LDVD. Wat na de bons ?

Per dag blijven duizenden Belgen weerloos achter, verlaten door een geliefde. Het begin van een geblesseerd bestaan. Liefdesverdriet.

ANNA LUYTEN

Op momenten van vertwijfeling doet ze het nog wel eens. Dan houdt ze de witte pluchen muis stevig in haar armen. Een oud liefdesgeschenk. “Een muis met zwarte oren. Het is het enige tastbare dat ik nog van hem heb. ” Soms loopt er dan weer wat vuur door haar lijf.

Lina was zestien toen het begon : “Piet was mijn eerste kusje, mijn eerste seksueel kontakt, mijn eerste alles. En ik was dat voor hem. ” Lina is nu 22. “En die jongen zit nog altijd in mijn hoofd. ” Ze was twintig toen het gebeurde, toen het verdriet begon te broeden. “Ik heb er, zelfs nu nog, veel zeer van. “

Vijftien maart. Twee jaar geleden. “Het was warm voor de tijd van het jaar. Een paar weken later zou ik verjaren. Hij belde me op. Hij zei heel koel : ‘Het is gedaan. ‘ Gewoon : een telefoontje. Hij wist goed genoeg dat als hij langs zou komen, er tranen zouden vloeien, er miserie zou volgen. ” Ze haalde zijn foto’s van haar slaapkamermuur en stopte zijn brieven in een schoenendoos. Maar de miserie ontliep ze niet. “Ik deed mijn eksamens. Ik besefte niet dadelijk wat er gebeurd was. Drie maanden later kwam het zware verdriet. Ik zat thuis. Ik was natuurlijk gebuisd. Ik ging gewoon kapot. “

Wakker worden rond een uur of tien. “En dan denken : ik wil niet opstaan. Ik wil niemand zien. Ik wil niets horen. Ik wil niets zeggen. Ik wil met niets of niemand nog iets te maken hebben. Als mijn moeder me kwam wekken, riep ik : ‘Waarom, waarom moet ik opstaan ? ‘ Ik kan me voorstellen dat het niet prettig is voor een moeder om haar dochter zo te horen spreken. Je hebt zo’n kind twintig jaar opgevoed, je wil er alleen het beste voor, en dan wil ze op een dag niet meer uit haar bed omdat de wereld haar niet meer interesseert. “

Ze stond pas ’s avonds op. “Ik sliep omdat ik dan niet meer moest nadenken. Ik was zo bang. ” Alleen vermageren ging opeens vanzelf.

Lina voelde zich een vod, en iedere gedachte werd een kwelling. “Ik dacht : ik ben niet goed genoeg. Wie kent mij beter en dieper dan hij ? Als híj mij al opzij zet en zegt dat het gedaan is, wat heb ik dan nog in mijn leven ? ” Het verdriet zal nooit overgaan. Het werd alleen anders. “Mijn moeder heeft me naar een psycholoog gestuurd. Ik weet niet goed of hij me geholpen heeft. Maar gisteren dacht ik nog : ik zou die man een kaartje moeten schrijven om hem te bedanken. Hij heeft veel met me gepraat, over mezelf, over mijn situatie. Op een bepaald moment heb ik ingezien hoe ik in een diepe put naar beneden aan het draaien was, en toen zei ik : stop ! ” Ze begon niet alleen meer aan het verleden, maar ook aan zichzelf te denken.

“Vroeger moest Piet me nog maar bellen of ik begon al te wenen. Ik begon te hyperventileren. Ik wilde mezelf onder kontrole krijgen. Het scheurde me echt open. Ik kon aan niets anders denken. Als ik hem zag bonsde mijn hart uit mijn keel. Ze zeggen soms : ‘hartezeer’. Ik vind dat dat echt bestaat. ” Ze grijpt naar een plek tussen haar borsten. “Het zit hier, hierzo. Je voelt hoe alles daar in mekaar schrompelt. “

De pijn is nu bedekt. Zegt ze. “Ik zet andere dingen op de eerste plaats : school, vrienden, werken. Ik ben zekerder geworden van mezelf. Die liefde is niet meer allesverterend. Maar ik kan nog wel vaak zitten denken aan ons. Hoe het vroeger was. Hoe wij samen voor de televisie zaten en snotterden bij romantische films. Het is alsof de pijn nu dieper zit. Maar als we elkaar zien, komt alles terug boven. Ik ga weleens langs zijn huis. Door in zijn straat te lopen, is het alsof ik weer een stuk van zijn leven word. “

