EEN INTRIGERENDE TENTOONSTELLING Vergulde dranghekken en bleekblauwe betonmolens kunnen verlangen uitstralen, of zelfs een nijlpaard dat paart met een vogel. Dat bewijst de tentoonstelling ‘Sehnsucht’ in het kasteel van Gaasbeek. “Het blijft een ongrijpbaar, magisch gevoel”, zegt curator/schrijver Oscar van den Boogaard.

Vergulde dranghekken en bleekblauwe betonmolens kunnen verlangen uitstralen, of zelfs een nijlpaard dat paart met een vogel. Dat bewijst de tentoonstelling ‘Sehnsucht’ in het kasteel van Gaasbeek. “Het blijft een ongrijpbaar, magisch gevoel”, zegt curator/schrijver Oscar van den Boogaard.

Sehnsucht is iets heel abstracts”, zegt Oscar van den Boogaard, wanneer hij het woord probeert te vatten. “Je denkt dat het daar is en opeens staat het achter je ; het glipt door je vingers en opeens zit het in je broek. Het is een ongrijpbare, drijvende kracht, een soort magisch gevoel om aansluiting te vinden bij iets anders. Er bestaan nauwelijks synoniemen voor in andere Europese talen.” Sehnsucht kan doodsverlangen zijn of heimwee naar de baarmoeder, het verlangen naar de ongrijpbare geliefde zowel als naar de tomatensoep met balletjes van je grootmoeder. Soms gaat het gepaard met verscheurende passie en doet het lichamelijk pijn, maar evengoed is het een gevoel dat schoon en teder kan zijn.

Kennst du das Land wo die Zitronen blühen, liet Goethe het verlangen reeds door zijn fictieve figuur Mignon bezingen. Hij beschrijft een paradijselijke streek waar het geluk klaarblijkelijk aan de bomen groeit. De Duitse Sturm-und-Drangers leken aanvankelijk een patent te hebben op het begrip, met de romantische schilder Caspar David Friedrich op kop en zijn beroemde werk De wandelaar boven de nevel. “Dat monopolie op sehnsucht pakken we de negentiende-eeuwers met deze tentoonstelling graag terug af”, zegt van den Boogaard, “want het gevoel is springlevend. Ik kan niet precies uitleggen wat het tegenwoordig betekent, maar ik merk dat veel kunstenaars met het thema bezig zijn : het verlangen naar het verleden, het verlangen naar geborgenheid of naar een onbestaande wereld. Sehnsucht kan betekenen dat je wil versmelten met je geliefde maar het kan ook een religieuze of spirituele dimensie hebben : aansluiting zoeken bij de bedoeling van God of de sterren. Het is ook het verlangen naar een wereld waarin het toch klopt.”

Zelfs moralisme heeft volgens Van den Boogaard raakpunten met sehnsucht : het verlangen naar mensen die zich gedragen. Het verlangen naar fatsoen. “Nu heeft dat woord voor mij nooit iets aantrekkelijks gehad, maar in een wereld waarin voortdurend alles moet kunnen vind ik het fantastisch en prachtig. De angst van mensen om elkaar ‘op te voeden’, houdt mij op dit moment erg bezig. We zitten opgezadeld met een generatie politici die bang is om regels op te stellen en erover te waken dat die ook opgevolgd worden.”

DE PUT VAN VROUW HOLLE

Van den Boogaard werd als curator van de tentoonstelling in het kasteel van Gaasbeek aangetrokken omdat zijn boeken zo veel verlangen uitademen. Ook met het Pajottenland, het golvende landschap met z’n vriendelijke dorpjes waarin het kasteel ligt, heeft hij een erg sehnsühtige band. “Toen ik hier twintig jaar geleden voor het eerst toevallig kwam, deed het mij denken aan de bodem van de put van vrouw Holle, waar het goede zegeviert en de appeltjes in de boom zingen : ‘Pluk ons pluk ons want we zijn rijp, anders vallen we.’ En dan moet je ze vooral plukken want dan word je beloond.”

