Polen

Niet alleen het landschap trekt ons naar Polen, ook de mensen. Elke ontmoeting voegt iets toe aan de bestemming, achteraf meestal datgene wat je niet meer vergeet. Aan elk verhaal zit iets bizars, zelfs in Engeland is de humor niet zo zwart, en zelden kun je een Pool erop betrappen doorsnee te zijn.

Niet alleen het landschap trekt ons naar Polen, ook de mensen. Elke ontmoeting voegt iets toe aan de bestemming, achteraf meestal datgene wat je niet meer vergeet. Aan elk verhaal zit iets bizars, zelfs in Engeland is de humor niet zo zwart, en zelden kun je een Pool erop betrappen doorsnee te zijn.

Warschau boven de daken, vanop de toren heb je een panorama over het oude en nieuwe verleden. Voorbij de Marszalkowskalaan doemt de stalinistische praal van het Kultuurpaleis op, een lugubere kopie van de Moskouse tempel. De statige huizen van de markt werden na de vernietiging van de Poolse hoofdstad helemaal heropgebouwd naar plannen van Canaletto. Het is een geslaagde reconstructie, maar ze doet niet vergeten dat Warshawa na de opstand van ’44 door vlammen is verteerd.

Het is zoals op het lege plein waar vroeger het joodse getto stond: een gedenkteken herinnert aan de vermoorde opstandelingen en het half miljoen mensen dat naar Treblinka is gevoerd. Verscholen in een hoekje vind ik het schrijnend Monument voor de kleine opstandeling, een naakte moeder zonder armen met een kind tegen zich aangedrukt, beiden ten dode opgeschreven. Dat is geschiedenis die niet mag vergeten worden.

De kleur van de nocturnes

Zijn hart zit ingemetseld in een muur van de Heilige Kruis Kerk: de componist voor de doden. De levenden trekken langs de Koninklijke Route die in een zee van groen de stad ontvlucht naar het Lazienki-park. Onder het bombastische beeld van een in gedachten verzonken Chopin regent het klanken in het park.

Klokslag twaalf uur, iedere zondag opnieuw komen ze bijeen, de dames met witte handschoenen, ouderen met strohoed en jongeren die zich in jeans neervlijen in het gras. De pianist maakt een diepe buiging, krijgt fanatiek applaus en de Fantasie in f tintelt door de lucht. Mazurka’s en polonaises, het zijn zwerftochten door landschap en verleden van Polen, door de ziel van de mensen. Je ziet aan hun glimlach en gesloten ogen dat ze van hun componist houden.

Vijftig kilometer buiten Warschau staat in Zelazowa Wola het geboortehuis, aan de ingang de buste van een lelijkaard met kromme neus. Binnen is niet veel te zien: een piano, een brief en tekeningen, een partituur en een vaas met bloemen, het symbool van het dorp. Maar de tuin is prachtig: lelies op de vijver, een riviertje dat murmelt zoals de pianomuziek door de bomen tokkelt. Vinken fluiten preludes en citroenvlinders fladderen dartel door de wind op het ritme van een impromptu.

Een geur van Bigos

Muntjes liggen in de fonteinen, het geurt naar zuurkool in de stad die het decor was voor de Buddenbrooks van Thomas Mann en De blikken trommel van Günther Grass. Waarom klinkt haar Duitse naam zo wreed, waarom snijdt Auschwitz zoveel harder door onze herinnering dan Oswiecim, toch een statie van de georganiseerde waanzin uit de Tweede Wereldoorlog?

Oswiecim zeggen de wegwijzers naar het stadje waar de mensen hebben leren vergeten om überhaupt verder te kunnen leven. De duizenden foto’s van verdoemde mensen in gevangenisplunje, de ogen van kinderen die voorvoelen wat hen wacht, de kamers vol lijden in onvatbare beelden: brillen en haar, koffers en prothesen, de busjes Zyklon B. Barakken, de martelkamer en de executieplaats……. een plaats die vandaag nog pijn doet.

Birkenau symboliseert meer dan alles het grenzeloze, onuitspreekbare lijden symboliseert: de poort naar de hel, het treinspoor naar de dood, de desolate leegte van gaskamers en crematoria.

Van Dantzig werd negentig procent verwoest. En toch is Gdansk, met haar Leninwerf de baarmoeder van Solidarnosc, al van ver een imposant silhouet met 650 gotische, renaissance en barokke gebouwen, allemaal heropgebouwd zoals ze ooit hebben geschitterd. Met de smalle, fraai geschilderde gevels en rondbogen daken is Gdansk een beetje Amsterdam.

Herhaling van hetzelfde

Oostelijk Polen is een eindeloze schakering van groen. Er komt geen eind aan de afwisseling van bossen, weilanden en velden met lupinen of tapijten van vlammende klaprozen langs de wegkant. Het geurt naar lange zomerse zonnedagen.

Rivieren en kanalen, de 1600 meren en plassen met hun rietkragen en eilandjes, de lanen door nooit eindigende bossen of de zwaan die met opengevouwen vleugels als een zilveren streep over het water drijft: het is maar een flits van Mazurië.

De laatste wisenten

Ze bestaan, de dorpen zonder tijd, de dorpen die niet op de kaart staan en toch herkenbaar zijn: huizen met beschilderde vensterluiken, een hekken dat een moestuintje vasthoudt en een dode Trabi voor het erf. Een oud vrouwtje is weggelopen uit een sprookje van de gebroeders Grimm, anderen dommelen op de bank alsof er nooit iets is gebeurd. Polen zoals het altijd geweest is en niet lang meer zal zijn.

Het Bialowieza nationaal park is de laatste thuis van in het wild levende wisenten. Het oerbos van Bialowieza behoort tot de meest authentieke wouden. Het park ligt in een streek vol kleurige, orthodoxe kerkjes. Puristen zullen tegenwerpen dat er wel degelijk ooit menselijke activiteit is geweest in het woud en dat de naam oerbos dus misplaatst is.

Natuurlijk leefden er mensen, er kwamen jagers en honingzoekers, er waren zelfs perioden van drastische kap. Maar het hart van wat nu het Nationaal Park is, bleef wat het sinds de ijstijd was: een zichzelf regulerend en verjongend woud.

Bron: Weekend Knack