Soms gebeurt dat ook, kunnen ze elkaar toch niet loslaten. “Piet en ik zien elkaar soms enkele maanden niet. We proberen onze eigen weg te gaan. Vorige maand ben ik een nieuwe relatie begonnen. Heel voorzichtig. ” Die is al stukgelopen. “Dan krijg ik een brief van Piet waarin hij schrijft : ‘Maak er maar het beste van. ‘ Dan haalt hij me zo terug. We kunnen niet zonder en niet met elkaar. Ik weet niet hoe men zoiets noemt, fataal of passioneel, maar het is wel gevaarlijk. Het is spelen met vuur. Langs de ene kant zou ik hem moeten bedanken en weglopen, maar dat kan niet, want langs de andere kant weet ik ook dat we elkaar gelukkig kunnen maken. Als we elkaar zien is het er weer : die knets. Ik kan niet echt aan een andere relatie beginnen. Ik blokkeer. “

Ze is te bang voor nieuw liefdeszeer, zegt ze. “En ik zie Piet nog graag. Twee weken geleden dachten we weer opnieuw te beginnen. Ik zei hem : ‘We hebben niets te verliezen, alleen maar pijn te winnen. ‘ Maar op diezelfde dag was het ’s morgens aan en ’s avonds af. ” Ze weet het niet goed. “Het gebeurt dat hij me opbelt en vraagt : ‘Zijn we weg ? Gaan we samen op een berg wonen ? ‘ Het is allemaal wat onrealistisch. We praten over die liefde als over een sprookje dat niet in deze wereld past. “

“Soms, als ik andere koppels zie, ben ik jaloers. Soms denk ik : ik zal mijn hele leven wel alleen blijven. Ik ben vier jaar gelukkig geweest, maar de vreugde weegt niet op tegen de ellende die ik van de liefde verwacht. Ik weet niet of ik ooit nog hetzelfde voor iemand zal voelen. De eerste liefde is toch de puurste. Je hebt nog nooit zoveel vreugde gekend, en je draagt nog geen oud zeer mee. Misschien dat mensen daarom hun eerste liefde zo lang bijhouden. “

Het wordt wat spottend LDVD genoemd. Liefdesverdriet wordt nauwelijks ernstig genomen. Misschien omdat iedereen het meemaakt. Hoewel sinds de romantiek de visie op liefde veranderd is, is het liefdesverdriet nog niet uitgeroeid. Zelfs de grootste aanhangers van de vrije liefde hebben ooit liefdesverdriet gehad. “Naarmate de maatschappij individualizeert, wordt ook het liefdesverdriet groter”, zegt Erna Aertssen, een psychoterapeute die werkt met nieuw samengestelde gezinnen. “Liefde is een onzekerheid geworden. De angst dat je ieder moment alleen kan komen te staan, neemt toe. De mogelijkheid dat een mens binnen een relatie verlaten wordt, is ook groter geworden. Zelfs aan het individuele vermogen om lief te hebben, worden hogere eisen gesteld. In mijn praktijk merk ik dat heel wat mensen nauwelijks met hun liefdesverdriet kunnen omgaan. Het wordt gecamoufleerd. Ik denk dat dat te maken heeft met het feit dat het zelfbeeld erg bedreigd wordt. Nieuwe relaties lopen opnieuw mank zogezegd omwille van de kinderen. Maar na een tijdje komt naar boven dat het eigenlijk ligt aan het onverwerkt-zijn van de ontgoochelingen uit de vorige relatie. Je ziet bijvoorbeeld dat de kinderen die fysiek of karakterieel het meest gelijken op de ex-partner in konflikt komen met de nieuwe partner, en dat ze met de moeder of de vader een extreme liefde-haatverhouding hebben. “

Het onverwerkte liefdesverdriet komt ook naar boven in de voorzichtigheid waarmee mensen opnieuw een relatie trachten op te bouwen. Het engagement wordt moeilijker. Het zijn enkelingen die zich met een liefdeskwetsuur nog onbevangen aan een ander geven. “Vaak wordt het een Lat-verhouding. Zelfs als de nieuwe partners in hetzelfde huis gaan wonen, zijn ze erg voorzichtig. Liefdesverdriet is nog het best te verwerken door er met de ander over te praten en afstand te nemen van het romantische idee. “

Socioloog Veenhoven uit Rotterdam : “Niemand gelooft nog in de ware prins. Het huwelijk is veranderd. In de liefde worden nu zeer hoge eisen gesteld aan het creëren van intimiteit. ” Als er dan iets misloopt, is de val des te dieper.

