Een dak boven je hoofd of eens goed op restaurant: wat betekent rijkdom voor jou?

Schuilt weelde écht in een grotere auto dan die van de buren, of kun je beter investeren in dankbaarheid en verwondering? Een galeriehouder, een filosoof, een ondernemer en drie fotografen delen hun definitie van rijkdom met ons.

“Ik had al jong begrepen dat een leven in het teken van alleen geld voor mij geen optie was. In het Pajottenland, waar ik ben geboren, had iedereen de voeten stevig op de grond. Dat heeft me juist aangespoord om te dromen van het onbekende.

In de natuur, terwijl ik bijkluste bij een huisschilder en naar rock-’n-roll luisterde op de radio, werd het me duidelijk dat ik mijn geluk, mijn rijkdom zou gaan vinden in de kunst. Kunst biedt namelijk geen oplossing voor een probleem, het belooft je niets op voorhand. Het leert ons anders te kijken naar wat ons omringt. Een andere werkelijkheid weergeven dan de realiteit, dat is voor mij pas een onuitputtelijke bron van rijkdom. Kunst is vrijheid.

Ik trok naar Antwerpen, waar mijn wereld pas echt openging. Aan de Academie, waar ik studeerde, kwamen alle kunstvormen samen. Overdag bestond het leven uit theorie, daarna volgde een turbulent nachtleven. Op een avond in ’68 vatte de Sint-Pauluskerk vuur. Met een allegaartje van buurtbewoners, van hippies tot travesties, hebben we de inboedel gered, ook het schilderij achter het altaar. Ik kwam toen tot het inzicht: hoe rijk is die stad toch. Al die verschillende mensen en toch zoveel eenheid. Vanaf dat moment ben ik echt van Antwerpen gaan houden en nam ik me voor om die stad nooit meer te verlaten.

In 1970 begon voor mij het echte galerieavontuur. Vanaf dat moment ben ik een biotoop van verbinding in de stad beginnen uit te bouwen. Toen de eerste en vandaag de oudste in zijn genre. Rijkdom zit ook vervat in het hebben van zulke betrachtingen.

Mijn kost zou ik in functie van mijn werk verdienen, niet andersom. Geld krijgt namelijk een mooiere betekenis als je er iets zinnigs mee kunt doen. Dat is met tubes verf niet anders. Als je ze op de juiste manier weet te gebruiken, creëer je er iets tijdloos mee. Kijk maar naar de musea vol artiesten die erin slagen om na honderden jaren nog mensen te bekoren.

Ik heb ondervonden dat de rijkdom van het leven zit in wat je eruit tracht te halen. Samen met anderen, want alleen besta je niet.

Geld krijgt een mooiere betekenis als je er iets zinnigs mee kunt doen.

Adriaan Raemdonck

Mijn kostbaarste bezittingen zijn dan ook niet materieel. Het zijn momenten. Mijn dagelijkse avondwandeling met mijn partner Frieda en mijn hondje Fleurke langs de Schelde is er een van. Een vriendschap die ik opbouwde met een klant en een verzamelaar of een bezoek aan het atelier van een kunstenaar. Momenten waar ik de twijfel en de tranen bijna kon proeven, net als de dromen of het geluk. Zo heb ik ongelooflijke tijden beleefd. De kunstwerken in mijn galerie en de foto’s in mijn archief zijn de stille getuigen van de momenten dat ik dronken thuiskwam na een avond vol plezier, teleurgesteld na het horen van slecht nieuws of verdrietig na een verlies.

In kunst bestaat de dood niet. Fysiek verdwijn je dan wel, maar je laat voor altijd iets achter. Iets dat later nog mooier wordt of belangrijker. En hoe ouder ik word, hoe liever ik hier ook vertoef.

Mijn emoties zijn mijn grootste rijkdom.”

“Rijkdom is voor mij de kracht van je verbeelding gebruiken, en een zekere naïviteit hebben, om iets moois te halen uit iets banaals. Of om gewone objecten te pimpen tot ze iets volledig anders worden. Dat kost niet veel geld, wel vraagt het een groot doorzettingsvermogen. Maar als het goed uitpakt, geeft het een lekker gevoel van voldoening. Zoals deze oude plastic terrasstoel waar ik al een paar maanden bij momenten aan werk.”

