Bewust kinderloos: ‘Ik heb talloze keren moeten horen dat ik een egoïst ben’

Ooit krijg je er spijt van. Tenzij je egoïstisch bent. Of erger nog: een kinderhater. Wie er bewust voor kiest om geen kinderen te hebben, kan op tegenwind rekenen. Hoe komt dat toch? Wij trokken op onderzoek uit.

‘Je zou nochtans een geweldige vader zijn.’ Ik weet niet hoe vaak dat zinnetje al tegen mij gezegd is. Ik ben het in de loop der jaren als een compliment gaan beschouwen, maar eigenlijk zou ik het het liefst van al nooit meer horen. Want ik wil helemaal geen geweldige vader zijn. Ook geen slechte, begrijp me niet verkeerd. Ik wil helemaal geen vader zijn. Maar dat is ook in 2018 nog steeds taboe. Wanneer ik op een feestje iemand ontmoet, komt na een paar minuten de onvermijdelijke vraag: ‘Heb jij kinderen?’ Soms gebeurt het iets minder subtiel en wordt me vlakaf gevraagd hoeveel ik er heb – alsof het een evidentie is dat je je na je veertigste hebt voortgeplant. Hoe dan ook, het antwoord op die vraag – ik heb er geen en ik hoef ze ook niet – zorgt steevast voor een ongemakkelijke stilte. Alsof mensen er automatisch van uitgaan dat je leven minder geslaagd is als er geen ukjes op je Facebookpagina opduiken.

Wegkijken van jezelf

‘Mijn kinderen geven zin aan mijn leven’, hoor ik vaak van bevriende ouders als ultiem argument om me te overtuigen. Maar eerlijk: ik zou niet weten hoe een kind mijn leven zinvoller zou maken. Dat klinkt allicht wat grof, maar zo voelt het diep vanbinnen aan. Een kind zie ik niet als een zingevend element, maar eerder als een inperking van mijn vrijheid. ‘Ouders beweren inderdaad vaak dat hun kind zin geeft aan hun leven’, zegt Paul Moyaert, professor filosofie aan de KU Leuven. ‘Niet omdat hun verlangens vervuld zijn, maar omdat ze zich verbinden met iets waarvan het belang hen overstijgt. Anders gezegd: wie een kind wil, is bereid zich daaraan te wijden zonder zich af te vragen wat hij eraan heeft. Je weegt met andere woorden de voor- en nadelen niet af en je vraagt je evenmin af wat er voor jezelf in zit. Het gaat om de bereidheid je te doen wegkijken van jezelf. Niet de vraag ‘maakt een kind me gelukkig?’ telt, maar wel: ‘ben ik in staat ervoor te lijden?”

Het zijn wijze woorden en ze doen me beseffen dat dat precies is wat ik niet wil: lijden voor een kind. Ik heb geen zin in slapeloze nachten omdat de baby niet wil slapen. Ik heb geen zin in ouderavonden en kinderfeestjes. Ik heb geen zin in verhaaltjes voorlezen en samen op uitstap gaan. Ik weet het: dat zal in de oren van heel wat ouders behoorlijk egoïstisch klinken. So be it. ‘Dat geen kinderen willen hebben, egoïstisch is, slaat nergens op’, zegt professor Moyaert. ‘Wel wil ik weten wat iemand zonder kinderen dan wél drijft. Wat telt er echt voor hem of haar? Dat is de vraag die je je moet stellen.’

En die vraag is voor mij heel eenvoudig: ik wil een gelukkig, vervuld leven. Een leven waarin ik mezelf kan ontplooien, professioneel en privé. En dat kan best zonder kinderen, alle beschuldigingen dat ik egoïstisch ben ten spijt.

‘Ook ik heb al talloze keren moeten horen dat ik een egoïst ben omdat ik geen kinderen heb’, getuigt Michèle (44). ‘En ergens begrijp ik dat wel. Het is uiteraard heel nobel om kinderen op te voeden en iets in je leven te hebben dat jezelf overstijgt. Maar zelf wist ik al vrij snel dat dat voor mij niet hoefde. Kinderwens? Biologische klok? Het is me volstrekt vreemd. En nee, ik heb er nog geen spijt van gehad. Dat wil niet zeggen dat ik niet van kinderen hou – ik heb een petekind dat ik geweldig vind en op wie ik met veel plezier pas. Maar ik zie mezelf niet in de weer met luiers en fopspenen en – wat veel belangrijker is – ik heb geen zin om de verpletterende verantwoordelijkheid op te nemen om er elke dag voor hen te zijn. Ik heb een druk professioneel leven, een leuke vriendenkring… Ik zie niet in hoe ik daarin een kind zou moeten passen. Bovendien heb ik het geluk dat ook mijn man nooit een kinderwens heeft gehad. Als dat wel het geval was geweest, was dat een breekpunt geweest. Natuurlijk denk ik weleens: wat als ik een jaartje ouder, misschien zorgbehoevend word? Wie gaat er dan voor mij zorgen? Maar eerlijk: als dat de motivatie is voor een kind, ben je pas echt egoïstisch.’

