Tv-maker Lieven Scheire: ‘Conflictvermijding heeft altijd in mij gezeten’

Lieven Scheire (38) studeerde natuurkunde. Met het Neveneffecten-collectief maakte hij spraakmakende televisie en erna werd hij wetenschapswatcher bij de VRT. Hij brengt wetenschap naar een groot publiek via shows en boeken als Fysica, waarvan pas een geactualiseerde uitgave verscheen.

Als iets mijn aandacht trekt, ontwikkel ik een tunnelfocus. Elke interactie rondom mij voelt dan als een ruk uit mijn comfortzone. Het gevolg is dat ik het meest op mijn gemak ben in een leeg huis. Zelfs de mogelijkheid dat iemand mij kan storen, kan een alarmpje doen afgaan. Soms durf ik te mijmeren: waarom wil iedereen alsmaar praten en ik alleen maar zwijgen? Ik heb ooit een jaar op kot gezeten met mijn huidige schoonbroer, die al evenmin dol is op smalltalk. Wij hielden enkel functionele gesprekken, heerlijk was dat. Het ironische is dat ik van praten mijn beroep heb gemaakt en ook graag mensen rond mij heb.

Soms mijmer ik: waarom wil iedereen alsmaar praten en ik alleen maar zwijgen?

Mijn hoogbegaafdheid heeft mij nooit in de weg gezeten. In het landelijke Wachtebeke van de jaren 1980 lag daar niet zo de nadruk op. Het IQ is maar wat het is: logische verbanden kunnen leggen. De correlaties die het heeft met je geluksfactor en professioneel succes zijn klein. Mocht ik een programmeur aanwerven, dan zou ik naar het IQ kijken. Zoek ik een hr-manager, dan heeft het veel minder belang.

Ik vond de betutteling op de middelbare school ondraaglijk. Waarom behandelt ons onderwijs je tot je achttiende als een kleuter die geen beslissingen kan nemen? Ik joeg van nature mijn interesses na en zocht veel op, maar mij verplichten om op een stoel vijftig minuten lang naar het reilen en zeilen van de Babyloniërs te luisteren, dat werkte bij mij niet. Het Agora-onderwijs, waar je meer vrijheid geniet en de leerkracht als een klankbord fungeert, zou voor mij ideaal zijn geweest.

De waarde van een uitwisselingsjaar valt niet te onderschatten. Ik zat op mijn achttiende een jaar in IJsland en verwierf daar veel zelfkennis, ik werd er geconfronteerd met mensen uit de hele wereld en andere visies en had tijd om over de toekomst na te denken. Dat heeft mijn levensloop bepaald. Zo ben ik vanuit IJsland per brief de eerste sketches met mijn neef Jonas Geirnaert beginnen uit te wisselen, waar uiteindelijk Neveneffecten uit ontstond. Dat ik het podium op wou: was dat nature of nurture? Ik merk dat mijn elfjarige dochter dezelfde drang heeft om verhalen te vertellen. Dat zit blijkbaar wel in de genen.

Ik ben het meest op mijn gemak in een leeg huis.

Mijn kennismaking met cognitieve gedragspsychologie was een zegen. Oorspronkelijk was ik er te rade gegaan voor mijn fobieën, maar ik leerde er ook conflicten beheersen volgens een stappenplan. Eerst geef je zelf aan wat je stoort, waar dan doorgaans een defensieve emotionele reactie op volgt. In plaats van verder in te zoomen op je eigen noden, onderzoek je eerst waar die geprikkelde reactie van je gesprekspartner vandaan komt. Dan voelt de ander zich gehoord en gaan de emoties sneller liggen. Ik ga niet beweren dat ik dit altijd in de praktijk omzet, maar binnen het gezin is er al beterschap voelbaar. Conflictvermijding heeft altijd in mij gezeten. Als ik in een conflict dreig te belanden, is mijn eerste reflex toe te geven, wat op de langere termijn nefast is.

De nerdcultuur beleeft een hausse, en daar ben ik blij om. De rijkste mensen ter wereld vandaag zijn nerds: Bill Gates, Elon Musk, Mark Zuckerberg… Van knutselen in de garage zijn zij geëvolueerd naar invloedrijke posities. Wat de perceptie ook helpt, is dat smartphones en internetverbindingen zo belangrijk zijn geworden dat iedereen voortdurend technologie gebruikt.

De Vlaming is altijd een klusser geweest. Als hij maar kan bricoleren in zijn knutselhok. Omdat elektronica en software zo democratisch zijn geworden, komen we in een nieuwe dimensie: als je het kunt verzinnen, kun je het maken. Via het programma Team Scheire heb ik een aantal topmakers leren kennen. Dat soort uitvinder is altijd een speelvogel geweest, maar nu met de coronacrisis breken ze zich ook het hoofd over oplossingen voor de bescherming van mensen in de gezondheidszorg. Die makers zijn tegenwoordig bezig met hun sociale relevantie, waardoor mensen hen met andere ogen gaan bekijken.

In België leven we niet in onzekere tijden. De garanties die we hebben voor ons welzijn en onze gezondheid zijn groot. Het risico dat je verhongert of een kind verliest, is historisch laag. Soms denk ik dat we de eerste generatie zijn die leeft met het perspectief van nulrisico en volledige gerechtigheid. Maar als je vertrekt van die utopie, zie je natuurlijk vooral de tekortkomingen.