Liefdesverdriet is een ernstige trauma-ervaring. Daar is men het in medische kringen over eens. Lichamelijke reakties op het verdriet blijven niet uit. Volgens een artikel in NRC-Handelsblad zou de farmaceutische industrie al jaren werken aan een middel tegen liefdesverdriet. “Men ontdekte de belangrijke funktie van de signaalstof serotonine. Die stof komt in de hersens vrij bij acute stress. Ze werkt in op de zenuwcellen en op het immuunsysteem. ” Vandaar zouden liefdesverdrietigen letterlijk ziek kunnen worden van de pijn. De hormoonhuishouding verandert, er komt adrenaline vrij in het bloed, en er ontstaat een gevoel van depressie, negatieve stress of paniek : hartkloppingen, verhoogde doorbloeding, verhoogde temperatuur, versnelde ademhaling, een permanent benauwd gevoel in de borststreek. “Er zijn wel serotonineschommelingen, maar ik zou ervoor oppassen om liefdesverdriet te veel te patologizeren”, zegt psychiater prof. Myriam Van Moffaert van de Universiteit Gent. Stress is stress. “Ook verliefdheid kan stresserend zijn. ” Volgens Van Moffaert zoekt vijf procent van alle mensen met liefdesverdriet deskundige hulp. Echt ziek van liefdesverdriet is men als het verdriet uitmondt in een aanslepende depressie waardoor men lange tijd niet meer kan funktioneren. En werkt de farmaceutische industrie nu echt aan een medicijn tegen liefdesverdriet ? “Dat is overdreven. Er bestaat alleen een pil voor uitzonderlijke, patologische gevallen. De farmaceutische industrie evolueert van de klassieke indicaties zoals angst en depressie naar antidepressiva die inspelen op negatieve stemmingen. Men speelt nu ook vaker in op de neurotransmitter serotonine en het zogenaamde novelty seeking behavior : een persoon die vastzit, staat niet meer open voor andere ervaringen. Maar men probeert nu voor een heel aantal negatieve levenservaringen remedies te zoeken. De moderne mens, die zijn toevlucht zoekt tot kosmetische chirurgie om de jaren uit te wissen, is ook niet meer bereid om de psychische pijn te dragen die bij het leven hoort. “

Liefdesverdriet is misschien een noodzakelijk kwaad. Maar sommige biofysiologen zeggen dan weer dat een portie stevig liefdesverdriet vergeleken kan worden met tien jaar lang twintig sigaretten roken per dag.

Gerard is 39. “Ze heeft me laten zitten. ” Hij heeft het tevergeefs wachten op haar terugkomst nog niet afgeleerd. Een maand geleden verliet zijn vrouw hem voor een andere man. Ze liet alleen wat lege plekken achter in zijn huis. Een landschap van loze beloften. “Ik zwerf rond in mijn eigen huis”, zegt hij. Hij wil niet vechten tegen het nietsdoen. Afgesloofd door het verdriet. “Ik heb te laat beseft dat ik iets aan het verliezen was. ” De laatste weken heeft hij de meest dwaze dingen gedaan. “Ik heb me bedronken. Ik heb ostentatief mijn trouwring in de goot voor het huis van haar vriend gegooid. Ik riep de hele straat bijeen. Ik belde haar ’s nachts op om haar stem te horen. Ik probeerde haar voor me terug te winnen. ” Zijn ik is gefnuikt, zegt hij. Hij probeerde nog te vluchten in zijn werk, en zelfs dat lukte hem niet. “Kollega’s beginnen naar mijn vriendin te vragen. Ik durf er niet over spreken. Ik wil niet als de verlaten vent het kantoor betreden. Ik schaam me omdat ik mislukt ben. “

