Zo doen vogels dat: een nieuwe kijk op het praten, werken, spelen, opvoeden en denken van vogels

Het boek ‘Zo doen vogels dat’ van de Amerikaanse Jennifer Ackerman belooft een andere kijk te bieden op vogels. Ackerman doet wat ze belooft: tijdens het lezen rol je van de ene in de andere verbazing.

Wanneer een boek ingedeeld is in hoofdstukken met titels als ‘praten’, ‘werken’, ‘spelen’ en ‘liefde’ is je eerste gedachte niet dat het over vogels zal gaan. Maar dat is wel het onderwerp van ‘Zo doen vogels’ van de Amerikaanse wetenschapsschrijfster Jennifer Ackerman. Het boek belooft een nieuwe kijk te bieden op het praten, werken, spelen, opvoeden en denken van vogels. En Jennifer Ackerman doet wat ze belooft.

Tijdens het lezen, waarbij het trouwens leuk is om filmpjes op te zoeken van de vogels waar je over leest, rol je van de ene in de andere verbazing. Sommige vogels zijn bijvoorbeeld meesters in het liegen en manipuleren: gedrag dat uiterst complex is. Bioloog Robert Sapolsky legt in het boek uit dat je je daarvoor moet kunnen verplaatsen in het perspectief van een ander en je gedrag daar nauwkeurig op moet afstemmen.

Een goed voorbeeld van zo’n geraffineerde manipulator is de Zuid-Afrikaanse treurdrongo. Deze zwarte vogel met rode ogen waarschuwt meerkatten met een alarmroep wanneer er een roofvogel door de lucht vliegt. De meerkatten rennen weg naar hun holletjes onder de grond. Dat lijkt een bijzonder vriendelijke daad van de treurdrongo, maar de vogel gebruikt deze zelfde alarmroep wanneer er helemaal geen roofvogel in de buurt is, maar om het voedsel van de meerkatten te stelen. Dat laten ze namelijk liggen wanneer ze de veiligheid van hun hol opzoeken.

Wanneer een meerkat niet direct reageert op de alarmroep van de drongo is de vogel zelfs zo slim om de roep van een ander bedreigend dier na te doen. Dit gedrag getuigt van een hoge mate van intelligentie, niet alleen omdat het manipuleren op zich al ingewikkeld is, maar ook nog eens omdat het aanleren van verschillende geluiden geen sinecure is.

Bepaalde vogels zijn daar meesters in. De liervogel staat bijvoorbeeld bekend om het grote arsenaal aan geluiden dat hij kan reproduceren. Het gezang van deze vogel is een mengeling van eigen klanken, het zingen van andere vogels, geluiden die andere dieren maken en zelfs door mensen gemaakte geluiden zoals spelende kinderen, een kettingzaag of het klikken van een fotocamera. Het is nog altijd niet helemaal duidelijk waarom de liervogel dat doet, maar indrukwekkend is het in ieder geval wel.

Een andere vogel die de meest vreemde geluiden feilloos kan imiteren is de goudkuiftuiniervogel die behoort tot de familie van de prieelvogels en enkel in Australië en Nieuw-Guinea voorkomt. De mannelijke prieelvogels maken schitterende priëlen waar ze de vrouwtjes in proberen te lokken om te paren. De 21 soorten prieelvogels doen dat allemaal op hun eigen, bijzondere manier. De een verzamelt allemaal blauwe spulletjes in zijn prieeltje, de ander bouwt een ingewikkeld soort huisje en versiert het met allerlei kleurrijke voorwerpen zoals blaadjes, bloempjes en afval.

De goudkuiftuiniervogel bouwt een hoge toren en wanneer hij deze klaar heeft, geeft hij eerst een concert voor de dames waarin hij alle geluiden die hij kent verwerkt. Aan het eind volgt er een ingewikkelde dansroutine die een hele tijd kan duren. De dames stellen hoge eisen: enkel wanneer het prieel, het gezang en de dans hen aanstaat, zijn ze bereid om te paren.

