Alles uit de kast: waarom we met een vergrootglas kijken naar wat leading ladies dragen

‘Zag je wat ze aanhad’? Elke vrouw die een job in het publieke domein uitoefent, van royal over minister en CEO tot nieuwslezer, vreest die vraag. Wij namen een kijkje in de kleerkast, en misschien ook in de hoofden, van ’s werelds leading ladies.

Wat ga ik vandaag eens aantrekken? Zou Angela Merkel zich die vraag stellen, gezien ze de afgelopen vijftien jaar meestal dezelfde outfit aanhad? Makkelijke schoenen, een donkere broek en een kleurige boxy blazer, die ervoor zorgt dat de bondskanselier altijd opvalt in de zee van donkere pakken. Ze hebben volgens Merkel-watchers zelfs een betekenis. Groen is voor onderhandelingen en blauw voor buitenlandse bezoeken, omdat het eerste staat voor compromis en het tweede voor competentie en objectiviteit. Nadat haar diep gedecolleteerde avondjurk voor een opera in 2008 de voorpagina’s van alle Europese kranten haalde – de bondskanselier heeft borsten! – koos ze ook voor een avonduniform van lange smalle rokken met een jasje.

Net goed

Natuurlijk kijken we ook naar wat leading men aanhebben, maar dat is niets vergeleken bij het vergrootglas waar de outfits van elke vrouw in de schijnwerpers onder worden gelegd. Dat heeft volgens Karen Celis, professor gender en politiek aan de VUB, niet alleen te maken met het feit dat vrouwen een gevarieerdere garderobe hebben dan mannen. ‘Rollenpatronen spelen daar zeker een rol in’, stelt ze. ‘Schoonheid, behaaglijkheid, een verzorgd uiterlijk, we verwachten dat nog altijd van vrouwen.’

Uiteraard verwachten we niet van elke vrouw in de publieke belangstelling exact hetzelfde. Máxima heeft een andere rol dan Ursula, Hillary kleedde zich anders als first lady dan als presidentskandidaat, Beyoncé komt met meer weg dan Jacinda, en Fatma draagt als nieuwsanker andere outfits dan Martine.

Barack Obama droeg altijd min of meer hetzelfde pak. Bewust, zo blijkt: zo’n ‘uniform’ was al één beslissing minder per dag. Dat is net wat ook Angela Merkel doet. Het betekent dat ze haar tijd en energie niet in kleding maar in de job steekt. En ook al kleden vrouwen als Christine Lagarde, Sophie Wilmès of Michelle Obama zich niet volgens zo’n strak schema, ook zij hebben een specifieke stijl.

Meer zelfs, we hebben allemaal ‘gewoontekleding’, weet socioloog Sophie Woodward van de universiteit van Manchester. Zij catalogeerde voor een fascinerend onderzoek de kleerkast van vrouwen en liet hun dan elke ochtend noteren waarom ze specifiek die kleren kozen. De resultaten zijn te lezen in haar boek Why Women Wear What They Wear. ‘Gewoontekleding is niet alleen wat we gewoonlijk aantrekken, maar vooral kleding waarvan we weten dat ze voor ons werkt: ze past goed, is gepast voor ons leven, en we voelen ons er goed in. Het is een complex proces om iets fysiek, esthetisch én sociaal te doen kloppen. Kleren moeten je het gevoel geven dat je jezelf bent. En soms kiezen we ook voor de persoon die we graag zouden zijn. Onze leeftijd, vrouwelijkheid, seksualiteit, smaak en huidige modetrends spelen allemaal een rol, en daarnaast moet een outfit ook passen in de specifieke context. We dragen geen jogging naar een begrafenis en geen ouderwetse combinatie naar een feest vol fashionista’s. Langzaam maar zeker ontwikkelen we dus gewoontekleding waarvan we weten dat die altijd min of meer oké is. Niet geforceerd, niet ongepast, maar zo natuurlijk mogelijk. Belangrijk, want als we de bal misslaan, merken de mensen om ons heen dat op. En daar zit een belangrijk verschil tussen ons en vrouwen in de publieke belangstelling.’