Liefdeszieken moeten veel baden en regelmatig paardrijden”, schrijft Ali Ibn Abbas, een van de beroemdste geneesheren uit de tiende eeuw. Hij beschouwde, samen met de Grieken, liefde als een vorm van zwartgalligheid. En een overmaat aan zwarte gal werd opgevat als een teken van droogte. Over de liefdeszieken wordt trouwens al sinds 3000 voor Kristus bericht. Abbas gaf de lijders de raad zoveel mogelijk de vochtigheid van het gestel te bevorderen. “Verder moeten zij zich zalven met olie en welriekende viooltjes. Zij moeten uitzicht hebben op tuinen, velden, weilanden en bloemen, en zij moeten luisteren naar zachte en laagklinkende muziek, zoals die van de luit of de lier. Hun geest moet worden beziggehouden met verhalen, of met opwekkende en interessante nieuwtjes. Maar zij moeten ook wat om handen hebben, om hen ver te houden van ledigheid en om te voorkomen dat zij de gehele dag aan de geliefde lopen te denken. Ook is het goed hen te betrekken in twistgesprekken en debatten, opdat hun geest nog meer wordt afgeleid. Laat ze ook kennismaken met jonge vrouwen. “

De meeste mensen raken er op eigen kracht, zij het niet ongewond uit. Volgens sommige psychologen zouden vooral mannen proberen de situatie in de hand te krijgen door juist de oorzaak te ontwijken. Ze vrijen zich suf met andere vrouwen. Sommigen beweren dat mannen zich niet zo snel uit hun veilig nest zullen laten stoten, dat ze eerst een alternatief zoeken en dan pas de bons aanvaarden.

“Ik denk niet dat er een verschil in beleving van liefdesverdriet is tussen mannen en vrouwen”, zegt Erna Aertssen. “Je ziet evengoed vrouwen die zich op hun werk storten of andere partners gaan zoeken. Of mannen die in melancholische buien vervallen. “

Ann : “Ik ben blij dat ik de kinderen heb. Zij houden me nu recht. Ik probeer alles zo rationeel mogelijk op te lossen : scheiding aanvragen, inboedel verdelen, alimentatie regelen. De troost van praktische regelingen die getroffen moeten worden. Toen hij me vertelde dat hij verliefd was geworden op een andere, jongere vrouw, stortte mijn wereld in. Ik wil nog werken aan onze relatie. Hij niet. Ik weet dat het niet goed ging tussen ons. We hadden de laatste twee jaar ruzie om de kleinste dingen : rondslingerende onderbroeken in de badkamer, de afwas, de vakantie. Ik ben verbitterd. Ik zal leren leven met mijn eenzaamheid. “

“Verdriet om een verlies”, zo definieert prof. Rik Willemaers van de Universiteit Gent liefdesverdriet. Hij werkt als psychoterapeut met mensen met relatiekonflikten. “Liefde is een gehechtheid aan iemand. Neemt men die ander weg, dan breekt er iets. Als de partner zijn toevlucht heeft gezocht tot een ander, duikt er zelftwijfel op : ‘Is die andere beter ? Ben ik niet waardevol genoeg ? ‘ De relatie vormde als het ware een derde persoon, en bij een scheiding is men dan alles kwijt. Sommige mensen zijn ook een beetje de andere geworden. “

Er volgt een soort rouwproces. Sommigen spreken daarom ook van fazen in liefdesverdriet : ontkenning, agressie, aanvaarding. Willemaers niet : “Iedereen reageert anders. Verdriet is verdriet. Men verliest niet alleen de geliefde, maar zoveel meer : men verliest de partner waar men samen mee naar het teater ging, of de maat waarmee men zo goed kon praten, of de band van samen een ouderfiguur te zijn, of diegene die de financiële zaken regelde. Er zijn vele vormen van verlies, en in liefdesrelaties staat de andere voor vele mensen. “

Mensen met liefdesverdriet zitten vaak met zeer ambivalente gevoelens. Ze willen zich van alles afkeren. “Ze moeten terug naar de wereld, naar het ware verleden. Het verlies overheerst hun denken. Ze zien niet meer de negatieve kanten van de partner die ze verloren. Ze vergeten dat het in die relatie misschien toch niet zo goed ging. ” Oplossingen zijn er niet. “Kunnen vertellen over verdriet, het kunnen beleven van verlies is belangrijk. En dan moet je opnieuw leren openstaan voor de wereld. “

