aanvaringen niet langer in hun eentje hoeven af te handelen.