Amerikaans president Donald Trump scheidt kinderen van migranten niet langer van hun ouders, maar wat zijn de gevolgen op lange termijn? Een traumapsycholoog en kinderpsycholoog die niet-begeleide minderjarige vluchtelingen ondersteunde geven duiding.
Na druk van journalisten, activisten en burgers over heel de wereld heeft president Trump besloten om enigszins op zijn stappen terug te keren. In plaats van immigrantenkinderen te scheiden van hun ouders, zal de regering van de Verenigde Staten moeders en vaders nu voor onbepaalde tijd samen met hun zonen en dochters opsluiten.
We zullen wel geconfronteerd worden met een ongezien kwetsbare groep jongeren. Er wordt zwaar onderschat welke invloed dit heeft op de hersenontwikkeling en de ontwikkeling van de persoonlijkheid.
Kinderen samen met hun ouders opsluiten, noemt taumapsycholoog Joke Van Loon schamper ’the lesser of two evils’. ‘Kinderen hebben de input van hun ouders nodig, zodat ze vragen kunnen stellen over wat er gebeurt en hoe ze ermee om moeten gaan’, zegt Van Loon.
‘Zij hebben een veilige haven nodig, ook al is het in het midden van een crisissituatie. Maar als ze samen bij een grote groep vreemden – jongeren en volwassenen – zitten, zal het risico op bijvoorbeeld seksueel misbruik torenhoog worden.’
Generatie van psychopaten
De ruim 2.300 kinderen die op dit moment al zijn gescheiden van hun ouders, blijven voorlopig apart. Dat zegt een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Gezondheid aan de New York Times.
Het is onduidelijk hoe de administratie zal verzekeren dat kinderen die al van hun ouders gescheiden zijn snel met hen herenigd worden. Welk juridisch lot zal de kinderen wiens moeders en vaders niet kunnen worden gevonden treffen? En wat betekent het ‘zero tolerance’-beleid voor de toekomst van deze jongeren?
Een stelling als ‘dit is hoe je toekomstige psychopaten kweekt’, vaak gehoord in de volksmond, is echter te kort door de bocht. ‘Er wordt wel zwaar onderschat welke invloed dit heeft op de hersenontwikkeling en de ontwikkeling van de persoonlijkheid’, duidt kinder- en jongerenpsycholoog Gwen Taylor.
En dit zal sowieso repercussies hebben op hun latere manier van denken, gaat Taylor verder: ‘De toekomstige omgang met emoties en relaties komt bijvoorbeeld absoluut in het gedrang. Maar daarom is het nog niet de regel dat zij later psychopatische trekken zullen vertonen.’
Traumapsycholoog Van Loon gaat akkoord: ‘In zulke centra worden deze kinderen hoe dan ook dagelijks getraumatiseerd. Daar dragen ze later de gevolgen van: depressie, verslaving, angststoornissen, eetstoornissen…We creëren dan misschien geen psychopaten, maar we zullen wel geconfronteerd worden met een ongezien kwetsbare groep jongeren.’
Hechtingsstoornis
Kinderen beseffen namelijk al op heel jonge leeftijd wanneer ze gescheiden worden van hun ouders, zegt kinder- en jongerenpsycholoog Taylor: ‘Baby’s en peuters tussen 0 en 3 jaar voelen al perfect aan wanneer ze uit hun vertrouwde omgeving weggehaald worden. Kinderen hebben hun ouders nodig om affectie te reguleren, om betekenis te geven aan de wereld rondom hen en om veiligheid te creëren. Zij hebben dus meteen door wanneer dat hen wordt ontzegd.’
Trauma’s waar je geen woorden voor hebt omdat je geen bewuste herinnering hebt, zijn nog altijd trauma’s.
Dit verhindert in de eerste plaats de hechting, vult traumapsycholoog Van Loon aan: ‘Onder hechting verstaan we het proces waarbij een kind na de geboorte een sterke band ontwikkelt met een primaire zorgverstrekker – vaak de moeder – die hen helpt om te overleven.’
Wanneer die zorgfiguur wegvalt, krijgen kinderen het gevoel dat overleven moeilijk is. ‘De hechting kan ook omgedraaid worden’, zegt Van Loon, ‘Kinderen die al veilig gehecht waren en in onveilige situaties terechtkomen, kunnen ook op latere leeftijd ontkoppelen van de mensen die ze verantwoordelijk achtten voor hun overleven.’
Dit gebeurt vaak nog niet op een bewust niveau, omdat ons geheugen pas echt begint te werken wanneer de taalontwikkeling goed op punt staat, wanneer kinderen dus in staat zijn om verhalen te vertellen en te onthouden.
Trauma
Maar het is niet omdat er geen bewuste herinneringen aan een trauma zijn dat het trauma geen impact heeft, nuanceert kinder- en jongerenpsycholoog Taylor: ‘Trauma’s waar je geen woorden voor hebt omdat je geen bewuste herinnering hebt, zijn nog altijd trauma’s.’
Vaak is het net moeilijker om een trauma te verwerken als je geen woorden hebt voor wat je hebt meegemaakt: ‘Deze kinderen hebben geen verhaal in hun hoofd rond de feiten die zich afspeelden. Dat maakt het ingewikkeld om gevoelens te plaatsen.’