‘Ik krijg vaak te horen dat ik egoïstisch ben, maar ik vind ouders egoïstischer dan mezelf’, zegt Seija (32). ‘Er zijn zoveel ouderloze kinderen die een thuis willen, waarom moet je dan per se zelf een kind krijgen? Dan kun je beter adopteren. Sommigen krijgen dan weer kinderen uit familiale druk of doen het om hun relatie te redden. Dat is pas egoïstisch.’

Waarom heb jij er wél?

Feit: mensen reageren soms een tikkeltje vijandig als ik vertel dat ik bewust kinderloos ben. Waarom toch? ‘Voor mensen kan het confronterend zijn om te horen dat iemand geen kinderen wil’, zegt de Nederlandse auteur Emely Nobis, die tien jaar geleden – ze was toen midden veertig – het boek Geen kinderen geen bezwaar uitbracht. ‘Iedereen groeit op in een gezin en dat wordt bijgevolg als normaal beschouwd.

Bovendien kunnen mannen en vrouwen zonder kinderen dingen doen die voor ouders een pak lastiger zijn. Kinderen binden je en kosten een hoop geld en tijd. Wanneer je daarvoor kiest en dat leuk vindt, is daar uiteraard niks mis mee. Alleen moet je er dingen voor laten. Mensen zonder kinderen confronteren ouders met het feit dat ze meer vrijheid, geld en flexibiliteit hebben. Het kan confronterend zijn om te zien dat mensen zonder kinderen wel degelijk een heel fijn leven leiden, terwijl anderen door hun kinderen net heel erg gebonden zijn.’

Nobis schreef haar boek destijds uit pure noodzaak: ‘Het verbaasde me dat je je bijna moet verantwoorden als je geen kinderen hebt, terwijl mensen nooit gevraagd wordt waarom ze die wél hebben. We zijn intussen tien jaar later en ik heb niet de indruk dat er veel verbeterd is. Nog altijd heb ik het idee dat vrouwen elkaar onder druk zetten om net als anderen kinderen te krijgen.’

Het probleem is natuurlijk dat je als bewust kinderloze man of vrouw een pak minder rolmodellen hebt dan zij die wel een nageslacht hebben. Er is het filosofenkoppel Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir, maar die twee hielden er een bijzonder libertijnse liefdesrelatie op na die behoorlijk destructief was. Ook kinderloos: de Britse acteur Ricky Gervais en zijn vrouw Jane Fallon. Die laatste schreef onlangs in The Guardian een opiniestuk waarin ze uitlegde waarom ze nooit moeder is geworden – ze had er gewoon geen zin in. Ook Oprah Winfrey waagde zich nooit aan het moederschap. ‘Ik zou een vreselijke moeder geweest zijn’, verklaarde ze aan The Hollywood Reporter, eraan toevoegend dat haar kinderen wellicht zouden zijn opgedoken in een talkshow om hun beklag over hun moeder te doen.

Kunstenares Marina Abramovic bekende dan weer aan het Duitse Tagesspiegel dat ze geen moeder wilde worden omdat dat haar carrière in de weg zou hebben gestaan. En voegde er meteen aan toe dat ze om diezelfde reden drie abortussen had ondergaan. ‘Het was gewoon mijn lot niet’, vertelde Oscar-winnares Helen Mirren dan weer aan de Britse Vogue. ‘Het waren doorgaans enkel oude, vervelende mannen die er opmerkingen over maakten. Wanneer ze zeiden dat ik er maar beter werk van kon maken, antwoordde ik simpelweg: ‘ No! Fuck off!”

Ook collega-actrice Renée Zellweger liet al optekenen dat ze geen kinderen nodig heeft om gelukkig te zijn en Sex and the City-ster Kim Cattrall voert onomwonden aan dat ze gewoon geen zin heeft om zich voort te planten. ‘Ik kan best genieten van kinderen, maar nooit voor lang’, vertelde ze in O Magazine. ‘Kids zijn schattig, grappig en lief… en dan krijg ik hoofdpijn. Weet je, toen ik vijf was, droomde ik ervan om honderden kinderen te hebben. En toen besefte ik dat die druk vooral van buitenaf kwam.’

