‘Vrouwenrechten kunnen niet zonder klimaatvooruitgang’

‘De strijd voor gendergelijkheid in de context van de klimaatcrisis is een van de grootste mondiale uitdagingen van de 21e eeuw. Zonder die gendergelijkheid vandaag, blijft een duurzame toekomst, een gelijkwaardige toekomst ver buiten bereik,’ schrijft Els Hertogen, directeur van 11.11.11.

“Ik kan niet over vrouwenrechten praten zonder het over milieu en klimaat te hebben” zei activiste Hundo Oumarou Ibrahim uit Tsjaad hier recent nog. Die uitspraak vat het centrale thema van deze Internationale Vrouwendag goed samen. De aarde warmt op. Maar de gevolgen daarvan zijn niet voor iedereen gelijk. Vrouwen en meisjes van over heel de wereld worden een stuk harder getroffen door de klimaatcrisis. Dat is het gevolg van de rol die ze innemen in de samenleving, de vele vormen van discriminatie en hun precaire positie. Vrouwen vertegenwoordigen wereldwijd immers maar liefst 70% van de mensen in armoede. Die reeds bestaande genderkloven worden verder uitgediept; bestaanszekerheid komt steeds meer onder vuur te liggen.

Vrouwen in de frontlinie

Vrouwen dragen wereldwijd een onevenredig grote verantwoordelijkheid voor het veiligstellen van die natuurlijke hulpbronnen. Denk bijvoorbeeld aan belangrijke taken zoals het voorzien van voedsel, brandstof en water. Toenemende droogte zorgt ervoor dat vrouwen vaak grotere afstanden moeten afleggen richting minder toegankelijk drinkwater. De risico’s die ze tijdens hun langere tochten lopen stijgen zienderogen.

Omgekeerd brengen klimaatrampen zoals overstromingen tal van ziekten met zich mee, die de zorgtaken van vrouwen eveneens vergroten. De klimaatcrisis treft iedereen, maar de zwaarste lasten worden toenemend gedragen door vrouwen in de frontlinie. Bovendien werken deze zaken de reeds bestaande economische ongelijkheid verder in de hand. Meer onbetaald werk bedreigt die positie des te meer. Vergeet immers niet dat vrouwen wereldwijd 70% van de mensen in armoede vertegenwoordigen, die positie wordt nog meer bedreigd door de klimaatrampen die op hen afkomen. Het klimaat verandert, de weersomstandigheden worden extremer en vrouwen voelen meer dan mannen elke dag de dramatische gevolgen van de crisis die op ons afkomt.

We zitten allemaal in dezelfde storm, maar niet in hetzelfde schuitje. Volgens cijfers van de VN zijn 80% van de mensen die door de klimaatcrisis moeten migreren, vrouwen. Die cijfers spreken boekdelen. Vrouwen worden geschonden in recht en praktijk, wat hen minder veerkrachtig maakt om te reageren op de klimaatcrisis.

Landbouw

We moeten daarvoor naar de wortels van die kwetsbaarheid kijken. Neem de landbouw, de sector die het zwaarst wordt getroffen, vormt de voornaamste inkomstenbron voor veel vrouwen in rurale gebieden. In lage- en middeninkomenslanden vertegenwoordigen vrouwen 42% van de arbeidskrachten in de landbouwsector. Ondanks hun duidelijke aanwezigheid, hebben zij vaak geen formele landrechten of toegang tot kapitaal en technologie. Minder dan 15% van de grondbezitters zijn vrouwen. Hierdoor kan slechts een fractie van hen beslissingen nemen, terwijl vrouwen een enorm aandeel van het werk in de landbouw, moerasgebieden, kustzones en bosbeheer op zich nemen. Hierdoor bevinden ze zich vaak in een erg nadelige positie. Hun werk situeert zich met name in de informele sector, zodat ze nauwelijks sociale bescherming genieten. Dat leidt onder andere tot een mindere levensstandaard, lagere lonen en een slechtere toegang tot sociale voorzieningen.

Hierboven benoem ik de staalharde realiteit, omdat je onrecht moet benoemen om erover verontwaardigd te kunnen zijn én vervolgens te handelen. En net dát is wat miljoenen vrouwen wereldwijd doen. Ze laten hun stem luid weerklinken in deze cruciale discussie. Vrouwen en meisjes in al hun diversiteit nemen de leiding in sociale bewegingen voor klimaatrechtvaardigheid en bedenken en verwezenlijken klimaatoplossingen op alle niveaus. Ze staan op de frontlijn van de klimaatcrisis. Wanneer vrouwen beslissingsmacht hebben in klimaatprojecten, blijken ze een positieve invloed te hebben omdat zij vaak degenen zijn die natuurlijke hulpbronnen beheren en het meest betrokken zijn bij traditionele en medicinale kennisbronnen van ecologische systemen. Die unieke ervaring, kennis en vaardigheden maken de antwoorden op de klimaatverandering doeltreffender en duurzamer.

