Een pak van uw hart

Met psychische problemen kan je terecht bij een psychotherapeut. Maar dat is sneller gezegd dan gedaan. Waar zitten de goeie? Wat kan je ervan verwachten? Een kijk op de meest gestelde vragen.

Bent u iemand voor wie het leven voor de wind gaat, dan zal het u vreemd lijken dat anderen hun hele innerlijke hebben en houden als een spel kaarten op tafel gooien. Maar wanneer negatieve ervaringen, een mislukt huwelijk of brute pech het geestelijk welzijn van een mens verfrommelen tot voorbij het normaal functioneren, dan is professionele hulp vaak de enige uitweg. Voor wie dat stadium heeft bereikt, en de moed heeft om te roepen, is deze tekst bedoeld.

Maar eerst moeten twee kwakkels de wereld uit. Nummer een: in psychotherapie gaan is geen teken van onmacht, integendeel. Mensen met gebroken benen laten zich oplappen in het ziekenhuis. Ook voor mensen met psychische problemen zijn er gespecialiseerde hulpverleners. Nummer twee: de opvatting dat psychotherapie een noodzaak is voor elke zichzelf respecterende, ontwikkelde mens is al even extreem. Nogal wat medemensen zijn ervan overtuigd dat psychische begeleiding door al dan niet bonafide therapeuten onvermijdelijk is. Ze doen dit om de 21ste eeuw emotioneel gewapend binnen te treden. Ook voor hen is deze tekst bedoeld.

Want psychotherapie is geen modeverschijnsel. Het is een behandeling van psychische klachten en problemen die gebaseerd is op gesprekken tussen een hulpverlener en een hulpvrager. Een psychotherapeut lost geen problemen op. Hij kan wel helpen om deze te analyseren, te begrijpen, en aan te pakken. Door het leggen van nieuwe klemtonen. Door het wijzen op onzichtbare of onbegrepen aspecten die een situatie er anders doen uitzien. Op die manier kan een hulpvrager zijn verwarde gevoelens en opgekropte emoties leren verwerken. Of zijn belabberde situatie alsnog zelfstandig verbeteren.

Er zijn verschillende psychotherapeutische manieren om problemen of situaties te ontwarren en op te lossen. In de gedragstherapie richt de hulpverlener zich op het gedrag van de hulpvrager. We denken en handelen allemaal volgens bepaalde stramienen die we in de loop van ons leven hebben geleerd. Onze typische manier van doen en laten kan onaangepast of contraproductief zijn. Ons gedrag is bijvoorbeeld overwegend driftig, of achterdochtig, of defaitistisch. Daardoor kan het moeilijk zijn om een onverwachte tegenslag op een redelijke manier te verwerken. Een gedragstherapeut zal proberen dit ongunstig gedrag en de bijbehorende emoties te analyseren en om te buigen, zodat de hulpvrager leert om constructiever met voor- en tegenspoed om te gaan. Het gaat daarbij meestal om het afleren van ongewenste gedragingen en denkpatronen, en het aanleren van alternatieven.

Twee andere bekende vormen van psychotherapie zijn psychoanalyse en psychoanalytische psychotherapie. Hier is een van de uitgangspunten dat belangrijke ervaringen met andere mensen een rol spelen in onze ontwikkeling. Zo is het best mogelijk dat we overdreven emotioneel zijn door onbewuste maar wel indrukwekkende ervaringen in onze kinderjaren. Psychoanalyse wil de hulpvrager bewust maken van de relatie tussen deze ervaringen en zijn huidig gedrag of gevoelsleven. De grondlegger van deze therapie is Sigmund Freud (1856-1939).

Een derde vorm van psychotherapie is de cliëntgerichte therapie, waarbij vooral de persoonlijke ontwikkeling van de hulpvrager centraal staat. Sommige mensen hebben geen benul van hun eigen verlangens, ambities of gevoelens. Daardoor slagen ze er niet in om met moeilijke situaties om te gaan. Anderen zitten op een dwaalspoor in hun leven en zien niet hoe ze op de juiste route kunnen geraken. Deze therapie is gebaseerd op het werk van de Amerikaanse psycholoog Carl Rogers (1902-1987), volgens wie wij allemaal een blijvende ontwikkelingsbehoefte hebben. Door onszelf te kennen, ontstaat de ruimte voor die persoonlijke ontwikkeling.

Problemen kunnen ook verband houden met onze sociale omgeving, met onze relatie met partner of kinderen bijvoorbeeld. De systeemtherapie neemt deze relaties met de omgeving als uitgangspunt voor de behandeling. Indien de partner of het gezin ook aanwezig zijn tijdens de therapiesessies, dan spreken we over relatie- of gezinstherapie. De nadruk ligt op communicatie, het samen zoeken naar oplossingen.