Hij herinnert zich levendig hoe hij er aanbelandde. Hij werkte in de galerie van z’n toenmalige vriend, waar zo weinig plaats was dat hij zich – “ik kreeg er zelfmedelijden van” -met z’n laptop in de badkamer moest terugtrekken als er bezoek kwam. Zoals de vrouw die op een vrijdagmiddag binnenwaaide met de vraag of er nog een potje met stuifmeel te koop was van de kunstenaar Wolfgang Laib. “Ik wou weten wie zij was en ging achter haar aan, het was in de tijd dat ik mensen achtervolgde, gewoon omdat ik zo koortsachtig in ze geïnteresseerd was. Ik volgde de vrouw door de tunnels van Brussel en via Koekelberg. Zo kwam ik onverwacht in het Pajottenland terecht. In m’n fantasie was ik al helemaal bezig met een liefdesverhaal over een vrouw die een potje met stuifmeel kocht. Toen ik aan een huisje zo’n oranje bord Te Huur zag staan, was ik zo enthousiast dat ik meteen heb toegehapt. Daar heb ik dan De heerlijkheid van Julia geschreven, misschien wel mijn meest sehnsühtige roman, die zich ook afspeelt in het Pajottenland.”

THEATRALE TIJDMACHINE

Het kasteel van Gaasbeek is de gedroomde locatie voor een tentoonstelling over sehnsucht. Hoewel het kasteel er oeroud uitziet, werd het in werkelijkheid slechts tweehonderd jaar geleden heropgebouwd nadat Franse troepen het grotendeels in de as hadden gelegd. Eind negentiende eeuw richtte de laatste eigenares, de eigenzinnige markiezin Arconati Visconti, het in tot ultraromantische droomburcht en theatrale tijdmachine waarmee zij op zoek kon gaan naar haar ideale wereld uit het verleden. “Een sehnsüchtiger plek vind je in dit land niet, een labyrint dat je onderdompelt in halfduistere mysteries.”

Ter gelegenheid van de tentoonstelling werden de ramen bekleed met blauwe kleurfilters, omdat men het kasteel wou onderdompelen in een soort eeuwig blauw uur : het tijdstip tussen dag en nacht, het moment waarop de zon is ondergegaan maar je de sterren nog niet ziet. Een poëtisch ogenblik, het tijdstip van de dromers en de dichters. De tentoonstelling wordt ook niet toevallig georganiseerd in de herfst, als het uitgestrekte park rond het kasteel langzaam verkleurt en uitnodigt tot wandelingen vol overpeinzing.

“Het Pajottenland heeft met sehnsucht te maken, het kasteel heeft met sehnsucht te maken en dan ben ik ook nog eens op zoek geweest naar kunst waarmee ik een sterke sehnsüchtige band heb”, zegt Oscar van den Boogaard. “Ik heb geprobeerd alles wat met sehnsucht te maken heeft, in beeld te brengen op één tentoonstelling.”

Daartoe is werk verzameld van grote namen, naast jong talent, van Marina Abramovic tot Marijke Van Warmerdam. Daartussenin onder meer Sam Dillemans, Erwin Olaf, Nedko Solakov en Wim Delvoye. Soms vloeien de werken naadloos in de omgeving over, soms clashen ze ermee. Historische stukken, zoals een brons van Camille Claudel, staan schouder aan schouder met modern werk.

‘Souvenir et taire’, staat er in het bed van de voormalige markiezin gebeiteld. Het ledikant bevindt zich in een schitterende ruimte in de zuidertoren van het kasteel, als een soort zwaluwnest met zicht in de drie windrichtingen en overal bomen en groen. Daar staat ook, vrij onverwachts, het werk Gold-plated barrier van de Welshe kunstenaar Cerith Wyn Evans : een levensecht en verguld dranghek. “Het is een soort glorificatie van het obstakel op zich”, zegt Van den Boogaard. “Je houdt ervan omdat je de verte daarachter niet wil bereiken.”