Vrouwen aan de top moeten zich zo kleden dat ze erbij horen, maar tegelijkertijd verwachten we dat ze vrouw blijven

Als wij in een ongepaste outfit op het werk of aan de schoolpoort verschijnen, hebben alleen onze collega’s, vrienden en familie dat gezien, maar als Theresa May luipaardprint kitten heels aan heeft, staat dat op de eerste pagina van alle Britse tabloids. ‘Het toezicht van de omgeving is bij leading ladies ook publiek’, vertelt Woodward.

‘Zij krijgen niet alleen privé commentaar. En omdat onze kleding een rol speelt in hoe mensen over ons denken, is het logisch dat wie in de schijnwerpers staat, extra veel moeite doet om er ‘net juist’ uit te zien.’

Powerjurken

We willen er allemaal 100% onszelf uitzien, maar soms is één aspect van onze identiteit belangrijker dan een ander, stelt Celis. ‘Een politica of CEO wil op een doorsneedag waarschijnlijk niet als vrouw gezien worden, maar als een competente persoon. Maar dat blijft voor vrouwen vandaag complexer dan voor hun mannelijke collega’s. Hoe ziet macht, competentie of autoriteit eruit? Toch nog grotendeels als een man in een pak, vrees ik, want historisch gezien was de top hun domein. Sinds vrouwen zich daar begeven, moeten ze zich aan de daar geldende informele regels houden. Ze moeten tonen dat ze erbij horen. Vroeger maten ze zich daar vaak een mannelijke stijl voor aan.’ Denk: mantelpakjes, veel grijs en geen frutsels. ‘Maar tegelijk verwachten we ook van vrouwen dat ze vrouw blijven. Aan de top bewandelen ze dus een slap koord: in de omgeving passen en capabel lijken zonder zich te mannelijk te kleden.’ Dat verklaart de Pantone-waaier-jasjes of -pakken van Merkel en Hillary Clinton, de kleurrijke sjaals van de Frans-elegante Christine Lagarde en de zotte halskettingen en modieuze schoenen van Theresa May.

Kleren moeten je het gevoel geven dat je jezelf bent. En soms kiezen we ook voor de persoon die we graag zouden zijn.

Amerikaanse politica’s zien er vaak uit als personages uit House of Cards of Scandal, een en al ‘gestructureerde powerjurken’ en dure mantels. Terwijl Michelle Obama koos voor een ‘doorsnee Amerikaanse-met-smaak-en-geld’-look, ging Melania Trump voor trophy wife. En sommige vrouwen slagen erin om alle aandacht van hun kleding af te leiden. Bij Jacinda Ardern, premier van Nieuw-Zeeland, bijvoorbeeld, denkt bijna niemand aan een specifieke kledingstijl. Als het niets toevoegt, dan leidt het af, zo omschrijft zij haar filosofie.

Stoute royal

Arderns stijl valt niet op, tenzij ze er bewust voor kiest. Met een hoofddoek als ze de aangevallen moskee in Christchurch bezocht bijvoorbeeld, of in een korowai – een traditionele Maoricape die prestige en aanzien symboliseert – bij een feest op Buckingham Palace. Wat we dragen kan een boodschap sturen en uiteraard maken leidinggevende vrouwen daar gebruik van. De koningin van de symboliek is koningin Elizabeth II. De borduursels op haar kroningsjurk symboliseerden de natuur van het VK en de Commonwealth en ze kiest systematisch monochrome, opvallende outfits zodat je haar al van ver kunt zien. Soms is ze niet alleen diplomatiek, maar ook wat stout. Zo speldde ze voor het bezoek van Trump een broche op die ze van de Obama’s kreeg. Royale trolling, dus. De blauwe hoed met gele bloemen die op de Europese vlag lijkt die ze voor op de opening van het Britse parlement in 2017 ophad, net na de Brexit-stemming, was volgens haar kleedster puur toeval. Het zal wel.

Door vrouwen aan te vallen op hun kleding of hoe ze eruitzien, benadruk je dat ze nog altijd een soort space invaders zijn.

