Bladerend door Berlijn

Berlijn telt iets meer dan driehonderd boekhandels en antikwariaten. Een “Literaturort” noemt men zoiets in Duitsland. Een tocht langs de beste winkels waar men vaak fluistert aan de kassa.

ANNA LUYTEN

FOTO’S : KRISTIEN BUYSE

Tussen de hoge, rode boekenrekken zitten tweehonderdvijftig mensen muisstil te luisteren. Als spinnende katten in de zon. Er is alleen die warme wind in de stem van de Nederlandse schrijver Cees Nooteboom. Hij zit aan een houten tafel, voor een poster van een paashaas en leest voor uit de Duitse vertaling van zijn werk : “Im Frühling der Tau” (Van de lente de dauw. Oosterse vertellingen). Hij heeft het boek op zijn linkerarm gelegd, zet af en toe de kleine bril op zijn neus recht en kijkt zelden op.

In de Schleichersche Buchhandlung die onder de naam Jürgens Buchladen aan de overkant de afdeling literatuur en geesteswetenschappen en een café herbergt (Königin Louise Strasse 40 en 41, Dahlem in de buurt van de Freie Universität) organizeert men die avond een lezing met Nooteboom. “Woont u nu terug in Berlijn ? ” is de eerste vraag uit het publiek. “Ja, ” zegt Nooteboom in onberispelijk Duits. “Ik woon hier weer enkele maanden. Ik beweeg me al jaren tussen Amsterdam, Berlijn en Spanje. “

“Hoe kijkt u nu naar het veranderde Berlijn ? ” vraagt een dame. “Tja, ” zegt Nooteboom. “Voor mij blijft het een mooie stad. Ik zie wel dat er problemen zijn. En toch blijf ik het hier zo heerlijk rustig vinden. ” Het publiek lacht een beetje.

“Berlijn is een literatuurstad, ” zegt Nooteboom later. Hij heeft er dan een signeersessie van meer dan een uur op zitten. In Berlijn is de liefde voor het boek en zijn schrijvers groot. “Er zijn hier zoveel boekhandels. Vele ervan krijgen het erg moeilijk nu. Zelfs een gigant als Fnac heeft hier vorige maand zijn deuren moeten sluiten. Te groots opgevat waarschijnlijk. Maar er zijn hier uitstekende kleine boekhandels. En de traditie van voorleesavonden wordt nog steeds voortgezet. “

En koestert de schrijver een liefde voor een bepaalde boekhandel, zo’n huis van vertrouwen waar hij zijn geestesvoer ophaalt ? Nooteboom : “In de buurt waar ik woon, is er de Autorenbuchhandlung, daar ga ik graag heen. Het is er zo intiem. Je kan er prachtige boeken vinden. Proza, en vooral poëzie. En gespecializeerde werken. Ieder boek bezorgen ze je meteen. En er is natuurlijk Kohlhaas bij het Literaturhaus. Voor kunstboeken ga ik naar de Buchenbogen. En af en toe loop ik naar Düwall, een antikwariaat waar je zalig kan snuisteren. “

Nooteboom woont in het Mekka van de literatuurliefhebber, de Berlijnse wijk Charlottenburg (S-Bahn Savignyplatz of U-Bahn Zoölogische Garten). In de Autorenbuchhandlung (Carmerstrasse 10, tussen Steinplatz en Savignyplatz) zie je hoe groot liefde voor boeken kan zijn. In de kleine boekhandel staan mensen rechtop te lezen, pagina’s worden behoedzaam omgedraaid. De boekhandel biedt een zeer breed assortiment aan poëzie en proza en organizeert ’s avonds vaak literaire avonden.

Een boekenwurm die Berlijn bezoekt zonder de boekhandel Kohlhaas in de prachtige tuin van het Literaturhaus (Fasanenstrasse 23) te leren kennen, begaat een zonde. In de kleine boekhandel vindt men vooral proza, poëzie en filozofie. Een serener sfeer kan bijna niet. Hier fluistert men zelfs aan de kassa. Aan de linkerzijde van het huis, in de wintertuin, treffen kultuurminnaars elkaar in het grote café waar graag gelezen wordt. Naast een ontbijt (tot 14 u.), een brede keuze aan desserts en lunches, biedt het café iedere bezoeker gratis kranten en tijdschriften aan.