De afgelopen jaren gaf kinder- en jongerenpsycholoog Taylor therapeutische ondersteuning aan niet-begeleide minderjarige vluchtelingen in België. Zij zag dat deze jongeren vaak problemen uiten via lichamelijke klachten zoals hoofdpijn, buikpijn, spierkrampen en vermoeidheid.
‘Dat heeft onder andere te maken met een taboe dat heerst op psychische problemen in de cultuur waarin ze zijn opgegroeid, want veelal kunnen deze medische moeilijkheden gelinkt worden aan psychische onrust’, verklaart Taylor, ‘Prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen en concentratieproblemen zijn daarnaast schering en inslag. En op latere leeftijd komt daar een groot gevaar voor middelenmisbruik, automutilatie en ander risicovol gedrag bij.’
Aangeleerde hulpeloosheid
Gedurende de eerste periode na de scheiding van de ouders zullen deze kinderen geneigd zijn om zich terug te trekken. Als deze kinderen alleen in een opvangfaciliteit terechtkomen, zullen zij zich niet meteen aan deze nieuwe situatie kunnen aanpassen. Plots moeten ze volgens een zeer rigide schema leven tussen mensen die ze niet kennen.
Kinderen zijn nog volop bezig met leren hoe de wereld rondom hen werkt. Uit iedere nieuwe ervaring trekken ze bepaalde lessen. De kinderen op deze bruuske manier scheiden van hun ouders kunnen ze ervaren als een straf.
Zorgen over agressie en angstaanvallen zijn daarbij reëel, al zijn ze eerder uitzonderlijk. Taylor geeft wat meer duiding: ‘In de acute situatie net na de scheiding zullen ze van streek zijn. Maar de kans is groot dat ze de eerste dagen en weken na de scheiding vreemd rustig zullen worden.’
‘Dat gebeurt uit angst: ze krijgen weinig tot geen duiding over wat er aan de hand is en de begeleiding rond het uiten van hun emoties is zo goed als nihil. Er zullen zeker enkele kinderen zich moeilijker of agressiever opstellen. Maar dat zal een beperkt aantal zijn. Ik vermoed dat veel kinderen in die situatie zich uit angst zullen afschermen.’
Traumapsycholoog Joke Van Loon gaat akkoord: ‘Mensen in een situatie van ‘aangeleerde hulpeloosheid’, waarbij ze niet kunnen vluchten of vechten, zullen zich berusten in hun lot. Ze kunnen niets meer doen, du ze worden heel stil. Omdat ze weten dat er geen uitweg is.’
Zorgwekkend zijn vooral de gevoelens van schuld die deze kinderen de rest van hun leven zullen blijven achtervolgen. ‘Kinderen zijn nog volop bezig met leren hoe de wereld rondom hen werkt’, duidt kinder- en jongerenpsycholoog Taylor, ‘Uit iedere nieuwe ervaring trekken ze bepaalde lessen. De kinderen op zo’n bruuske manier scheiden van hun ouders kunnen zij ervaren als een straf.’
‘Bij een echtscheiding, waarbij het gezin versnipperd wordt, merk je dat kinderen een stukje schuld op zich zullen nemen. In dit geval zullen zij ook denken dat hen een deel van de fout treft en zullen ze zich afvragen wat hun aandeel hierin is. Kinderen hebben een levendige fantasie en dat kan ook in de negatieve zin uitdraaien.’
Bevroren rouw
Het is dus niet noodzakelijk zo dat deze kinderen meteen zeer grote psychische problemen zullen vertonen. Het zal een tijdje duren voor ze de gevolgen van tonen van de ‘cummulatieve trauma’s’.
Die term houdt in dat deze kinderen verschillende traumatische ervaringen na elkaar hebben doorstaan. We hebben het dan over de armoede of oorlog en criminaliteit in eigen land die ouders emotioneel minder beschikbaar maakten, de stress van het vluchten gevolgd door de scheiding van ouders.
Wanneer de toestand gestabiliseerd is en ze zich veilig voelen, wanneer alles op zijn pootjes valt, kunnen de moeilijkheden pas echt aan de oppervlakte komen. De Franse psychiater Dr. Jean-Claude Métraux spreekt in dit geval over ‘le deuil congelé’: de bevroren rouw.
Voor vluchtelingen zal de normale rouwreactie verhinderd worden omdat hun levensomstandigheden te bedreigend of te instabiel zijn. Zij hebben geen gevoel van psychische veiligheid.
De cumulatieve trauma’s komen vaak naar boven als men wat gesetteld is. Vandaar dat men bij vluchtelingen de diagnose van een post-traumatische stresssyndroom (PTSS) vaak pas kan stellen ten vroegste 6 maanden na aankomst.
Maar zelfs al is er niet direct een duidelijke PTSS, kan die in latere levensfasen, zelfs na jaren, nog opduiken. De adolescentie is een risicofase op dit gebied. ‘In hun puberteit, wanneer er sowieso heel veel sociaal, emotioneel en psychisch gebeurt door de eigenheid van die ontwikkelingsfase, komt de aap pas uit de mouw’, bevestigt kinder- en jongerenpsycholoog Taylor.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