Het probleem met symbolische kledij is volgens Woodward dat je de controle over de boodschap verliest. ‘Het zijn de toeschouwers, het publiek en de pers die het interpreteren.’ Denk aan Melania Trumps pussy bow-bloes, niet lang na haar mans pussygrabbing-uitspraak, of haar ‘ I really don’t care, do you’-parka. Ze zal er wel iets mee bedoeld hebben, maar wat? Net daarom is het volgens professor Celis boeiend om te zien hoe sommige vrouwen openlijk over de symboliek communiceren. ‘Hillary Clinton droeg wit op haar nominatie als presidentskandidaat, net als Kamala Harris bij haar overwinning, een verwijzing naar de suffragettes. Harris droeg tijdens haar campagne vaak jeans en sneakers, net als de vrouwen die ze vertegenwoordigt. Op die manier draaien vrouwen iets wat soms tegen hen gebruikt wordt – hun uiterlijk en aantrekkelijkheid – om, om zo een boodschap te sturen.’

Teruggefloten

Spelen met kledingregels is interessant, maar kan fout uitdraaien. Vrouwen aan de top die buiten de lijntjes kleuren, worden keihard aangepakt. Toen Frans parlementslid Cécile Duflot in 2013 een deftige, gebloemde hemdjurk koos voor een optreden in de Assemblée, oogstte ze een fluitconcert. Of ze ‘geen extra knoopjes wilde opendoen’? De Italiaanse staatssecretaris Teresa Bellanova werd na de ‘klasfoto’ van de nieuwe regering met de grond gelijkgemaakt omdat haar felblauwe jurk ‘ongepast’ was. Sanna Marin, de jonge premier van Finland, kreeg ook tonnen bagger over zich heen toen ze poseerde in een blazer met naveldiep decolleté.

vandaag zie je nog altijd dat jongere vrouwen veel strenger beoordeeld worden dan oudere dames

Kritiek op het uiterlijk van top- en andere vrouwen gaat dieper dan het lijkt, stelt Karen Celis. ‘Het gaat over macht. Door vrouwen aan te vallen op hun kleding of hoe ze eruitzien, benadruk je dat ze nog altijd een soort space invaders zijn. Je geeft aan dat hun lichaam daar niet hoort omdat het zijn functie niet vervult en niet mooi, vrouwelijk of aantrekkelijk genoeg is.

Omdat vrouwen op de dunne lijn lopen tussen erbij horen en vrouwelijk zijn, is kleding hun kwetsbare flank. Iets wat tegen hen gebruikt wordt ook. Daarom dat het bij Theresa May zelfs tijdens de historische Brexit over haar schoenen ging. Het is ondermijnen en sanctioneren. En als die jonge Finse premier krijgt voor haar diepe decolleté, is de reactie: ze heeft het zelf gezocht. Ik zie gelukkig wel een evolutie, we worden iets minder streng. Maar vandaag zie je nog altijd dat jongere vrouwen veel strenger beoordeeld worden dan oudere dames.’

Op de cover

Toen vicepresidente Kamala Harris eerder dit jaar op de cover van Vogue verscheen, was dat niet in de gebruikelijke haute couture, maar in jeans, een blazer en sneakers. Er kwam een storm van protest. Zij was de eerste vrouw die vicepresident was, en dan nog een vrouw van kleur én Aziatische afkomst. Ze verdiende beter dan deze slordige foto, zo klonk het. Iets wat professor Karen Celis niet verbaasde. ‘Ze heeft zich met haar kleding altijd geprofileerd als een doodgewone vrouw. Maar dit was een misrekening, ook omdat het een raciale dimensie heeft. Iemand die op het niveau van witte mannen deel gaat nemen aan de macht verdient erkenning. En veel mensen vonden dat deze cover haar die niet gaf. Kleding gaat toch nog altijd over status, of je dat nu wilt of niet, en deze cover bevestigde haar nieuwe status niet zoals verwacht.’ Vogue publiceerde daarom snel een tweede, formelere versie, waar de veep een lichtblauw designerpak droeg.