De seksuele revolutie op het kleine scherm: ‘De dubbele seksuele standaard voor mannen en vrouwen is weg’

Met de komst van intimiteitscoaches en digitaal gegenereerde kussen, is er de laatste jaren veel veranderd in hoe de beelden van seksualiteit in film, op tv en in advertenties gemaakt worden. Maar hoe zit het met de beelden zelf? Zien we vandaag meer seks op tv, of is de seks die we zien gewoon anders?

Stomende seksscenes in kostuumseries als Bridgerton, Outlander en zelfs de recentste Sissi-biografie. Tedere, ongemakkelijke of gewoon realistische seks in series als Normal People, It’s a Sin en Sex Education. De doorsnee kijker heeft niet het gevoel dat wat we op televisie en in filmzalen te zien krijgen er minder expliciet op wordt. Maar misschien hebben we daar een verkeerd beeld van, denkt professor Laura Vandenbosch van de KU Leuven. Zij onderzoekt beelden van seksualiteit en pornografie als communicatiewetenschapper. “De beelden die we vandaag te zien krijgen zijn waarschijnlijk niet explicieter dan een paar decennia geleden. Het zijn er waarschijnlijk zelfs niet meer. De inhoud is wel veranderd. Terwijl de beelden van seksualiteit vroeger heel klassiek waren, en te vaak een bepaald script volgden, is er vandaag een positieve evolutie naar meer inclusie.”

Een klassiek script, daar moeten we vast geen tekening bij maken. Een heteroseksueel koppel, waarbij de man het initiatief neemt en hoogstwaarschijnlijk vrij objectiverende beelden van vrouwen. ”Mannen werden vroeger systematisch getoond als seksueel dominant, vrouwen als onderdanig,” vertelt Vandenbosch. “Dat gebeurt vandaag nog steeds te vaak, maar de waaier van seksualiteit die we vandaag op onze schermen zien, wordt breder. Het respect voor andere seksuele oriëntaties is toegenomen, we zien meer verschillende scripts en ook vaker beelden van positieve seksualiteit. Dingen die vroeger doodgewoon niet aanwezig waren.I In recente Netflix-series die populair zijn bij jongeren observeerden we dat wanneer er heteronormatieve beelden te zien zijn, er vaak in de serie zelf ook commentaar op komt, of dat het gecounterd wordt door minder cliché-beelden.”

In een serie als Sex Education zien we stuntelende tieners – hetero, homo en queer – en hun soms al even stuntelende ouders, in Good Luck to You, Leo Grande gaat Emma Thompson naar een mannelijke sekswerker en in Grace and Frankie zitten dan wel geen seks-scenes, maar de suggestie dat tachtigplussers nog een actief seksleven hebben, is op zijn minst vernieuwend te noemen. Dat heeft uiteraard te maken met het feit dat de maatschappij veranderd is, maar ook het medialandschap is niet meer hetzelfde als een paar decennia geleden. Naast de gewone kabel kijken we nu ook massaal naar streamingsdiensten. In het begin zag je dat een bedrijf als HBO, als het zich niet aan de regels van de doodgewone kabel moet houden, in series als Game of Thrones vrij ver gaat qua bloot en seksuele beelden. “Het echte voordeel van streamingdiensten in vergelijking met de publieke omroep en traditionele zenders is dat ze het probleem van broadcasting van één programma op één tijdstip voor één publiek vermijden, iedere kijker kiest steeds zelf wat hij/zij wilt kijken. Hierdoor kunnen ze makkelijker een variëteit van programma’s aanbieden en dus inspelen in hoe bepaalde groepen denken over seksualiteit. Dat zorgt ervoor dat er in tienerseries meer progressieve seksuele ideeën geïmplementeerd worden.”

Blijven hangen

Belangrijk, denkt ook Wannes Magits, beleidsmedewerkers van Sensoa. “Representatie, oftewel mensen zien waar je jezelf in herkent, is belangrijk. Wij maken uiteraard educatieve beelden, geen prikkelende beelden, maar op vlak van diversiteit proberen we als Sensoa het goede voorbeeld te geven. Ons doel is informatie verstrekken die blijft plakken. Door diverse lichamen, huidskleuren, seksuele voorkeuren, leeftijden en beperkingen te tonen gaat dat beter. Wat mij opvalt op tv en in films, is dat een de verhaallijn van een homoseksueel personage vroeger misschien helemaal rond die homoseksualiteit zou draaien of op een gimmick-y manier zou getoond worden, terwijl dat nu een detail is waar zelfs niet nadrukkelijk aandacht aan gegeven wordt. Ik zie dat ook als het op gendergelijkheid of de dubbele seksuele standaard voor mannen en vrouwen aankomt.  Er wordt niet gezegd: mannen en vrouwen zijn gelijk. Het wordt gewoon getoond als een normaal gegeven. In een serie als How I met your mother was het ‘player’-personage Barney ooit cool, maar daarna vooral zielig. Maar die grotere diversiteit is geen verworven recht. Ik vermoed dat de gevoeligheid zal blijven bestaan, maar in de VS zien we een tegenbeweging die die seksuele openheid maar niets vindt. We moeten dus alert blijven.”

