Expertisecentra kraamzorg bezorgd over zwangere vrouwen en jonge gezinnen

De coronacrisis schroefde de zorg voor (kwetsbare) gezinnen stevig terug, zo blijkt uit een brede rondvraag die werd uitgevoerd door de Vlaamse expertisecentra Kraamzorg. ‘De roze wolken waren de afgelopen maanden veel minder groot.’

Enkele maanden geleden waren verschillende vroedvrouwen en materniteiten nog erg enthousiast over het beperkte bezoek op de kraamafdeling. Zo konden ouders veel rustiger kennismaken met hun baby en kregen ze meer rust en ondersteuning om de borstvoeding goed te laten starten. Op langere termijn blijkt het isolement toch verschillende moeilijkheden met zich mee te brengen, zo constateren zorgverleners vandaag.

Het Expertisecentrum Kraamzorg De Bakermat stuurde onlangs een vragenlijst uit naar een hele schare zorgverleners, zoals Kind & Gezin, vroedvrouwenpraktijken, kraamhulpdiensten en andere expertisecentra. Daarin peilde de organisatie naar hoe de afgelopen maanden beleefd werden door zwangere en pas bevallen vrouwen, gezinnen en hulpverleners. Het beeld dat naar aanleiding van die brede bevraging geschetst werd tijdens een hoorzitting rond jeugdhulp in het Vlaams Parlement, is niet erg rooskleurig.

Gezinnen van de radar

De bevraagde zorgverleners zagen bijvoorbeeld veel meer angstklachten en tekenen die wijzen op postnatale depressie bij nieuwe moeders. In normale tijden ligt het aantal zwangere en borstvoedende vrouwen met dergelijke symptomen rond de tien à twintig procent, vandaag is dat meer dan veertig procent. ‘Heel wat mensen misten informeel contact,’ aldus Lies Versavel van De Bakermat, ‘en we vragen ons af of elke vrouw wel alle essentiële pre- en postnatale zorg gekregen heeft. Verschillende afspraken werden geannuleerd, partners waren niet altijd welkom en prenatale lessen moesten online doorgaan. Dat was lang niet voor elk gezin voldoende.’

We kunnen zoveel doen tijdens de zwangerschap om een kind een goede start te geven, maar die kansen hebben we nu te veel gemist

Een aantal gezinnen is volgens de expertisecentra volledig van de radar verdwenen, bijvoorbeeld doordat ze de weg naar de online hulp moeilijk vonden, of doordat ze hun tolk niet konden meenemen naar afspraken. ‘Hun kwetsbaarheid is nog groter en schrijnender geworden.’ It takes a village to raise a child, wil de zegswijze, maar tijdens de coronacrisis is de eigen omgeving en het bijhorende klankbord grotendeels weggevallen. Heel veel vragen die kersverse ouders in andere omstandigheden zouden stellen aan hun kraambezoek, kwamen nu terecht bij de vroedvrouwen, die ze vaak in hun vrije tijd beantwoordden. ‘Sommige moeders, zeker alleenstaande vrouwen, moesten wij elke dag opbellen om hen de nodige ondersteuning te geven. En dat allemaal zonder extra financiële middelen.’

Zorgverleners onder druk

Het is dan ook niet geheel verrassend dat de afgelopen periode ook bij de vroedvrouwen en andere zorgverstrekkers als erg zwaar ervaren werd. ‘Wij zijn nooit gestopt met werken, want baby’s blijven geboren worden en ouders hebben recht op zorg. Ook covid-positieve moeders’, aldus Versavel. ‘Dat was heel hectisch en stressvol, want er is nu eenmaal fysieke zorg nodig in onze sector. Toch kregen vroedvrouwen geen extra steun van de Vlaamse overheid. We hebben bijvoorbeeld zelf beschermingsmateriaal moeten kopen aan woekerprijzen. De steun die we kregen was te weinig en kwam te laat. En we zijn bang voor de toekomst, want de coronacijfers gaan terug omhoog, maar er ontbreken nog veel stukjes om onze puzzel goed te kunnen leggen’, klinkt het.

Zo is de kraamzorg onder andere vragende partij om haar preventieve rol meer te erkennen. ‘Het erg belangrijke preventief werk dat we nu doen, is grotendeels vrijwillig en dat gaat ten koste van de gezinnen’, vertelt Versavel tijdens de hoorzitting. ‘De gezinnen die het kunnen betalen, kunnen er beroep op doen, anderen vallen er tussenuit of moeten rekenen op de goodwill van de vroedvrouw. Maar we doen al erg veel vrijwillig, terwijl praktijken vaak kleine organisaties zijn zonder veel middelen. Onze elastiek is zijn rek aan het verliezen.’

Kwetsbare gezinnen

Het is zorgwekkend dat vooral de kwetsbare gezinnen nu essentiële hulp moeten ontbreken, want ‘de eerste duizend dagen in het leven van een baby zijn cruciaal’, aldus Versavel. ‘We kunnen zoveel doen tijdens de zwangerschap om een kind een goede start te geven, maar die kansen hebben we nu te veel gemist.’ Dat beaamt ook haar collega Anne Dedry: ‘Men heeft altijd maar de mond vol over het verlagen van de armoedecijfers. Wel, dat begint in de buik.’

‘Dat die eerste duizend dagen essentieel zijn weten we allang,’ vindt ook Celia Groothedde (Groen). ‘Elke euro die je daar investeert, rendeert meer dan in de hele rest van het leven. En corona heeft de systeemfouten heel duidelijk blootgelegd. Iedereen die arm of kansarm is, alleenstaande ouders, zwangeren of jonge ouders die psychisch kwetsbaar zijn, anderstalige ouders, ouders zonder papieren, laaggeletterde en kortgeschoolde ouders of gezinnen met een migratieachtergrond: die vallen sowieso al vaker uit de boot. Nu werd iedereen een beetje kansarm en verloor zijn netwerk. Wie het al moeilijk had, is nog meer uit de boot gevallen. Dan hebben we het nog niet over geboorterechten en patiëntenrechten die zwaarder onder druk stonden – meestal juist op de plekken waar dat al een probleem is. Geboorterechten zijn vrouwenrechten en mensenrechten. En die zijn tijdens de crisis echt regelmatig geschonden. Nog een grotere bedenking: corona heeft getoond dat het Vlaamse beleid momenteel sowieso erg gericht is op ‘het modale gezin’. Maar hoe vaak komt ‘het modale gezin’ nog voor? Beseft het beleid nu hoe veelvormig onze samenleving is? Hopelijk trekt Vlaanderen ook daar veel grote lessen en belangrijke conclusies uit.’