Eenzaamheid op het werk: ‘Je lost het heus niet op door samen aan een touw te hangen in de Ardennen’
Nu De Warmste Week zich binnenkort focust op eenzaamheid, dient een blinde vlek zich aan: ook op de werkvloer voelen we ons vaak knap geïsoleerd, alle teambuildings ten spijt. ‘Als het gaat over samenwerken, zijn bedrijven gefocust op “werken” en niet op “samen”.’
Collega’s die zonder jou koffie gaan halen, de lunchtafel die plots stilvalt wanneer je aanschuift: Lisa voelt zich niet zelden ontredderd op de werkvloer. ‘Na een tijdje ga je automatisch afstand nemen van je collega’s, wat dat gevoel van eenzaamheid nog meer in de hand werkt’, zegt de veertiger. Ze begrijpt nog steeds niet helemaal hoe het juist is misgelopen.
‘Het verzekeringskantoor waarvoor ik werk werd op een bepaald moment samengevoegd met een ander bureau. Voor mij voelde dat als een verrijking en een uitgelezen kans om te leren van elkaar, aangezien we ons over andere materie buigen. Enkele collega’s uit mijn team nemen me die houding niet echt in dank af, deels omdat ze volgens mij ongerust zijn dat er ontslagen zullen volgen. Ze menen dat ik me moet focussen op onze dienst, terwijl ik gewoon probeer samen te werken met de nieuwe collega’s. Na verloop van tijd merkte ik dat ik steeds vaker uitgesloten of gemeden word door mijn oude team. Aansluiten bij de collega’s van de andere dienst – die wel heel erg vriendelijk zijn – zou alleen nog voor meer wrevel zorgen. Dat maakt dat ik me heel vaak alleen voel, op het werk word ik helemaal leeggezogen. Als ik de job zelf niet zo leuk vond, was ik al lang weggegaan.’
Lisa is niet alleen. Volgens cijfers van Statbel zegt 30 procent van de Vlamingen tussen 16 en 74 jaar zich (soms) eenzaam te voelen. Hoewel verschillende campagnes, van het Departement Zorg tot De Warmste Week, het bewustzijn rond dit taboe proberen te doorbreken, is het opvallend hoezeer de focus daarbij ligt op de familiale en vriendschappelijke context. Nochtans is het een gevoel dat ook niet zelden op de werkvloer opduikt. Een onderzoek van British Red Cross uit 2023 toont aan dat een op de tien medewerkers gezelschap mist op het werk, niemand heeft om mee te praten, en zich buitengesloten of geïsoleerd voelt. Nog eens vier op de tien medewerkers ervaren deze gevoelens soms. Hoe komt het dat er veel minder aandacht is voor eenzaamheid op het werk?
Eenzaamheid is bijzonder subjectief. Je hebt einzelgängers, maar evengoed mensen die heel veel nood hebben aan collega’s rond zich.
‘Het klopt dat we bij eenzaamheid heel sterk de neiging hebben om dat heel dichtbij te gaan onderzoeken, zoals bij persoonlijke relaties met vrienden en familie’, vertelt Leen Heylen, onderzoeksleider rond het thema bij het Expertisecentrum Zorg en Welzijn van Thomas More. ‘Als we kijken naar de cijfers, zien we dat het risico op eenzaamheid bij werkenden ook opvallend lager is in vergelijking met andere beroepsstatussen, zoals werklozen en langdurig arbeidsongeschikten. Niettemin lijkt het me relevant om hierbij stil te staan, aangezien we een groot deel van onze tijd op het werk doorbrengen.’
Heylen benadrukt dat er nog niet veel onderzoek is gebeurd waar ze op kan terugvallen. ‘Maar het thema begint ook binnen de academische wereld opgepikt te worden, vermoedelijk zit de coronapandemie daar voor iets tussen. We weten dat als mensen zich langdurig eenzaam voelen, dit een heel grote impact kan hebben op zowel hun fysiek als mentaal welbevinden. Dat geldt evenzeer voor eenzaamheid op het werk als voor eenzaamheid thuis. Als je je minder goed in je vel voelt, en je zelfbeeld en -vertrouwen afnemen, heeft dat impact op alle aspecten van je leven.’
Een Amerikaans onderzoek uit 2015 stelde zelfs dat de impact van langdurige eenzaamheid op je gezondheid gelijkstaat aan het roken van vijftien sigaretten op een dag. Vroeg of laat ben je opgebrand.
Stil of eenzaam?
Misschien is eenzaamheid nog wel een groter taboe op de werkvloer dan erbuiten, meent Guy Meert, coach bij Procandor. ‘Ik begeleid al twintig jaar teams inzake groepsdynamiek. Als ik hun vraag rond welke thema’s ze willen werken, is er nog nooit iemand die eenzaamheid op de vloer heeft aangekaart, wat niet wil zeggen dat het er niet is. Intussen weet ik dat het probleem zich genoeg stelt. Als ik het maandloon moest betalen van alle mensen van wie je niet verwacht dat ze eenzaam zijn, zou ik snel failliet zijn.’
