Neen kan je leren

Assertiviteitstrainer Theo De Gelaen schreef een praktisch boek voor ouders die hun kinderen weerbaar willen maken.

Marianne Meire

Weerbare kinderen weten van wanten. Bij agressie van buitenaf slagen zij er meestal in hun persoonlijke, lichamelijke en psychische integriteit te vrijwaren. Als ze seksueel worden benaderd, gepest door oudere kinderen of getreiterd door volwassenen, zijn zij in staat om neen te zeggen. Zij herkennen abnormale situaties en hebben de neiging gepast te reageren. Weerbare, assertieve kinderen maken net dat beetje extra kans dat zij hun jeugd relatief ongeschonden doorkomen. Theo De Gelaen, zelf vader van drie kinderen, werkte dertien jaar geleden een assertiviteitstraining voor volwassenen uit die niet de trucjes maar het fundamentele groeiproces centraal stelt. Assertiviteit is een doeltreffend wapen in alle sociale relaties. De meesten onder ons worden ermee geboren, maar door omstandigheden zwakt ze vaak weer af.

Waarom moeten ouders zelf weerbaar zijn eer ze hun kinderen weerbaar kunnen maken ?

Theo De Gelaen : Ouders en opvoeders hebben een voorbeeldfunctie. Een moeder die in een winkel in het bijzijn van haar kinderen benadeeld wordt maar daar pas thuis over klaagt, leert die kinderen dat je je niet hoeft te verdedigen als iemand je iets misdoet. Daarnaast moeten ouders assertief zijn omdat ze anders zelf niet met hun kinderen kunnen omgaan. Kinderen gebruiken hen ook als klankbord om zich te laten gelden. Ze hebben de neiging de teugels van zwakke ouders over te nemen. Ouders die niet in staat zijn om de oppositie te geven die een kind nodig heeft, rest alleen dwang en sancties om het in het gareel te houden. Het zal dan helaas snel geloven dat zijn eigen, van nature ingegeven assertieve gedrag verkeerd en storend is. Een kind dat van nature meegaand is, krijgt van niet-assertieve ouders de bevestiging dat het beter is je mond te houden. Maar het volstaat niet een kind te leren dat het rechten heeft. Opkomen voor je rechten, daar zijn regels voor. Assertieve mensen doen dat op een fatsoenlijke manier. Assertieve ouders zullen bijvoorbeeld argumenten gebruiken in plaats van hun kinderen te bevelen. Het is gevaarlijk om een kind te leren dat bezwijken voor dwang normaal is. Een braaf en volgzaam kind is natuurlijk een gemakkelijk kind. Maar het is ook een gemakkelijk slachtoffer.

Hoe maak je een kind assertief zonder als ouder het risico te lopen dat je autoriteitsproblemen krijgt ?

Door zelf assertief te zijn. Ik geloof niet dat een kind ons ontglipt omdat we het weerbaar maken. Integendeel : kinderen die we proberen onder ons gezag te houden, breken uit. Ouders moeten het respect van hun kinderen verdienen, niet afdwingen. Ook kinderen die thuis geen voorbeelden krijgen, zullen er elders zoeken om hun persoonlijkheid te vormen. Die hebben dan weinig respect voor hun ouders, terwijl dat juist zo belangrijk is in een ouder-kindrelatie. Onze vaardigheid om assertief te zijn in menselijke relaties onderscheidt ons van de andere zoogdieren. Die hebben in crisissituaties maar twee keuzes : vechten of vluchten. Wij beschikken over een heel arsenaal mogelijkheden om in sociale relaties voor onze belangen op te komen. Wie agressief en emotioneel wordt, verstoort de sociale verhoudingen en gaat uiteindelijk toch met lege handen naar huis. Hetzelfde geldt voor wie zich niet verweert. Assertief, beheerst gedrag brengt het meeste op. Kinderen leren dat al doende, door de voorbeelden van volwassenen.

U vindt het niet goed om kinderen te veel te beschermen.

Natuurlijk moeten we hen beschermen, we volgen daarin ons instinct. Maar met overbescherming bewijzen we hen geen dienst. De dag dat we hen moeten loslaten, komt toch. Bovendien zijn we niet altijd beschikbaar. Op school, op straat komen onze kinderen in situaties waarin ze zichzelf moeten behelpen, zonder pa of ma. Beter dan voortdurend klaar te staan om in de bres te springen, is tonen hoe ze zich uit vervelende omstandigheden moeten redden. Na miljoenen jaren evolutie staat de mens niet waar hij staat ondanks, maar dankzij alle problemen waarmee hij geconfronteerd werd. De bescherming blijft en is zelfs veel doeltreffender als ouders hun kinderen de kans geven om ervaringen op te doen die ze op hun leeftijd aankunnen, als ze hun kinderen met problemen confronteren en tonen hoe ze er best mee omgaan. Het is onze taak om hen voor te bereiden op de dag dat ze alleen uitvliegen. Dat is de beste bescherming die we kunnen geven.

Hoe moet dat concreet gebeuren ?