“Er zijn mensen die het niet geloven, die gewoon blijven doen alsof er niets aan de hand is. Soms is die hoop belangrijk. Er zijn er die de hele film van hun relatie terug beginnen af te draaien. Er zijn mannen die totaal van de kaart zijn, maar er zijn ook vrouwen die heel heftig reageren. Soms dragen mensen dat verdriet mee in hun volgende relatie. Ze reageren bij hun nieuwe partner op dezelfde manier als bij de vorige. Ze nemen oude gewoonten mee. “

Het medikalizeren van liefdesverdriet vindt Willemaers overdreven. “Als je je gaat hechten aan iemand, is er altijd een risico op verlies. “

Liefdesverdriet is een ernstige zaak. Er zou veel meer aandacht aan besteed moeten worden”, zegt systeemterapeut prof. Fons Vansteenwegen van het Instituut voor Familiale en Seksuologische Wetenschappen van de Katholieke Universiteit Leuven. “Het is de pijn die mensen ervaren als er geen wederkerigheid meer is. Wie verliefd is, vindt alles evident. Bij liefdesverdriet wordt dat in twijfel getrokken. Verliefdheid brengt illuzies mee over jezelf en over de ander. Bij liefdesverdriet worden die geknakt. Dat gebeurt in iedere relatie. Liefdesverdriet kan ook een overgang inluiden naar een meer realistische relatie. Want zelfs in de beste relatie brokkelt de verliefdheid af en wordt men een paar illuzies armer. Liefdesverdriet behoort tot het stuk van de relatie dat men niet in handen heeft. Je kiest er niet voor dat de ander verliefd op je wordt, je kiest er ook niet voor door de ander verlaten te worden. “

Een andere belangrijke vraag in deze tijd is volgens Vansteenwegen : hoe ga ik om met het liefdesverdriet van mijn partner om een derde ? “In elk huwelijk komt dat wel eens voor. Het is dan goed dat men dat verdriet kan respekteren, het samen kan doorstaan. “

Liefdesverdriet kan veel schade aanrichten. Vansteenwegen : “Je ziet de ander als de zin van het leven, en als je die kwijt bent, ben je ook het elan van het leven kwijt. Iemand anders kan nooit beseffen hoeveel zeer dat doet. Het kan iemand totaal onderuit halen. Als het de eerste keer gebeurt, heb je het gevoel dat het voor altijd gedaan is met de liefde. “

Soms leert een mens van liefdesverdriet. Vansteenwegen : “Iedereen maakt het in zijn leven toch wel vijf tot tien keer mee. Het is een beperking waar je mee moet leren leven. “

Julia.

En ze zwijgt.

Julia, ik heb uw zondags kleed meegebracht.

Ze zwijgt.

Julia, uw schoonste kleed.

Hij duwt haar met de rolstoel naar haar kamer in het bejaardentehuis. Nummer 756. De verpleegster helpt zijn vrouw de blauwe jurk aan te trekken. “Het kleed van ons huwelijksjubileum”, zegt hij. Hij staart naar de roestplekken op zijn hand. Hij heeft haar trouwring al boven de zijne geschoven. “Ik heb vannacht gedroomd van haar”, zegt hij. Hij is zevenentachtig. Hij veegt met de mouw van zijn jasje het vocht van zijn gezicht. Soms loopt hij snikkend langs het pad door de tuin. Op zijn sloffen onder haar wasdraad door. “Het is te veel voor een gewoon mens als ik”, zegt hij.

In de eetzaal van het bejaardentehuis zit zijn vrouw hem aan te staren. Ze weet niet meer wie hij is. Hoe vaak hij ook zegt : ‘Moeder, ik ben het. ‘ Hij begint de jaren van hun samenzijn te tellen. “Een teken dat het voorbij is. ” Vier jaar geleden werd de vrouw dement. “We zijn 63 jaar samen. Maar de laatste tijd is ze niet meer van mij. Ik ben terug alleen. De mensen zeggen wel : ‘Julia is er nog. Je kan haar nog bezoeken. ‘ Het is niet waar. Hoe ik mijn best ook doe, ze jaagt me weg. Ze denkt dat ik een vreemde ben die haar komt lastig vallen. “

“Kind”, zegt hij. “Liefdesverdriet. Ge moet er uw leven lang schrik voor blijven hebben. “