Gratificatie of niet

Wat onmiskenbaar veranderd is de laatste decennia, is de alomtegenwoordigheid van pornografie. Terwijl je daar in de jaren 70 nog naar een cinema of boekhandel voor moest, werd het met de komst van VHS iets wat je gewoon in huis kon halen. De ontwikkeling en globale verspreiding van het internet betekent dat je het niet alleen 24 uur op 24 thuis kunt bekijken, maar ook gewoon in je achterzak met je meedraagt. Maar we hebben een andere basisinstelling als we naar pornografie of naar seksueel getinte beelden in reguliere tv-programma’s kijken, legt Vandenbosch uit. “We kijken tv om geïnformeerd of geëntertaind te worden. We kijken voor naar pornografie omwille van seksuele gratificatie en stimulatie. Logisch dus dat de beelden veel explicieter zijn, ze hebben maar één functie. In reguliere media zijn de effecten van seksuele beelden veel gelaagder, omdat ze maar een deel van het verhaal zijn.”

Het is trouwens logisch dat seksualiteit deel uitmaakt van bijvoorbeeld fictieseries, vindt Vandenbosch, omdat we nu eenmaal seksuele wezens zijn. “Net zoals familie-relaties en vriendschappen belangrijk zijn, zijn seksuele relaties dat ook. Seks is intiem en persoonlijk, en deel van wie we zijn, dus we willen het zien in verhalen. Hoe die seksuele beelden bij de kijker binnenkomen, heeft te maken met waar die op dat moment resonantie mee heeft.”

Als er meer zweepjes verkocht zouden zijn toen de 50 Shades of Grey-films mensen naar de bioscoop lokten, zou dat ook niet zijn omdat de films zo geweldig wervend waren voor SM, denkt Vandenbosch. “Seksuele beelden kunnen ons inspireren om iets te gaan doen wat we nog nooit deden, maar hoe dat werkt is altijd een samenspel van factoren. Als iets als interesse voor SM niet al in je persoonlijkheid zit, zal een film je plots niet naar handboeien en zweepjes doen grijpen. We zien in onderzoek bijvoorbeeld dat hyperseksuele individuen, mensen met een hoge nieuwsgierigheid en verlangen naar seksualiteit, voor veel meer open staan en dan wel beïnvloed kunnen worden. Zij zullen zelf ook vaker actief op zoek gaan naar meer gewaagde seksuele media.”

En seksuele beelden kunnen ook empowerend zijn, vertelt Vandenbosch. “Als je dertig jaar geleden beelden van homoseksuele seks wilde zien, misschien omdat je als tiener op zoek bent naar je eigen seksualiteit, vond je die alleen in pornografie. Vandaag vind je ook voorbeelden en misschien inspiratie is mainstream series en films, zelfs Disney-films, wat mensen een gevoel van empowerment geven.”

Geen opvoeding

Zijn de beelden die we zien een deel van onze seksuele opvoeding? Het is een populair idee, maar dat valt mee, weet Vandenbosch. “Onderzoek naar dat soort zaken is niet makkelijk, maar al bij al zijn de effecten van seksuele beelden klein en verschillen ze naargelang wie kijkt. Bovendien zijn er factoren die er voor zorgen dat je minder gevoelig bent voor beïnvloeding. Als je op school of in je omgeving praat over seksuele beelden en pornografie op een manier die jij nuttig vond, dan hebben seksuele beelden minder effect op je manier van denken. Anderzijds bestaat er wel een gevaar op beïnvloeding als je denkt dat je iets kunt leren over seksualiteit uit pornografische beelden. Dan is het bijvoorbeeld geen goed idee als je te veel objectiverende beelden van vrouwen te zien krijgt, omdat je in dat idee kunt gaan geloven. Hetzelfde met seksueel geweld en dan vooral verkrachtingsmythes. Als deze ideeën, bijvoorbeeld dat vrouwen beter geen korte rok dragen of laat op straat lopen, een rol spelen in het verhaal, dan kan dat leiden tot meer acceptatie van die mythes. Ook hier hangt er veel af van wat je al denkt, de stereotypes en ideeën die jij aanvaardt. Mijn conclusie is daarom: we kunnen niet negeren dat er soms ideeën verschuiven naar aanleiding van de seksuele beelden die we zien, maar die verschuivingen zijn minimaal soms ook verschillend per kijker, dus we moeten dat in een realistisch perspectief zien. Los van de negatieve effecten heeft een grotere diversiteit altijd een grote meerwaarde.”