En last but not least: ook Debbie Harry is er nooit aan begonnen. ‘Ik ben zeker niet de enige vrouw ter wereld die nooit kinderen zal hebben. Er zijn veel redenen waarom we er nooit aan begonnen zijn. We werkten heel hard, we waren gelukkig en we voelden de nood niet. En ik dacht altijd: er zijn al zoveel kinderen, ik hoefde er niet nog eentje aan toe te voegen.’

Blij dat ze naar huis zijn

Nog een opmerking die een kinderloze man of vrouw geregeld moet horen: ‘Je zult nog wel bijdraaien.’ Alsof het niet hebben van kinderen een beslissing is die je spontaan van de ene op de andere dag neemt, zonder er veel over na te denken. ‘Je beslist niet van vandaag op morgen dat je geen kinderen wilt, zoiets groeit in de loop der jaren’, zegt Seija. ‘Tussen mijn 21ste en 24ste twijfelde ik nog, maar dat gevoel is helemaal weg. Ik ben op mijn gemak alleen en ik vind dat zalig. Ik zie graag kinderen, ben tante van twee en meter van eentje. Het is goed voor een paar uurtjes, maar ik ben blij dat ze nadien weer naar huis vertrekken. Constant een kind in huis hebben, zou echt te veel zijn. Ik ben te gesteld op mezelf, denk ik. Ik ben heel extravert, maar zodra ik thuis ben, kruip ik in mijn coconnetje. Daar horen echt geen kinderen bij.

Mijn moeder en sommige vriendinnen zijn ervan overtuigd dat ik nog van mening zal veranderen, maar nee hoor. Vrouwen worden nog altijd beschouwd als moeder; meisjes krijgen een pop waarvoor ze moeten zorgen, nadien worden het Barbies, die je moet kammen en aankleden… je wordt telkens in die zorgrol geduwd. Dat hoeft niet voor mij.

Wat ook wel meespeelt: ik wil mijn genen niet doorgeven. Ik heb een bipolaire stoornis, ben hoogsensitief en heb ook nog eens dwangneuroses. Een geweldige combinatie. (lacht) Daar wil ik mijn kinderen echt niet mee opzadelen. Niet dat dat de hoofdreden is, maar het speelt wel mee.

Mijn moeder begint te beseffen dat ik het meen en ik weet dat ze het er wel lastig mee heeft. Ze werkt al verzorgster in de pediatrie, mijn zus staat in het onderwijs… Ze zijn constant omringd door kinderen, het is gewoon heel moeilijk voor hen om te vatten dat iemand er geen wil. In mijn vriendenkring heeft of krijgt op dit moment iedereen kinderen, maar ze begrijpen me. Weet je, ik ben gelukkig en daar heb ik echt geen kinderen voor nodig.’

De kinderloze kindervriend

Tot slot: hoe komen we tot meer begrip voor de bewust kinderlozen? ‘Ik denk dat het zou moeten beginnen op school, het niet altijd als vanzelfsprekend voor te stellen dat kinderen erbij horen’, zegt Emely Nobis. ‘Er gaat nu al meer aandacht naar anders samengestelde gezinnen en naar homo-ouders. En dat is goed. Maar het wordt niet aan jongeren meegegeven dat je net zo goed geen kinderen kunt hebben. Daar moet van jongs af aan op gewezen worden, vind ik. Bovendien mag er niet alleen gepraat worden over hoe geweldig het hebben van kinderen wel is – ik zou graag zien dat mensen met en zonder kinderen in gesprek gaan met elkaar om aan te tonen wat de voor- en nadelen van kinderen hebben zijn.’

Het is een mooie suggestie die ouders en kinderlozen hopelijk wat dichter bij elkaar brengt.

En tot slot: het moet maar eens gedaan zijn met het cliché dat kinderlozen geen interesse zouden hebben in kids. Zelf ben ik dol op mijn twee petekindjes, maar dat betekent niet dat ze een substituut zijn voor wat ik zelf niet heb. ‘Het is belangrijk dat je als kinderloze uitstraalt dat je niet kindervijandig bent en dat je interesse hebt in wat de kinderen van vrienden doen’, zegt Emely Nobis daarover. ‘Ik heb er altijd een punt van gemaakt dat kinderfeestjes niet aan mij besteed zijn, maar ik wil wel graag horen hoe het met hun kinderen gaat.’ En zo hoort het. Of hoe je als kinderloze volwassene toch een kindervriend kunt zijn.