Een andere therapievorm is de groepstherapie waarin, afhankelijk van de aanpak, methoden uit de gedragstherapie, de psychoanalyse of de cliëntgerichte therapie worden gebruikt. In de kinder- of jeugdtherapie worden kinderen en jongeren tot ongeveer twintig jaar betrokken.

Uiteraard zijn er nog vele andere therapiesoorten. We beperken ons tot de meest bekende, zoals ze ook terug te vinden zijn op de website van de Vlaamse Vereniging van Psychiaters-Psychotherapeuten (VVPP). Deze therapieën voldoen aan bepaalde voorwaarden en bovendien heeft onderzoek aangetoond dat ze iets uithalen. Deze beperking houdt evenwel geen waardeoordeel in over andere, meer alternatieve benaderingen van psychische problemen.

Hoe kunt u nu weten welke psychotherapie voor u de meest lonende is? En hoe vindt u een goede psychotherapeut? Ten eerste moet u weten waar u terecht kunt voor geestelijke hulpverlening. Ofwel gaat u naar een psychotherapeut die in een instelling of een ziekenhuis werkt, ofwel gaat u bij een zelfstandig gevestigde hulpverlener. Wellicht kan uw huisarts u doorverwijzen. U kunt ook schriftelijk adressen vragen bij de VVPP. Een therapeut moet bij u passen als een goedzittend paar schoenen. U gaat immers een eind samen op weg. U gaat met deze persoon een weliswaar vrijblijvend maar toch ernstig engagement aan, waarbij uw ziel en uw persoonlijkheid ter sprake zullen komen. Er is vertrouwen nodig en vooral veel duidelijkheid. Over wat de therapeut u te bieden heeft, over de manier waarop hij of zij de behandeling ziet, over de tijd die nodig is, over wat het zal kosten, over de beschikbaarheid van de therapeut tijdens en na de behandeling, over de uitkomst van de behandeling, over het doel en de middelen, enzovoort. Misschien bent u te veel in de war om over dit soort zaken uw hoofd te breken. Dan moet u afgaan op uw gevoel: klikt het of klikt het niet.

Voor de eigenlijke behandeling of therapie van start gaat, probeert de psychotherapeut de problemen af te bakenen om tot een diagnose te komen. Wanneer de problemen niet duidelijk zijn, wordt vaak eerst daaraan gewerkt. De psychotherapeut stelt de nieuwe cliënt allerlei vragen of laat hem/haar soms ook vragenlijsten invullen. Dit heet het intake– of kennismakingsgesprek. De cliënt mag natuurlijk ook vragen stellen. Psychotherapie is geen eenrichtingsverkeer. Het is best mogelijk dat de therapeut u erg aanstaat maar dat u geen aansluiting kunt vinden op de voorgestelde methode. Niet iedereen vindt het zinvol om twintig jaar in de tijd terug te keren om problemen van vandaag uit te klaren. Het kan ook dat u het niet eens bent met de diagnose. Dat moet u meteen vertellen. Het is niet omdat u zich slecht voelt dat u niet meer meetelt. Ook over de voorgestelde duur van behandeling mag u uw twijfels hebben. Er zijn mensen die jaren in therapie zijn en nog altijd niet klaar zien. Voor sommige psychische problemen is een langdurige therapie misschien verantwoord, voor andere is het beter snel naar oplossingen te evolueren.

Hebt u twijfels over de voorgestelde behandeling, ga dan eens met een andere psychotherapeut praten of overleg met uw huisarts.

Hoe verloopt een psychotherapie? In theorie zijn er verschillende fasen: de oriëntatiefase, de werkfase en de eindfase. Het oriënteren kan meerdere gesprekken in beslag nemen. Voor u echt kunt beginnen werken aan uw problemen, bent u dus al een paar weken aan de gang. Dat is normaal. Die inloopperiode is noodzakelijk opdat hulpverlener en hulpvrager aan elkaar kunnen wennen en de juiste toonhoogte vinden. In de daarop volgende werkfase komen de eigenlijke moeilijkheden aan de orde. Dat is een proces met hoogte- en laagtepunten. Al naargelang uw problemen complex of juist relatief eenvoudig zijn, bent u met deze werkfase wel een tijdje bezig. Voelt u zich na een poos beter, dan begint de eindfase. Het is niet ongewoon dat u zich in de eerste fase juist nog slechter voelt. U kunt dan rekenen op uw therapeut om u door deze moeilijke periode heen te helpen. Maar deze neerwaartse evolutie mag niet te lang duren. Het is de bedoeling dat het pak op uw hart lichter wordt, niet zwaarder. Sommige therapeuten zijn ook arts en zullen de therapie misschien ondersteunen met medicijnen. Deze combinatie is heus niet uitzonderlijk. Doet u het liever niet, vraag dan eventueel een tweede mening. U kunt zich overigens nergens toe laten dwingen. Dat vermeldt de beroepscode van de psychotherapeuten. Daar staat ook in dat het contact tussen hulpverlener en hulpvrager strikt beroepsmatig is. Het is ongebruikelijk en ook af te raden om na de sessie samen op stap te gaan. Het is ook niet gezond om psychologisch afhankelijk te worden van de therapeut. De VVPP is hierin zeer strikt: vriendschappelijk, erotisch of seksueel contact tussen therapeut en cliënt verstoren de behandeling.

