‘Hoog tijd voor meer rechten voor regenbooggezinnen’

Momenteel is kinderen krijgen voor homo- en lesbische koppels vaak een moeizaam parcours. Adopties worden steeds moeilijker, er is geen wetgeving rond draagmoederschap in ons land en meerouderschap lijkt taboe. ‘Dit leidt tot veel verdriet en frustratie bij LGBTI+-wensouders,’ schrijft Bruno De Lille. ‘Het is dringend tijd voor een duidelijk kader.’

Onze zoon is achttien geworden. Door de coronacrisis was er niet echt een feest, maar het idee dat hij volwassen is lijkt hem prima te bevallen. Zijn blijdschap valt echter in het niets vergeleken bij die van ons, zijn ouders. Want dat wij een zoon hebben mogen helpen opgroeien, is een klein wonder te noemen. Was ik twintig jaar vroeger geboren of in een ander land, dan was ik nooit papa geweest.

Ook nu kijken heel wat mensen nog vreemd op als mijn man en ik samen met onze zoon ergens opduiken. Een man-man-stel met een kind, het blijft speciaal. Want het is niet omdat België nu al bijna vijftien jaar adoptie door koppels van hetzelfde geslacht toestaat dat het makkelijk is om als twee mannen een kind (toevertrouwd) te krijgen.

Vroeger was het simpel: als je openlijk homo was, dan had je geen kinderen. Punt. In de jaren ’90 en 2000 begint dat te veranderen. LGBTI+-koppels krijgen wettelijke erkenning, mogen trouwen en later ook adopteren. Sindsdien lijkt adoptie dan ook voor de hand te liggen voor homostellen die papa willen worden. Al blijft het moeilijk.

De meeste mannelijke regenboogkoppels met een kinderwens kiezen voor een binnenlands traject. De wachttijd is echter lang en de kans op slagen niet gegarandeerd. Het Vlaamse steunpunt adoptie heeft het over een procedure die makkelijk 7 tot 9 jaar duurt. Het aantal kandidaat-adoptie-ouders dat zich jaarlijks meldt (150 tot 200) is dan ook veel groter dan het aantal kinderen (20 tot 25) dat elk jaar nood heeft aan adoptie.

Wil je in het buitenland adopteren, dan moet je nog meer doorzettingsvermogen tonen. Volgens de website van Kind&Gezin is Zuid-Afrika vandaag het enige land waar het binnenkort voor Vlaamse man-man-koppels zou kunnen lukken. In de Verenigde Staten, Canada en Mexico zou het theoretisch kunnen, maar in de praktijk is er blijkbaar geen enkele organisatie die je daar als homopaar bij kan of wil begeleiden. In 2011 werd de Vlaamse Adoptieambtenaar al eens voor de homofobieprijs genomineerd omdat er geen vooruitgang geboekt werd inzake interlandelijke adoptie door holebi’s en helaas staan we nu, 10 jaar later, nog geen stap verder. Het lijkt bijna alsof homokoppels die willen adopteren voor onze adoptiediensten wel het laatste van hun zorgen zijn. Er zijn dan ook nauwelijks voorbeelden van succesvolle interlandelijke adopties door twee mannen.

Aflopend verhaal

Buitenlandse adoptie lijkt sowieso een aflopend verhaal te zijn. De adoptieverenigingen zijn meestal zelf tegen adoptie gekant. Ze gaan ervan uit dat kinderen beter in hun eigen land opgroeien en dat we beter geld en energie steken in het lokaal laten opgroeien van die kinderen.

De sector heeft ook af te rekenen met schandalen. In Nederland heeft een onderzoekscommissie zoveel voorbeelden gevonden van kinderdiefstal, kinderhandel en corruptie, dat ze oproept tot het stilleggen van de adoptie van kinderen uit het buitenland. En ook in Vlaanderen is er in 2019 een onderzoek opgezet rond adoptiefraude met onder andere kinderen uit Guatemala en Congo.