Volgens Meert zijn er verschillende varianten van eenzaamheid op de werkvloer. ‘Mensen denken bij eenzaamheid vaak aan een lang en traag proces van vervreemding van hun collega’s, maar evengoed kan het een heel momenteel gegeven zijn. Als je een extraverte werknemer bijvoorbeeld niet inschakelt of betrekt bij een bepaald project, kan het zijn dat die dat als een persoonlijke afwijzing ervaart en zich even heel eenzaam voelt. In zijn hoofd leeft dan de perceptie dat hij zijn werk niet goed doet, of zelfs dat mensen hem niet meer moeten, ook al zit hij in vijf andere werkgroepen. Ook die vorm van eenzaamheid vraagt aandacht. Met de juiste kadering van werkgever of collega’s geef je mensen hun werkgeluk terug. Bij een meer introvert persoon is het vaak nog moeilijker om in te grijpen, omdat het onderscheid minder duidelijk is. Is die werknemer gewoon stil of eenzaam? Even contact maken kan wonderen doen.’
Alleen aan het werk
Lopen mensen die vaak alleen (thuis) werken meer risico op eenzaamheid? Niet noodzakelijk, toonde het onderzoek van British Red Cross aan. Hoewel mensen die op locatie werkten vertelden dat ze zich meer verbonden voelden met collega’s, gaven werknemers ook aan dat thuiswerken evenzeer bijdroeg aan hun sociale relaties, zowel thuis als op het werk. Volgens Leen Heylen van Thomas More vermijd je eenzaamheid niet louter door meer contacten te hebben. ‘Eenzaamheid is bijzonder subjectief. Het gaat over je relaties afwegen tegen de verwachtingen die je hebt. Je hebt einzelgängers die eigenlijk niets liever hebben dan te werken zonder al te veel sociaal contact, maar anderzijds zijn er ook mensen die net heel veel nood hebben aan collega’s rond zich. Als je werksituatie niet matcht met je verwachtingen, kan dat heel eenzaam voelen.’
Ook al heb je er met andere woorden bewust voor gekozen om alleen of van thuis uit te werken, kan het zijn dat een gevoel van eenzaamheid toch plots je dag binnensluipt. Dat ondervond ook handtassenontwerper Annelies Timmermans, die als alleenwerkende zelfstandige vooral de gesprekken met collega’s mist doorheen de werkdag. ‘Ik doe echt alles alleen, en doorgaans vind ik dat ook de fijnste manier van werken. Op sommige momenten zou het echter leuk zijn om even van gedachten te kunnen wisselen. Ook al heb ik via Whatsapp veel contact met onder meer fotografen en persattachés, het is niet hetzelfde als toen ik nog werkte in een team bij Christian Wijnants. Uiteraard kan ik tegen mijn man, die een zelfstandige cameraman is, wel geregeld thuis mijn ei kwijt, maar toch is dat anders. Vooral tijdens de feestdagen treedt er bij mij vaak een eenzaam gevoel op als ik iedereen kerstfeestjes op het werk zie vieren.’
Voor de dertigjarige Rani was eenzaamheid zelfs de reden om te stoppen met haar job. ‘Ik ben productiemedewerker in de culturele wereld, dus ik regel alles achter de schermen voor theater- en muziekopvoeringen. Ik deed dat tot voor kort bij een klein productiebureau waar ik één collega had. Doordat zij voor haar eigen projecten heel vaak buitenshuis was, begon het alleen zitten op kantoor mettertijd erg op mij te wegen. Ik ontmoette wel externen, maar merkte dat ik mettertijd heel gedemotiveerd werd door een gebrek aan echt sociaal contact. Ik ben ook vrijgezel, wat ik helemaal niet erg vind, maar wat maakt dat ik op mijn werk wel die sociale connectie zoek. Uiteindelijk kon ik het gewoon niet meer verdragen om dag in, dag uit overal alleen te zijn. Ik weet nu dat ik echt wil werken in een team waarmee ik ook af en toe een pintje kan gaan drinken na de uren.’
Kracht van de groep
Welke profielen zijn het kwetsbaarst? Een onderzoek uit 2019 van de Universiteit Gent toonde aan dat tijdelijke werknemers vaker kampen met eenzaamheid op de werkvloer dan hun vaste collega’s. Een op de vijf tijdelijke werknemers geeft aan dat niemand op het werk hen echt goed kent en tien procent stelt dat de mensen op het werk er niet voor hen zijn. Hoe kan eenzaamheid bij hen en anderen verholpen worden?