Zoveel moeite als een prieelvogel doet om indruk te maken op zijn vrouwenlijke soortgenoot, zo gemakkelijk maakt een eend zich ervan af. Erger nog: mannelijke eenden dwingen de vrouwtjes vaak tot paren. Maar liefst 35 procent van de paringen vindt plaats onder dwang. Het vrouwtje heeft dan wel weer een effectieve manier om ongewenste jongen te voorkomen. Tijdens zo’n verkrachting trekt ze haar geboortekanaal samen zodat zijn sperma haar eitjes niet kan bereiken.

Rozekopdwergpapegaaien gaan dan weer bijzonder teder met elkaar om. ‘Ze zitten graag tegen elkaar aan, strijken zachtjes elkaars veren glad en knabbelen aan elkaars snaveltjes, de vogelequivalent van de kus’, schrijft Jennifer Ackerman. Ook papegaaiduikers zijn heel lief voor elkaar: ze wrijven hun snavels tegen elkaar aan en vormen voor de rest van hun leven een paartje.

Na het paren volgt het eieren leggen, broeden en jongen verzorgen. En wie dacht dat dat bij alle vogelsoorten min of meer hetzelfde verloopt, heeft het mis. Eieren bestaan er in allerlei kleuren, vormen en afmetingen en ook de manier waarop deze worden uitgebroed is bij iedere vogelsoort weer anders. Boskalkoenen laten hun eieren en jongen volledig aan hun lot over. Daar staat wel tegenover dat vader boskalkoen kosten noch moeite spaart om een perfecte broeihoop te maken waarin de eieren vanzelf uitgebroed worden. Deze hoop van bladeren, zaden, vruchten en andere materialen moet voortdurend precies de juiste temperatuur behouden. Vader boskalkoen kan dat exact voelen met zijn tong of gehemelte. Door er materialen bij te leggen of weg te halen, zorgt hij ervoor dat de temperatuur in de hoop de hele tijd precies goed blijft.

Aan de andere kant van het spectrum staan de edelpapegaaien. Het vrouwtje blijft maar liefst elf maanden van het jaar in hetzelfde hol in een boomstam zitten om haar eieren uit te broeden en vervolgens de jongen groot te brengen. De mannelijke papegaaien – ze heeft meerdere partners – brengen haar al die tijd voedsel.

Voedsel verzamelen

Het verkrijgen van voedsel is niet altijd even simpel en soms moeten vogels zeer inventief zijn om eraan te komen. Dat vraagt om een hoge mate van intelligentie. Sommige vogelsoorten zijn zo slim dat ze werktuigen gebruiken om voedsel te pakken. De wipsnavelkraai is, naast de mens en mensapen, het enige dier waarvan tot nu toe bekend is dat hij gereedschap kan gebruiken dat uit meerdere elementen bestaat.

Uit een experiment bleek bijvoorbeeld dat ze twee kortere stokjes in elkaar kunnen steken om daarna met het langere stokje voedsel uit een doos met een gleuf te schuiven.

Ook vogels kunnen vuur verspreiden

Mensen hebben lang gedacht dat een van de dingen die ons van de dieren onderscheidt is dat wij vuur kunnen verpreiden en dieren niet. Zoals zoveel grenzen tussen mensen en dier blijkt ook deze minder sterk dan gedacht. Al vaak is gesignaleerd dat roofvogels zoals haviken en wouwen in het Northern Territory in Australië smeulende takjes oppakken en die vervolgens een eindje verderop laten vallen. Zodra op die plaats brand uitbreekt, vluchten kleine knaagdiertjes, insecten en reptielen weg voor de vlammen. De roofvogels slaan meteen toe en duiken naar beneden om de diertjes te vangen.

Door het lezen van ‘Zo doen vogels dat’ word je ontzag voor de natuur en de vogels die er leven nog groter. Het boek staat vol voorbeelden die bewijzen hoe bijzonder, divers, fascinerend en intelligent vogels zijn en hoe belangrijk het is dat wij, als mensen, er alles aan doen om deze kleurrijke en luidruchtige medebewoners te beschermen.

We moeten er toch niet aan denken dat het citaat van Rachel Carson uit Dode Lente en dat Jennifer Ackerman in haar boek aanhaalt, waarheid wordt: ‘Vroeg in ochtend, waarin ooit het ochtendconcert te horen was geweest van roodborstjes, duiven, gaaien, winterkoninkjes en allerlei andere vogelstemmen, heerste nu slechts de stilte.’