Het aantal kinderen dat in België en zijn buurlanden geadopteerd wordt, daalt dan ook sterk. Toch leven er volgens Unicef wereldwijd nog altijd minstens 2,7 miljoen kinderen in weeshuizen. Velen van hen zullen tot hun achttiende, het moment dat ze helemaal op eigen benen moeten staan, niet de aandacht en de zorgen krijgen waar elk kind recht op heeft en zouden wel degelijk gebaat zijn met een nieuw liefhebbend gezin.

Onze overheden moeten dan wel garanderen dat adoptiefraude of kinderhandel uitgesloten is, want aan de weeshuizen en de wensouders zelf kan je dat niet overlaten. Zet dus een efficiënte controledienst op of financier de adoptiebegeleidingsdiensten zodat die de ‘checks and balances’ grondig kunnen uitvoeren. Maar liever dan te investeren in een goede controle en begeleiding, schaft men het systeem stap voor stap af. Mochten we tegelijk werken aan structurele oplossingen in de herkomstlanden, dan zou ik dat nog kunnen aanvaarden. Helaas, we kijken de andere kant uit, tevreden dat we ons zieltje witgewassen hebben. De zwaksten zijn opnieuw het slachtoffer.

Draagmoeders

Als adoptie geen optie meer is, duwt men de wensouders naar andere oplossingen. En omdat er nu eenmaal geen 1001 manieren zijn om kinderen te krijgen, komen man-man-koppels steeds vaker terecht bij draagmoederschap.

Dat is in België niet verboden maar ook niet toegestaan. Er is gewoon geen wettelijke regeling. En dat zorgt voor juridische onzekerheid. Zo zijn er koppels die een beroep deden op een buitenlandse draagmoeder en die hun kind zonder probleem door de ambtenaar van de burgerlijke stand ingeschreven kregen. Andere gemeenten weigeren dat te doen en willen eerst een beslissing van de familierechter. Je moet ook in dit geval geluk hebben met de rechter. Want omdat er geen wettelijke regeling is, is het in feite de familierechter zelf die de wet maakt. Alleen staat ook in 2021 niet iedereen even open voor LGBTI+-relaties. Hoe kan je dan zeker weten dat een weigering niet te maken heeft met de persoonlijke houding van de rechter tegenover twee mannen met een kind?

Veel politici durven deze discussie niet aan. De moeilijke ethische vragen waarvoor ze een antwoord moeten zoeken, zijn dan ook talrijk. Moet de draagmoeder ook de juridische moeder van het kind zijn? Kan de draagmoeder beslissen het kind te houden ook al is ze niet genetisch verwant aan het kind? Hoeveel mag je een draagmoeder betalen voor het mensenhandel wordt? Bovendien is het, zoals professor en ethicus Guido Pennings (UGent) opmerkt, onmogelijk om elke situatie te voorzien.

Het is echter niet omdat je een discussie uit de weg gaat, dat ze verdwijnt. Integendeel, de kans is groot dat anderen de regels gaan bepalen. Zo kan je begin juni 2021 al voor de zesde keer de babybeurs ‘Men Having Babies’ bezoeken. Een beurs waar Amerikaanse en Canadese firma’s en ziekenhuizen hun diensten aanbieden aan homokoppels die dromen van een baby. Volgens hun standaarden natuurlijk. En dus kost een baby al snel 150.000 dollar en kan je zonder probleem het geslacht van je baby kiezen of eisen stellen aan de intelligentie van de eiceldonor zoals bleek na een undercover-bezoek van twee journalisten van Het Nieuwsblad. Dit alleen lijkt me al een stevig debat waard.

Het hangt dus af van hoeveel geld je hebt, welke advocaat je kan betalen of in welke gemeente je woont of het krijgen van je kindje een vlotte reis wordt dan wel een jarenlange odyssee. Een dringende oproep aan onze politici: wacht niet langer maar zorg voor een duidelijk wettelijk kader.

