Chemsex and the city: waarom zit de combinatie van seks en drugs in de lift bij homo- en bi-mannen?

Een nieuwe Britse studie zoekt het antwoord niet in dating apps of de beschikbaarheid van de drugs zelf, maar in gentrification en gevoelens van vervreemding.

Seks onder invloed van drugs als GHB, mefedron en methamfetamine of crystal meth: het fenomeen zit al enkele jaren in de lift. Met name in de Europese homogemeenschap, waar de groei van de zogenaamde chemsex-scene al in 2016 tot een internationaal congres rond het thema leidde. De tweede editie daarvan vindt volgende maand plaats in Berlijn.

Greep krijgen op de chemsex-scene is geen sinecure: het fenomeen speelt zich grotendeels achter gesloten deuren af.

Ook bij ons neemt de belangstelling van wetenschappers en gezondheidsorganisaties toe. Zo bestelde het Observatoire du Sida et des Sexualités vorig jaar een onderzoek naar chemseks bij de Brusselse Université Saint-Louis. Ook het Vlaamse expertisecentrum voor seksuele gezondheid Sensoa schenkt veel aandacht aan chemseks en wijdt er op zijn gay site Mannenseks.be een apart hoofdstuk aan.

Koplopers

Greep krijgen op de chemsex-scene is geen sinecure: het fenomeen speelt zich grotendeels achter gesloten deuren af, bij mensen thuis of op hotel, en omvat zowel één-op-éénontmoetingen als privé-seksfeestjes met een handvol of meer deelnemers.

Concrete cijfers over de omvang van de scene zijn dan ook zeldzaam. Een studie van de Nederlandse GGD concludeerde vorig jaar dat 29 procent van de Amsterdamse homomannen op de dating-app Grindr chemseks had gehad in de zes maanden vóór het onderzoek. Van de homomannen die de soa-centra van de organisatie bezocht hadden, was dat 17 procent.

Hoe dan ook lijken grootsteden met aanzienlijke homogemeenschappen voorop te lopen inzake chemseks. In een onderzoek onder 175.000 gebruikers van gay datingsites in 2016 voerde het toeristische Brighton de ranglijst aan: ruim 16 procent had in de vier weken vóór de enquête drugs genomen met het oog op seks.

Andere koplopers waren Manchester (15,5 procent), Londen (13,2 procent), Amsterdam (11,2 procent), Barcelona (7,9 procent), Zürich (7 procent) en Berlijn (5,3 procent).

Steeds goedkoper

De steeds goedkopere prijs van drugs, de opkomst van datingapps… Te simplistische verklaringen. Het fenomeen is eerder een reactie op gentrification en gevoelens van vervreemding.

Veel aandacht in onderzoek naar en de berichtgeving van chemseks gaat naar het verslavende karakter van drugs als crystal meth en GHB, en naar de geestelijke en fysieke problemen die langdurig gebruik kan veroorzaken. Al even veelbesproken is het risico op seksueel overdraagbare aandoeningen door onveilige seks, omdat de gebruikte drugs remmingen wegnemen en euforisch maken.

Minder goed gedocumenteerd is de vraag waarom chemseks in de lift zit. Veelgehoorde antwoorden zijn de steeds goedkopere prijs van de drugs – die van een gram crystal dropte in Amsterdam van 200 euro in 2015 tot 80 à 120 euro nu – en de opkomst van datingapps met handige filterfuncties. Anderen verwijzen dan weer naar de overvloed aan condoomvrije bareback porno en de beschikbaarheid van PrEP-medicatie die de overdracht van hiv voorkomt.

Te simplistisch om chemseks afdoend te verklaren, stelt Jamie Hakim, een onderzoeker van de School of Art, Media and American Studies van de University of East Anglia. Het fenomeen is eerder een reactie op gentrification en gevoelens van vervreemding, betoogt Hakim in een studie die deze week verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift Cultural Studies.

Every bar is now pretty much a gay bar

Concreet onderzocht Hakim chemseksfeesten onder homo- en bi-mannen in Londen. Daarbij baseerde de voormalige redacteur van het Britse homoblad Attitude zich deels op dieptegesprekken met frequente bezoekers van zulke feesten. Parallellen met andere grootsteden zijn makkelijk te trekken.

In tijden van vergevorderde homo-emancipatie worden aparte uitgaans- en ontmoetingsplekken en het LGBT-verenigingsleven soms overbodig en onwenselijk genoemd.

Zo wijst Hakim onder meer op het effect van gentrification, stijgende huurprijzen en pogingen om meer ‘respectabele’ ondernemingen aan te trekken, waardoor steeds meer homobars- en clubs er noodgedwongen de brui aan geven.