Waterbeleid

Ondervoeding, kindersterfte en conflicten over de toegang tot drinkwater. Dat is de dagelijkse realiteit van duizenden plattelandsfamilies in Zuid-Pakistan. Zo ook van Sara Solangi, een moeder van twee die hard getroffen werd door die situatie. Sara verenigde zich samen met andere vrouwen uit haar gemeenschap en maakte van de strijd tegen onrecht haar missie. Dat vrouwelijk leiderschap wierp vruchten af. Nu onderhandelt ze mee over het toekomstige waterbeleid. Dankzij haar tussenkomst wordt de toegang tot water eerlijker verdeeld. Ook op vlak van grondbezit zetten vrouwen zich in voor gendergelijkheid en meer rechten voor de natuur. Zo kregen 45 Senegalese vrouwen zo’n 3,5 ha grond in bezit na een grootschalige regionale campagne. Zij organiseerden zich in de vrouwenfederatie van Toubacouta en komen nu samen om hun economische sociale, culturele en politieke impact te vergroten. Daarnaast helpen zij om lokale vrouwelijke leden te alfabetiseren, zodat zij voor hun eigen rechten kunnen opkomen.

Greta, Anuna & Kyra

Ook jonge vrouwen verzetten zich tegen de klimaatcrisis. De Zweedse Greta Thunberg is al enkele jaren een van de bekendste klimaatactivisten ter wereld en zette wereldwijde schoolstakingen in gang. Op eigen bodem is die beweging erg gekend. Zo richtten Anuna de Wever en Kyra Gantois de jongerenactiegroup Youth for Climate! op die aan de voet stond van tal van jongerenmanifestaties in België.

We kunnen de klimaatcrisis niet aanpakken zonder genderongelijkheden aan te pakken. Niet enkel de positie van vrouwen vereist dat, maar ook hun leiderschapsrol en activistische boodschap die ze wereldwijd laten weerklinken. Die noodzaak kan ook hier vertaling vinden. België draagt gender hoog in het vaandel op vlak van haar internationale agenda. In 2018 deelde toenmalig Minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo in Johannesburg nog het podium met grote namen als Ed Sheeran en Beyoncé. Via de campagne #SheIsEqual gaf België samen met supersterren mee te kennen dat de strijd voor vrouwenrechten van primordiaal belang is.

Toch knelt daar een belangrijk schoentje. Ons land schuift gender wel naar voren als belangrijk thema, maar slaagt er niet in om haar internationale verplichtingen na te komen op vlak van de klimaatuitdagingen, net hét thema dat zo van belang is voor vrouwen en meisjes wereldwijd. Klimaatfinanciering moet actief genderongelijkheden bestrijden. Dit betekent toegang tot veilige en betrouwbare sociale diensten en infrastructuur, evenals klimaatprojecten waar vrouwen beslissingsmacht hebben. Volgens onze berekeningen zou België op een klimaatfinanciering van 500 miljoen euro per jaar moeten mikken, bovenop het budget van ontwikkelingssamenwerking. Daar schieten we tekort.

Cruciale link tussen strijd voor gendergelijkheid en klimaatstrijd

Daarnaast leidt de intra-Belgische keuken er toe dat we geen voorspelbaar engagement voor klimaatfinanciering hebben. Dat betekent dus dat landen die rekenen op dat geld totaal geen zekerheid hebben, en ook niet fatsoenlijk hun plannen kunnen opstellen en uitwerken.

Laten we als burgers op Internationale Vrouwendag en nadien ervoor kiezen om dat expliciet wél te zijn. Sta mee op de barricaden voor meisjes en vrouwen wereldwijd. Maar koppel die strijd ook expliciet aan de klimaatstrijd. Die koppeling is cruciaal. Vrouwen van over de hele wereld nemen namelijk het heft al in handen in de strijd tegen klimaatverandering. Zij vechten daarbij niet alleen voor hun eigen belangen, maar ook voor die van ons en van volgende generaties.

Internationale vrouwendag is een dag om ons internationale solidair te tonen met deze vrouwen en meisjes van over de hele wereld. Alleen door deze verbinding kunnen wij verandering in gang zetten.