Meerdere ouders

En ook rond meerouderschap moeten er snel wetten geschreven worden. Steeds meer kinderen groeien immers op in meeroudergezinnen. Vaak nieuw samengestelde gezinnen na een scheiding waarbij papa en mama elk een nieuwe partner hebben. Maar soms ook een lesbisch en een homokoppel dat samen een kindje gemaakt hebben en dat ook samen opvoeden. Als die drie of vier mensen allemaal hun liefde en zorg aan die kinderen willen geven, waarom zou de wet die dan moeten opsplitsen in ‘echte’ en ‘niet-echte’ ouders? Omdat de baby niet biologisch verwant is met de pluspapa of -mama?

De wet trekt zich daar eigenlijk niet veel van aan: er wordt geen DNA-test gevraagd als je je baby gaat aangeven en bij adoptie is er sowieso geen biologische band. Bovendien is er steeds vaker wel een biologische band tussen al die ouders en de baby. Bij lesbische stellen is het geen uitzondering dat de ene vrouw het kindje draagt dat gemaakt is uit de eicel van haar partner en het zaad van een donor. Als die donor gekend is en een rol wil spelen in het leven van het kindje, heb je de facto drie ouders die elk een natuurlijke band hebben met het meisje of de jongen. En er zijn ook al succesvolle voorbeelden bekend van baby’s die genetisch verwant zijn aan 3 mensen.

Ouder in elk land

Daarbij eisen wij als LGBTI+-gemeenschap dat de gevolgen van deze wetten in de hele EU gerespecteerd worden. Het liefste zouden we natuurlijk hebben dat koppels van hetzelfde geslacht in alle landen van de Europese Unie zouden mogen trouwen, kinderen adopteren, enzovoort. Helaas zijn we daar nog niet. Als we berichten lezen over Hongarije dat adoptie door LGBTI+-mensen verbiedt, de Franse senaat die IVF voor alleenstaande en lesbische vrouwen wil blijven verbieden en het Letse parlement dat gaat discussiëren of het een verbod op het homohuwelijk in de grondwet zal zetten dan hebben we zelfs de indruk dat we momenteel achteruitgaan. De EU wil of kan vandaag de lidstaten blijkbaar niet dwingen de rechten van hun LGBTI+-inwoners maximaal te garanderen alle mooie verklaringen over LGBTI+-strategieën ten spijt.

De EU moet, als ze het echt meent met het vrije verkeer van burgers, eisen dat wat in één lidstaat bekomen is, ook elders gerespecteerd wordt. Twee vrouwen die getrouwd zijn zouden in heel de EU als alle andere gehuwde koppels behandeld moeten worden. Een kind dat door twee mannen geadopteerd is zou officieel overal twee papa’s moeten hebben, ook als het gezin bijvoorbeeld naar Hongarije verhuist.

We beleven op dit vlak trouwens interessante tijden. Op dinsdag 9 februari 2021 kwam namelijk de zaak van baby Sara voor het Europees Hof van Justitie. Sara is in Spanje geboren en heeft twee moeders: de ene Brexit-Brits, de andere Bulgaars. Volgens de EU-regels zou Sara Bulgaarse papieren moeten krijgen. Maar dat ziet Bulgarije net iets anders: zij vinden dat een kind geen twee moeders kan hebben en weigeren de baby in te schrijven met alle gevolgen van dien. Het is uitkijken naar de uitspraak, die wel eens grote gevolgen zou kunnen hebben voor alle Europese regenboogfamilies. Voor ILGA-Europe, de koepelorganisatie van de Europese LGBTI+-verenigingen is het duidelijk: Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, moet haar uitspraak “Als je ouder bent in één land, ben je ouder in elk land” (State of the Union, september 2020) dringend waarmaken. Dat ik verwacht dat onze Belgische EU-parlementsleden mee druk uitoefenen, ligt voor de hand.

Nieuwerwets

Regenboogfamilies, draagmoeders, meeroudergezinnen… je kunt je als maatschappij en als politici blijven verzetten tegen dit soort ‘nieuwerwetse evoluties’ maar eigenlijk zijn we al ingehaald door de realiteit. Laten we er in het belang van de kinderen over debatteren en een einde maken aan de ongezonde willekeur die te vaak heerst.