Bambi Ceuppens, antropologe aan het AfrikaMuseum: ‘Ik wil mezelf niet opsluiten in een ivoren toren’

Antropologe Bambi Ceuppens (54) is senior researcher aan het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA of AfricaMuseum) in Tervuren. Ze schreef Onze Congo? Congolezen over de kolonisatie (2003) en Pietpraat, over de kwestie Zwarte Piet (2018).

Wetenschap is niet neutraal. Ze wordt bedreven door mensen die ergens vandaan komen en niet alleen gevormd zijn door hun academische opleiding, maar ook door hun eigen achtergrond. Man of vrouw, wit of zwart: zulke zaken bepalen onbewust mee je blik op wat je onderzoekt. Als antropologe ben ik er wel op getraind om op mijn hoede te zijn voor de meest voor de hand liggende invalshoek en om oog te hebben voor mensen die wegens hun gender, seksualiteit, sociale status of een andere reden zelden of nooit het woord krijgen. Uiteindelijk zoek ik altijd de stem die ontbreekt.

Het AfricaMuseum is geen standbeeld op een sokkel. Het is een koloniaal monument, maar je kunt er iets mee doen, zoals het koloniale verleden in vraag stellen. Als een van de wetenschappelijke commissarissen van het museum heb ik er mee voor gezorgd dat de permanente tentoonstelling niet meer het exclusief witte en Belgische verhaal van vroeger vertelt. Tegelijk heb ik altijd voor ogen gehouden dat dit niet mijn tentoonstelling is, maar een groepswerk waar tientallen experts aan te pas kwamen. Dat betekent dat je je strijdpunten kiest en op andere vlakken voor een compromis gaat. Als je dat niet kunt en liever vasthoudt aan je grote gelijk, schrijf je beter een boek of een artikel.

Ik wil mezelf niet opsluiten in een ivoren toren. Lesgeven is voor mij één manier om mijn ideeën aan die van anderen af te toetsen en mezelf intellectueel in vraag te stellen. Ik was tien jaar docente aan de universiteiten van Edinburgh, Manchester, St. Andrews en Gent, en nu geef ik les aan het KASK in Gent en Sint- Lucas in Antwerpen. Het maatschappelijk debat evolueert razendsnel en dan hoor ik liever hoe jonge mensen tegen de wereld aankijken dan hoe collega’s, die de dingen vaak vanuit dezelfde bubbel benaderen, dat doen.

Ongefundeerde kritiek en persoonlijke aanvallen raken me niet. Het hoofddoekendebat, cultureel racisme, de westerse blik op Afrika en het koloniale verleden: qua heftige debatten ben ik wel wat gewend, en ik draai niet als een windhaan om iedereen ter wille te zijn. Als onderzoeker van een federale wetenschappelijke instelling vind ik het ook mijn plicht om via interviews, opiniestukken en boeken aan zulke debatten deel te nemen. Als je wordt gefinancierd met publieke middelen, is het maar normaal dat daar transparantie tegenover staat en dat mensen zien wat je doet.

Flexibiliteit is geen louter economisch verhaal. Ook op cultureel vlak staan mensen enorm onder druk om flexibel te zijn, om zich als kameleons van de ene op de andere dag aan te passen, los van hun herkomst of achtergrond. Maar mensen hebben ook stabiliteit en zekerheden nodig: niet iedereen kan zomaar het idee van een vaste baan en vaste werkuren loslaten, niet iedereen voelt zich prettig aan een flex desk, en mensen laten ook niet zomaar hun moedertaal of religieuze overtuiging los. Assimilatie is trouwens een straatje zonder einde: voor elke horde die een nieuwkomer neemt, wordt een nieuwe geplaatst. Dan blijkt perfect Nederlands spreken plots niet genoeg te zijn en moet hij ook het lokale dialect onder de knie krijgen. Zo is er altijd een nieuwe reden om te zeggen: je hoort er niet bij.

Ik ben niet het type dat van haar hobby haar werk heeft gemaakt. Ik doe mijn werk graag, maar dat scheid ik wel van mijn privéleven en mijn passie: de literatuur. Ik begon op mijn vijfde boeken te verslinden en dat doe ik nog steeds, toch twee à vier boeken per week. Een inspanning waar ik bewust tijd voor moet maken, maar wel een die me ontspant en energie geeft. Vermoeid voel ik me pas wanneer ik niet lees.