In een andere ruimte staat een indrukwekkende hoeveelheid keramieken beeldjes opgetast. Ze beschrijven een postparadijselijke wereld waarin alles geoorloofd is, de liefde tussen alle diersoorten. Stranger than paradise, heet de opstelling, en de Chinese kunstenaar Yang Jiechang liet zich ervoor inspireren door de Decamerone. Een muis paart met een leeuw en een nijlpaard met een vogeltje. “Alles kan en alles mag, niets wordt aan de fantasie overgelaten”, stelt van den Boogaard vast. “Een stier met een gigantische piemel wordt bereden door een haan. Heel mooi opgestapeld allemaal, een soort wolkenkrabberwereld van glazen kubusjes met daarop die bijna prehistorische bandeloosheid. Ook dat soort lust kan gedreven zijn door sehnsucht. Sehnsucht is niet alleen melancholiek en een beetje treurig vanop een rotsblok naar de horizon zitten kijken. Het is ook een propeller, iets wat je voortdrijft. (lacht) En een lofzang op de liefde, want waarom zou je je tot je eigen diersoort beperken ? De liefde zou toch zonder grenzen moeten zijn ?”

SCHIPBREUKLIJDENDE MEUBELEN

Enkele harnassen en wandtapijten verder, zijn ‘schipbreuklijdende meubelen’ te zien van Hannes van Severen. Ze zakken weg in de grond of doemen er juist uit op en zijn een sterk beeld voor dingen die ten onder gaan en het verleden dat wordt opgeslokt door het heden. Verderop staat de bleekblauw geschilderde, überkitscherige betonmolen van Wim Delvoye. Een enorm, zwart en harig beest ligt uitgestrekt op de grond. “Het lijkt op een aangespoelde walvis, zeer tactiel, gemaakt uit een soort bont”, zegt Oscar. “Toen ik in Dublin voor het eerst een witte uitvoering van dat werk van Nedko Solakov zag, heb ik daar veel tijd bij doorgebracht omdat het tegelijk aandoenlijk is en een vorm heeft die je niet kent. Het lijkt iets waarin je kan wegkruipen en waarin geborgenheid op je wacht. Als je op de grond gaat liggen en je kijkt in dat gat, kan je op het einde een maansikkel zien. Dat vind ik zo mooi : aan de binnenkant van een organisme, dat daar de kosmos in zit. Je kan wel eindeloos in de hemel kijken maar de mens is van binnen een duisternis, waarin je op zoek kan gaan naar betekenis en licht.”

Hoewel zeer sehnsüchtig, hoedt Oscar van den Boogaard zich er voor te blijven steken in het verleden. “Laatst zat ik aan tafel bij een man die zei dat hij alleen maar belangstelling kon opbrengen voor de achttiende eeuw. Ik ben toen weggelopen omdat ik geen zin had in zo’n avond. Ik laat enorm veel dingen los, daar ben ik heel goed in. Ik wil het gewicht van het verleden niet meetorsen omdat het mij ervan weerhoudt in het moment te zijn. Op dat vlak is mijn verlangen groter dan mijn trouw. De cadeautjes komen uit de hemel gevallen maar je moet ze wel pakken. En het is nodig daarvoor je handen vrij te hebben.”

‘Sehnsucht. Een onstilbaar verlangen’, Kasteel van Gaasbeek, Kasteelstraat 40, 1750 Gaasbeek, 02 531 01 30, www.kasteelvangaasbeek.be. Van 7 september tot 11 november, dagelijks van 10 tot 18 u. Inkom 7 euro.

DOOR JEAN-PAUL MULDERS & FOTO’S FILIP VAN ROE

Een sehnsüchtiger plek dan het kasteel van Gaasbeek vind je in ons land niet, een labyrint dat je onderdompelt in halfduistere mysteries

“Veel kunstenaars zijn ermee bezig : het verlangen naar het verleden, naar geborgenheid of naar een onbestaande wereld”