“De kinderen vragen om een luisterverhaal. De verteller leidt in: ‘Er was eens een koning die landerijen had zo ver je kon kijken, en paleiskamers bezet met goud en diamanten. Maar zijn grootste rijkdom waren zijn twaalf schatten van kinderen.’ Makkelijk gezegd, denk ik in mezelf. Genieten van kinderlijke levendigheid, met bijbehorende noden zoals gevoed en gekleed en geschoold worden, is wel iets makkelijker als je je geen zorgen moet maken over hoe dat allemaal te betalen. Eind september waren veel ouders in België de restjes bij elkaar aan het schrapen: de turnpantoffels voor de jongste waren nog niet gekocht, die moest maar even op blote voeten turnen, de schoolboeken voor de oudste kregen voorrang. Als ik zoiets hoor, kan ik alleen maar vurig wensen dat deze ouders hun kinderen nog steeds als hun grootste rijkdom ervaren.

Voor wie wel kinderen wil, is die wens niet vergelijkbaar met het willen van een skivakantie of een dure auto.

Katrien Schaubroeck

Want onze kinderen zijn ons dierbaarste bezit, gevoelsmatig klopt dat als een bus. Dat diepe gevoel maakt de boodschap van anti-natalisten (filosofen die argumenteren dat de mensheid moet stoppen met zich voort te planten, bijvoorbeeld uit ecologische overwegingen) zo moeilijk te verteren: het antinatalisme neemt iets af dat voor de grote meerderheid van de mensen de rijkdom en de zin van hun bestaan uitmaakt. Niet iedereen wil kinderen, en dat is ook prima, niemand hoeft zich daarvoor te verantwoorden. Maar voor wie wel kinderen wil, is die wens niet vergelijkbaar met het willen van een skivakantie of een dure auto. Kinderen zijn geen luxeproduct. Dat velen van ons (doch niet iedereen) op dit moment luxeproducten zullen moeten leren missen, lijkt een evidentie: we staan voor moeilijke winters, een pleziertripje naar de zon of de sneeuw zal misschien moeten wijken voor energiefacturen. Zal ook de kinderwens wijken? Economische crisissen zijn af te lezen aan geboortecijfers: een dalend geboortecijfer gaat gek genoeg aan een economische crisis vooraf, het is er met andere woorden een voorbode van. Maar eenmaal het gevoel van crisis, van acute verslechtering, verdwenen is en een lagere levensstandaard het nieuwe normaal wordt, is het de vraag of ook het aantal kinderen zal blijven slinken. Landen met hoge armoedecijfers zijn immers ook landen waar veel kinderen worden geboren. Daar zijn verscheidene verklaringen voor, zoals een lage opleidingsgraad onder vrouwen, gebrekkige toegang tot anticonceptie en hoge kindersterftecijfers. Maar toen ik onlangs twee studenten met elkaar hoorde discussiëren over waarom mensen met financiële problemen toch nog kiezen voor een derde of vierde kind, kwam de vrouwelijke student met een volgens mij juiste bijkomende verklaring: omdat veel kinderen hebben een alternatieve en soms de enige manier kan zijn om je rijk te voelen.

Mensen zijn op overleven ingesteld. Alle mensen zoeken manieren om hun leven te kunnen verderzetten, ook wanneer boven hun hoofden de donkere wolken van de wereldpolitiek of de klimaatcrisis samenpakken. In vluchtelingenkampen wordt gehuwd, in oorlogsgebieden worden kinderen geboren. Wanneer mijn kinderen na het luisterverhaal ook iets opvangen van het radionieuws over vluchtelingen en oorlogen, willen ze graag gerustgesteld worden: ons huis zal toch niet vernield worden door bommen, water of wind? Ze zijn vier en zeven jaar oud, en voor nu houd ik hun voor wat ik zelf wil geloven: zolang we elkaar hebben, zijn we rijk.”

“Rijkdom betekent voor mij verwondering. Mijn dochter van vijf dwingt mij ertoe om opnieuw te vertragen en anders naar het leven te kijken. Vooral in donkere tijden geloof ik dat kinderlijke verwondering en het teruggaan naar de essentie ons een stukje kan redden. Verwondering geeft het leven kleur. Soms lijkt het of er een kleine boeddha naast mij wandelt en daar schuilt zo veel inspirerende kracht in.”