In Londen verdwenen tussen 2006 en 2017 bijna zes op de tien LGBT-zaken. Gelijkaardige ontwikkelingen kenmerken ooit iconische LGBT-wijken als de Regulierdwarsstraat (Amsterdam), Chelsea (New York) en The Golden Mile (Sydney) en LGBT-adressen in andere grootsteden.

‘Het resultaat daarvan’, schrijft Hakim, ‘is een inkrimping van de collectieve ruimte waarin homo- en bi-mannen historisch gezien verzamelden om samen te zijn, te dansen en seksuele contacten op te starten of te hebben.’

In tijden van vergevorderde homo-emancipatie worden aparte uitgaans- en ontmoetingsplekken en het LGBT-verenigingsleven soms overbodig en onwenselijk genoemd. ‘Every bar is now pretty much a gay bar’, twitterde Haaretz-journalist Omar Benjakob in 2016.

Volgens de Britse studie blijven zulke voorzieningen echter belangrijk voor de doelgroep. Te meer omdat het gaat om een seksuele minderheid die vaak naar grootsteden trekt omwille van de anonimiteit en beperkte sociale controle, maar daar als gevolg van die migratie niet over een stevig sociaal netwerk beschikt.

Een ruim aanbod aan uitgaans- en ontmoetingsplekken werkt dan als een vangnet en verkleint het risico op eenzaamheid en depressie. Omgekeerd draagt het gebrek eraan bij tot een gevoel van vervreemding, voert de studie aan.

Samen up, samen down

Volgens Hakim moet de opmars van chemseks dan ook vooral begrepen worden als een manier om gevoelens van ontheemding te verzachten, en vanuit een verlangen om samen te komen, al verplaatst dat gebeuren zich dan noodgedwongen naar de beslotenheid van de privéwoning.

Op zo’n feestje denkt iedereen zoals jij. Je moet je over niets zorgen maken omdat je in een omgeving bent waar je je veilig voelt en omdat je, wat je ook doet, denkt of zegt, heel erg aanvaard wordt.

‘Het overheersende mediabeeld dat chemseks slechts negatief en destructief gedrag is van beschadigde mannen die zich niet kunnen engageren tot relaties biedt geen correcte en accurate weergave van het fenomeen’, stelt de onderzoeker. ‘Er zijn mannen die nog steeds die ervaring van gemeenschap willen, en de technologie heeft dat recent mogelijk gemaakt.’

Gesprekken met de betrokkenen maken duidelijk dat seks slechts een aspect van chemseks is, en misschien niet het belangrijkste: dergelijke bijeenkomsten zijn er ook om samen op YouTube te surfen, faits divers te bespreken en emotionele gesprekken te voeren – blije of triestige gesprekken die door toedoen van de drugs eens zo openhartig en intens zijn.

Die intense affectieve band maakt chemseks net tot wat het is, betoogt de studie. De drugs verkleinen ogenblikkelijk de afstand tussen mensen en creëren zonder veel omwegen een ‘gevoel van samenhorigheid en gemeenschap’, hoe beperkt in omvang en tijd die gemeenschap ook is.

Of zoals een man het uitdrukte: ‘Op zo’n feestje denkt iedereen zoals jij. Je moet je over niets zorgen maken omdat je in een omgeving bent waar je je veilig voelt en omdat je, wat je ook doet, denkt of zegt, heel erg aanvaard wordt’.

Openheid

Dat mensen zich laten testen is goed, maar op dat moment mag het gesprek zich niet beperken tot de louter medische kant van de zaak. Er moet ook aandacht zijn voor het emotionele welzijn van de betrokken mannen.

Een en ander onderstreept volgens Sensoa-beleidsmedewerker Mark Sergeant dat correcte informatie aanbieden omtrent chemseks en veilig vrijen slechts een deel van het werk is.

‘Mannen die chemseksen zijn een uitgesproken doelgroep voor preventie rond hiv en soa’s. Als je onder invloed bent, is het moeilijker om je grenzen goed te bewaken en alles volgens het boekje te doen. PrEP is dan ook een uitstekend middel om die doelgroep voor hiv te beschermen, en zelfs beter dan condooms. Maar met die preventie moeten we dus zeker niet ophouden.’

Tegelijk moet er ook ruimte en aandacht zijn voor het emotionele welzijn van de betrokken mannen, zegt Sergeant: ‘Zeker omdat de psychische noden vaak groot zijn. Dat mensen zich laten testen is goed, maar op dat moment mag het gesprek zich niet beperken tot de louter medische kant van de zaak. Een sfeer van openheid in contacten met gezondheidswerkers is belangrijk.’