Welke garantie op genezing biedt psychotherapie? Dat hangt af van de ernst en de aard van de moeilijkheden. Psychotherapie brengt een ontrouwe partner niet terug en verandert ook niets aan werkloosheid. Psychotherapie kan wel zorgen dat de hulpvrager beter tegen deze problemen opgewassen is. Een verlegen mens zal na een jaartje therapie waarschijnlijk nog altijd niet het spreekgestoelte in het parlement beklimmen, maar zal toch niet meer verdrinken in eenzaamheid. Wie een garantie op eeuwigdurend geluk wil, is bij de psychotherapeut niet aan het goede adres. Maar kan er wel afleren om deze utopie achterna te hollen. Veel mensen worden beter van psychotherapie. Sommigen kampen met terugkerende problemen. Het is niet omdat u eenmaal door een zure appel hebt gebeten dat het leven daarna voor altijd op rolletjes zal lopen.

Psychotherapie kost geld. Hoeveel mag u voor een behandeling betalen? Is uw hulpverlener een psychiater (en dus een dokter) dan wordt uw sessie gedeeltelijk vergoed door het Riziv. Uw eigen bijdrage is door de overheid vastgelegd op 430 frank per individuele therapiezitting van 45 minuten. Sommige ziekteverzekeringen betalen dit gedeelte terug, dat moet u even uitzoeken. Een therapie bij een zelfstandig gevestigde psychotherapeut die geen psychiater is (meestal een psycholoog) kost tussen 750 en 2000 frank. Een psycholoog die in een Centrum voor Geestelijke Gezondheid of in een instelling werkt, rekent vaak een bedrag dat overeenkomt met wat u betaalt bij een psychiater. Het is beter om tijdens het eerste gesprek de prijs te bespreken.

Wie bepaalt wanneer de therapie is afgelopen? Over het algemeen besluiten psychotherapeut en hulpvrager samen wanneer de behandeling wordt stopgezet. Dat kan zijn omdat verdere sessies niet nodig zijn of omdat de therapeut voelt dat de gesprekken nergens toe leiden. Hij of zij kan u nooit zomaar wegsturen maar moet daar altijd een grondige reden voor opgeven. U mag ook vragen om een alternatief voor te stellen. Misschien bent u diegene die er genoeg van heeft. Ook dan is het beter om de redenen samen te bespreken.

Om misverstanden en onvrede te vermijden, is het aangeraden steeds goed te communiceren. Maakt u vorderingen? Voelt u zich beter? Zijn er dingen die wringen? Duurt het te lang? Vertelt uw therapeut u wel alles? U hebt recht op informatie en u hebt, via uw arts, ook recht op inzage van uw (medisch) dossier. In principe blijven alle gesprekken binnenskamers. Toch is het gebruikelijk dat een psychotherapeut die in een instelling werkt uw behandeling en de vooruitgang die u maakt met collega’s bespreekt. Ook zij zijn gebonden door de geheimhoudingsplicht. Indien u niet van dergelijke besprekingen houdt, zeg het dan bij aanvang van de behandeling. U mag ook weigeren dat uw therapeut informatie doorgeeft aan derden, bijvoorbeeld aan een bedrijfsarts of een verzekeringsarts, en zelfs de huisarts. Op voorhand afspreken voorkomt moeilijkheden.

Is psychotherapie niets voor u? Het leven is een vrije oefening, builen en schrammen zijn normaal. Niet iedereen die valt, moet in therapie. Vaak kan een potje huilen of een dagje winkelen, alleen of met een goede vriend of vriendin, al heel wat verlossende inzichten brengen. Even de knopen ontwarren. Ook moeders, vaders of familieleden zijn geschikte kapstokken voor als de vaudeville te gortig wordt. Het is een kwestie van roepen om hulp.

Met dank aan de Vlaamse Vereniging van Psychiaters-Psychotherapeuten, Botermelkstraat 64, 9420 Erpe-Mere.

De VVPP heeft een website met informatie voor mensen die overwegen om in psychotherapie te gaan: http://www.vvpp.be.psychtherapie

Marianne Meire