“Rijkdom. Wat is dat nu écht? Hoe definiëren we het begrip? En belangrijker nog: hoe bereiken we het? Is er nog wel sprake van rijkdom als we er allemaal over beschikken? Het zijn vragen die ik mezelf vaker stelde. Stelde. In de verleden tijd, want als kind wist ik niet beter. Als kind interpreteerde ik rijkdom als iets dat slechts was weggelegd voor de top van de piramide. En ik? Ik zat helemaal onderaan. Dat ene percentage dat elk gemiddelde doet dalen.

Mijn opvoeding was altijd vrij, maar in mijn hart en hoofd voelde dat door de armoede niet zo.

Yasmien Naciri

Rijkdom was alles wat ik thuis niet had en méér. Een antoniem voor mijn leven. Een onbereikbaar gevoel. Een fantasie die gebaseerd was op al hetgeen mijn klasgenoten wel hadden en ik helemaal niet. Ouders die gelukkig zijn, geen verbaal of fysiek geweld, zorgeloze vakantieperiodes, graag thuis zijn, schoolfacturen die met slechts één klik werden betaald, zakgeld, een eigen slaapkamer, stromend warm water, een tuin waarvan het gras gemillimeterd werd, een zwevend toilet met sfeerverlichting, muren die niet verkleuren, zweten of verschilferen, een Amerikaanse koelkast die ijsblokjes uitbraakte en belangrijker nog, een hond met een eigen huisje in de achtertuin. Rijkdom was ook mondigheid, fouten maken die door de vingers werden gezien, geliefd zijn door iedereen, een zijden sjaaltje rond je nek, merkkledij om je alfarol op de speelplaats op te eisen. Rijkdom was onaantastbaarheid. Macht. En vooral méér. Méér van alles.

Dat is wat rijkdom voor mij was. Was. Verleden tijd. Nu weet ik beter. Het is een begrip dat op verschillende manieren ingevuld kan worden. Toch beperk ik me hier even tot de definitie die door de meesten aan het begrip wordt toegeschreven: een antoniem voor armoede. En als je vanuit armoede rijkdom wil bereiken, dan moet je zorgen dat je goed verdient. En goed verdienen doe je met een masterdiploma. Dat had ik als tiener en pionierstudent goed begrepen. Eerste diploma, tweede diploma, derde diploma. Ik startte mijn eigen zaak en werkte zeven op zeven. Het doel? Financiële onafhankelijkheid, ervoor zorgen dat mijn geliefden niets meer tekortkwamen. Maar wanneer was het genoeg? Wanneer had ik genoeg? Als twintiger verdiende ik na hard werken het volledige inkomen van mijn beide ouders. Bovengemiddeld. Boven de mediaan. Niet veel later bevond ik me in de hoge middenklasse. Waarom verlangde ik meer terwijl ik van nature minimalistisch ben? Onthecht? Ik filosofeerde, zocht en vond.

Vrijheid.

Ik leef nog steeds onder mijn stand. Het ging dus niet over geld en bezittingen. Ik had een verscheurend verlangen naar vrijheid. Mijn opvoeding was altijd vrij, maar in mijn hart en hoofd voelde dat door de armoede niet zo. Ik snakte naar vrijheid om ook voor mezelf te kunnen leven. Geen buffer meer te zijn. Mezelf te ont-zorgen, te bevrijden.

Niet zo lang geleden besloot ik voor mezelf dat het genoeg was. Niet méér te verlangen. Niet méér te vrezen om opnieuw in armoede te leven. Om genoeg te hebben met voldoende. Om in alle nuchterheid onder mijn stand te blijven leven. Zodat alles wat méér is, gedeeld kan worden. Opdat iedereen rondom mij genoeg heeft. Echte rijkdom gaat over genoegen nemen met voldoende. Echte rijkdom gaat over vrijheid en dankbaarheid. En ik? Ik ben vrij en dankbaar.”

“Rijkdom is voor mij: een plek hebben die je ‘thuis’ kunt noemen. De titel van dit beeld is: Woman wrapped in a golden safety blanket.”
Werk van Frieke Janssens kan je sinds kort ook huren, meer info hier.