Onder de voorbijdenderende trams aan de Sauvignyplatz ligt de boekhandel Bücherbogen (Savignyplatz, Stadtbahnbogen 593, met afdelingen in Potsdamerstrasse 50 en Kochstrasse 19). Onder de bakstenen brug ligt hier een paradijs voor iedereen die op zoek is naar boeken over architektuur, kunst, design, foto en film, teater en dans en kostuums. Galerie 2000 (Knesebeckstrasse 56-58), een straat verder, is veel kleiner maar heeft zich eveneens gespecializeerd in kunstboeken. In de hoge rekken staan statige tentoonstellingscatalogi, vakboeken voor architektuur, design, mode, film en fotografie.

Nootebooms snuisterhoekje Düwall (Schlüterstrasse 17, alleen in de namiddag geopend of op afspraak) is gerenommeerd. Achter de glazen deuren van houten kasten, op oude tafels en stoelen liggen stapels boeken. Prachtige geïllustreerde kinderboeken, beduimelde uitgaves van het werk van Freud en vergeelde encyclopedieën zoals de Encyclopedie der Weibliche Handarbeiten. Berlijn telt ontelbare grote en kleine antikwariaten, van erg muf tot commercieel clean. Mooie antikwariaten waar men altijd iets vindt, zijn nog : Koch (Kürfürsterdamm 216, Hochparterre), waar men mooie oude stadsgezichten heeft en het muziekantikwariaat van Robert Hartwig (Pestalozzistrasse) met naast boeken over muziek ook partituren, oude operaprogramma’s en foto’s van diva’s. Wie geïnteresseerd is in oude boeken over sport, moet langs bij Antiquariat Drummer (Waitzstrasse 8).

De grootste boekhandel van Berlijn, een echte “winkel” waar men zowat alles heeft wat op de boekenmarkt verschijnt, is Kiepert (op de hoek van de Knesebeckstrasse en de Hardenbergstrasse. Bij U-bahnhof Ernst Reuter Platz. In het stadsdeel Mitte is er een afdeling in de Friedrichstrasse 63). Kiepert heeft verschillende gespecializeerde afdelingen, een afdeling pockets en een antikwariaat. Camilla Speth (Kurfürstendamm 38) heeft boven de boekhandel waar kunstboeken en proza worden verkocht, een kleine kunstgalerie ondergebracht.

De Romanische Buchhandlung Andenbuch (Knesebeckstrasse 20-21) is een vreemde boekhandel in deze stad. Hier geen Duitse werken, wel Franse, Spaanse, Italiaanse, Portugese, Catalaanse en Roemeense literatuur in oorspronkelijke taal.

De boekhandel Marga Schoeller (Knesebeckstrasse 33) bestaat al meer dan zestig jaar in Berlijn en behoort zeker tot de betere, met werken over film, dans, teater, muziek, geestes- en sociale wetenschappen en een afdeling Engelstalige literatuur.

In de “vrouwenboekhandel” Lilith (Knesebeckstrasse 86/87) wordt het vrouwenfeest aangekondigd en liggen foldertjes die oproepen tot strijdbaarheid. “Deze boekhandel is gegroeid uit de vele vrouwenhuizen en vrouwenwerkgroepen die we begin jaren zeventig in Berlijn hadden. Bijna twintig jaar geleden begonnen we deze boekhandel als een kollektief. Nu zijn we nog met twee, ” zegt Margarith Smith, een van de oprichtsters van de boekhandel. Hier vindt men alle literatuur over de lesbienne- en de vrouwenbeweging. In het rek politiek staan boeken over de funktie en macht van vrouwen in het openbare leven. Op de tafel met de nieuwste aanwinsten ligt een roman over de oprichting van een vrouwenstaat naast het kookboek für Liebenden.