‘We mogen zeker de verantwoordelijkheid niet bij het individu leggen’, zegt onderzoeker Leen Heylen. ‘Er kleeft nog een zeer groot stigma op eenzaamheid. Het zijn de werkgevers die een maatschappelijke opdracht hebben om een algemeen welbevinden op het werk te creëren. Zij moeten structureel voor verandering zorgen. Te vaak wordt er voor oplossingen gekeken naar de persoon in kwestie, maar als je je eenzaam voelt, is het helemaal niet altijd evident om stappen te zetten. Werkgevers zijn zelf verantwoordelijk om in te zetten op preventie.’
Als mensen vereenzamen, ben je niets met hun talent. Ze kunnen geen ideeën meer bedenken of projecten uitwerken.
‘Ik geloof vooral in de kracht van groepen’, vult Guy Meert aan. ‘Niemand zit te wachten op een of andere preventiedienst tegen eenzaamheid op het werk. We moeten de onderlinge openhartigheid verhogen en mensen enerzijds leren om hun behoeften en gevoelens zichtbaar te maken, en anderzijds werken aan meer nieuwsgierigheid naar elkaars welbevinden. Eenzaamheid kan niet bestaan in teams die open met elkaar communiceren. Als dat onder preventie wordt verstaan, ben ik het daar honderd procent mee eens, maar al te vaak wordt dat een opdracht binnen de hr-afdeling. Zo’n probleem werk je heus niet weg met een jaarlijkse vragenlijst of met teambuildings waar je samen aan een touw moet gaan hangen in de Ardennen. Als je omgeven wordt door vrolijke mensen met wie je geen connectie voelt, komt die eenzaamheid wellicht zelfs des te harder binnen.’
Lees ook: ‘Een vorm van zorg, intimiteit en educatie’: waarom we vaker samen moeten eten
Weinig waarde
Bedrijven maken niet alleen op menselijk, maar ook op financieel vlak een slechte beslissing als ze niet werken aan welzijn op de werkvloer, meent Meert. ‘Mensen verliezen nu eenmaal hun energie als ze eenzaam zijn. Je kunt geen ideeën meer bedenken of projecten uitwerken. Je hebt geen zin om nieuwe systemen te leren of kritisch te kijken naar je eigen werk. Dat gaat vroeg of laat een invloed hebben op de resultaten die je boekt. Als mensen vereenzamen, ben je niets met hun talent en brein. Ik denk dat heel veel bedrijven mensen betalen die eigenlijk maar op halve kracht functioneren, puur omdat ze geen aandacht hebben voor hun welzijn en verbinding met het team. Als het gaat over samenwerken zijn bedrijven nog te vaak enkel gefocust op het “werken” en te weinig op het gedeelte “samen”. We weten dat de kwaliteit van hoe collega’s onderling samen zijn de kwaliteit van hun werk bepaalt.’
Voor Lisa, die zich steeds meer afwendt van haar eigen team, is het alvast merkbaar dat de situatie op haar werk haar productiviteit en creativiteit aantast. ‘Het ontwijken van mijn collega’s neemt zoveel energie in beslag dat het heel moeilijk is om te blijven presteren. Binnenkort hebben we een teambuilding waar ik erg tegen opzie. Als je zoals ik in een disfunctionele werkomgeving zit, voelt dat echt als tijdverlies en vreet het energie, alsof ik een dag lang met mijn pestkoppen uit het middelbaar moet optrekken.’
Het is tot slot ook belangrijk dat jobs inhoudelijk interessant blijven om eenzaamheid tegen te gaan, wil Guy Meert nog kwijt. ‘Ik herinner me een groep waarbij een man, laat ik hem Freddy noemen, aangaf dat hij twijfels had bij het belang van een rapport dat hij wekelijks moest opstellen. Hij zei dat hij er steeds veel tijd aan spendeerde, maar dat toch niemand het las. De groep ging er meteen tegenin: “Komaan Freddy, natuurlijk is dat belangrijk werk!” Waarop Freddy vertelde dat hij eigenlijk al zes maanden gestopt was met dat rapport te maken. Het was gewoon niemand opgevallen. Nog nooit heb ik een groep zo stil geweten. Zelf gaf de vijftiger me na de coaching aan dat hij zolang had gezwegen omdat hij bang was dat er nog dingen waren in zijn takenpakket die onnodig zouden blijken. Eenzaamheid is ook het gevoel hebben dat je werk van weinig waarde is. Soms kan ook de juiste evaluatie van ingebakken werkwijzen ervoor zorgen dat mensen opnieuw energie uit hun werk halen. En dat wil toch ieder bedrijf?’
Samen aan het werk
Hoe kun je als bedrijf het verschil maken? Met de campagne ‘Samen tegen eenzaamheid’ wil de Vlaamse Overheid informeren over het thema en signalen in kaart brengen. Onze noorderburen gaan nog een stapje verder. Samen met enkele onderzoekers stelde het Nederlandse Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport het actieprogramma ‘Eén tegen eenzaamheid’ op, waarmee het een toolkit wil bieden aan organisaties en bedrijven die willen werken aan de eenzaamheid binnen hun muren met verschillende praktische handvatten en tips.
mindereenzaam.be, eentegeneenzaamheid.nl
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