Hier kunnen we leren van de piloten. Vliegtuigen worden verondersteld te vliegen, maar piloten leren voor ze de lucht ingaan in een vluchtsimulator omgaan met alle mogelijke moeilijkheden, crisissen en ongelukken. Want als er boven iets gebeurt, moeten zij niet beginnen improviseren en mogen zij zeker niet panikeren. Als ons iets overkomt waarop we niet onmiddellijk kunnen reageren, slaat angst toe die kan verlammen. Als we wel kunnen reageren, is er ook angst, maar die wordt een bron van energie die onze reactie versterkt. Ouders moeten met hun kinderen over gevaren durven spreken. Over aids bijvoorbeeld, maar ook over de kwade bedoelingen die achter de toenaderingen van sommige mensen kunnen steken. Dit is niet eenvoudig, maar met zwijgen lossen we ook niets op. Maak deze zaken bespreekbaar en geef tegelijkertijd aanwijzingen hoe ze kunnen worden voorkomen. Kinderen zijn niet dom, ze weten wat er gaande is. Vermijd dat hun fantasie op hol slaat en begin zelf over deze dingen. Ik beweer zeker niet dat je hiermee alles kunt verhinderen. Maar we moeten er wel voor zorgen dat onze kinderen waakzaam worden en blijven. Het is niet omdat we op jonge leeftijd vertrouwd worden gemaakt met het verkeer of omdat er verkeersreglementen zijn, dat we onze ogen niet meer moeten openhouden als we een zebrapad oversteken. Ook in de omgang met mensen is altijd waakzaamheid geboden. De grote schokgolf na de zaak- Dutroux is mede veroorzaakt door het besef dat deze gruwel effectief bestaat. Maar ook door het besef dat we eigenlijk niet op de anderen, op het systeem, op de politiek mogen rekenen om ons te beschermen. Hebben we daar tot nog toe wel voldoende rekening mee gehouden ? Leer een kind dat sociale contacten nuttig en prettig zijn, maar leer het ook wat er verkeerd kan gaan en toon de mogelijke oplossingen. Maak het niet bang, geef het ook geen supermangevoel, maar geef realistische voorbeelden. Leer het de mentale ingesteldheid aan die het kan helpen om gepast te reageren.

Een weerbaar kind dat in de handen van een gangster valt, heeft toch geen kans ?

Tegen gangsters valt weinig te beginnen. Maar veel aanrandingen gebeuren door bekenden, en daar is wel iets tegen te doen. En Dutroux en zijn handlangers hebben vaker dan we weten geprobeerd om een kind te ontvoeren. Vele slachtoffers van aanrandingen zeggen achteraf dat ze het hebben zien aankomen, dat ze misschien iets hadden kunnen doen om het te verhinderen. Leer uw kind deze situaties snel te herkennen zodat het bijvoorbeeld spontaan wegloopt of ergens gaat aanbellen. We moeten dat trouwens koppelen aan een grotere sociale waakzaamheid in het algemeen. Volwassenen hebben ook hun verantwoordelijkheid, voor de eigen maar ook voor andermans kinderen.

U hecht veel belang aan non-verbale assertieve weerbaarheid omdat die een cruciale rol speelt in mentale krachtverhoudingen.

Een hond valt maar aan als hij het gevoel heeft sterker te zijn, als zijn tegenstander uit angst of twijfel onderwerpingsverschijnselen vertoont, zich letterlijk kleiner maakt. Deze non-verbale signalen mogen we gerust projecteren op de mens. De ogen neerslaan of wegkijken, zachtjes praten, ineenkrimpen, aarzelen zijn tekens dat de andere de sterkere is. De machtsverhoudingen liggen al vast nog voor er een woord is gezegd. We kunnen met onze lichaamstaal echter ook laten merken dat we iemand zijn waarmee rekening moet worden gehouden. Ik bedoel niet dat we kinderen moeten leren om arrogant of brutaal te zijn, dat werkt averechts, dat is uitdagen. We moeten brutale kinderen dan ook terechtwijzen. Maar we moeten tegelijkertijd het alternatief verduidelijken : ik ben wie ik ben, ik wil gerespecteerd worden, en ik ben bereid om desnoods mijn huid duur te verkopen. Leer je kind deze vastberadenheid uit te stralen. Het kan helpen in een noodsituatie. Aanranders zoeken zwakke slachtoffers uit.

Heeft het zin om kinderen te leren hoe ze zich fysiek moeten verdedigen ?

Een gevechtssport geeft een kind meer zelfvertrouwen en is zeker nuttig. Maar het is geen antwoord op Dutroux en konsoorten. Een kind naar de judo- of karateles sturen, kan ook een omgekeerd effect hebben en het de illusie geven onkwetsbaar te zijn. Toch hebben we in het boek een hoofdstuk aan fysieke zelfverdediging gewijd. Er zijn situaties waarin een agressor niet meer met verbale zelfverdediging tot rede te brengen is. Dan kan een slachtoffer met één rake klap of schop een paar seconden winnen om weg te rennen of ergens aan te bellen. Het boek vertelt waar die rake klappen best gegeven worden. Zeg een kind nooit dat het geen zin heeft om zich te verdedigen, want dan rest het alleen nog angst. Op de televisie komt op kritieke momenten superman opdagen, maar in werkelijkheid geeft die altijd forfait.

Wat wil u met dit boek bereiken ?

Nadat de omvang van de zaak rond de verdwenen kinderen duidelijk werd, reageerden vele mensen met de boodschap : we moeten iets voor onze kinderen doen. Ik heb me afgevraagd wat en hoe, en heb mijn ervaring gebundeld in functie van ouders en kinderen. De eerste en belangrijkste verdedigers van onze veiligheid, van onze integriteit, dat zijn wij zelf. Moest ons systeem tot in de puntjes worden georganiseerd, zouden we ook niet gelukkig zijn en roepen om meer vrijheid. Vrijheid impliceert verantwoordelijkheid. En die begint bij onszelf. Als dit boek al maar gewoon een dialoog op gang brengt tussen ouders en kinderen of in een schoolklas, en mensen daaruit besluiten dat ze veel zelf kunnen en moeten doen, dan heeft het iets bereikt.

Weerbare ouders, weerbare kinderen. Tips voor assertieve weerbaarheid, Theo De Gelaen, Uitgeverij Globe, 1997, 550 fr. In de boekhandel of bij Media Club tel. (070) 233.003, fax (070) 233.489.