Een paar straten verder is er de “mannenboekhandel” Prinz Eisenherz (Bleibtreustrasse 52). Wie geïnteresseerd is, vindt hier een uitgebreid stadsplan van Berlijn voor homo’s. Naast het uitstalraam hangt een oproep aan de kandidaten voor de eerste Europese Miss Travestie verkiezing. Roland Müller opende de boekhandel in 1979. Müller : “We zijn een van de vijf grote homoboekhandels in Duitsland en willen ons vooral specializeren in romans over en van homo’s, psychologie en geschiedenis van de homoseksualiteit. ” In de drie grote ruimtes herbergt Müller werkelijk alles wat ook maar iets met de homobeweging te maken kan hebben. Van wereldbeschouwelijke werken tot erotica. Een rek bodybuilding, een rek pedofilie, een rek politiek, een rek gay-comics, een rek coming out. Ook Nederlandstalige werken : Tom Lanoye en Erik De Kuyper.

Wie op zoek is naar antropozofische werken, kan in deze buurt in Das Bücher Kabinett (Bleibtreustrasse 34-35) terecht. In deze boekhandel organizeert men maandelijks enkele lezingen over antropozofie en aanverwanten.

In de wijk Schöneberg, is Wolff’s Bücherei (Bundesallee 133 aan U-Bahn Friedrich Wilhelm Platz) zeker een bezoek waard. Het is een prachtige, mooie boekhandel waar tussen de romans portretten van grote schrijvers hangen. Hier worden al sinds het ontstaan van de boekhandel in 1931, met een pauze tijdens de oorlogsjaren, leesavonden georganizeerd. In het gastenboek staan namen als Günter Grass, Patricia Highsmith en Max Frisch. Helga Steinhilber volgde enkele jaren geleden Andreas Wolff, de uit Rusland afkomstige grondlegger van de boekhandel op : “Hier heerst traditie en kwaliteit”, zegt ze. In de naoorlogse periode gaf uitbater Andreas Wolff zijn klanten een briefje mee waarin hij hen verzocht het boek terug te brengen wanneer ze het toch niet opensloegen. In die tijd lagen de oplages zeer laag. Hij vroeg zelfs meer : “Indien u niet van plan bent het boek ooit te herlezen, kan u het mij ook teruggeven omdat ik er een medemens blij mee kan maken. “

Een zwarte vingerafdruk boven de deur van Tatort (Motzstrasse 65). Op de planken titels waarin de woorden moord en dood en bloed niet ontbreken. Bij Tatort heeft men zowat alle krimi-literatuur die beschikbaar is. Deze maand wordt er samen met een restaurant een aktie rond wijn en kriminaliteit georganizeerd.

Verder is er nog de Nicolaische Buchhandlung (Rheinstrasse 65) die gespecializeerd is in literatuur over Berlijn.

En dan die andere buurt. Wat men vroeger het “Oosten” noemde, is nu veranderd in een stadsdeel met grote, open gaten. Niets dan bouwwerven en assen waaruit een nieuw Berlijn moet herrijzen. Die Welt als Wille und Vorstellung. Een oude man biedt het eerste en het vierde deel van het werk van Schopenhauer te koop aan op een lappendeken die minzaam op de stoep werd gelegd. Voor de Humboldt-universiteit in de statig gebleven Unter den Linden komen steeds meer kleine boekenstalletjes op de stoep te staan. Op houten schragen en in grote bananendozen liggen boeken over allerlei onderwerpen, van wiskunde tot romans, aan erg goedkope prijzen voor het rapen.

Een paar huizenblokken verder, bij het Hugenotenmuseum en de Duitse Dom vindt men de prachtige Akademische Buchhandlung (Gendarmenmarkt, bij U-Bahn Mitte). De boekhandel is vooral gespecializeerd in recht en politiek, maar heeft ook bellettrie. De statige buitenmuren zijn met tegeltjes versierd. Boven de oude, stenen trap die naar de winkel leidt, staat in het mozaïek geschreven : Teoria cum praxi. In de etalage liggen de herinneringen van Gorbatsjov.

De Karl Marx Allee is een statige laan gebleven. In de gloed van de enorme Coca-Cola reklame en tegenover restaurant Moskou ligt nog steeds het imposante gebouw van de Karl Marx Buchhandlung (Karl Marx Allee 78, bij U-Bahnhof Strausberger Platz). Vroeger zowat de grootste van het oude Oost-Berlijn en nu pronkend met een kelder vol “antiek”. “Vroeger hadden we in deze buurt veel meer boekhandels. Boekhandels waar je erg veel filozofie kon vinden. Maar de meeste winkels zijn opgekocht door westerse ketens en daardoor is het aanbod erg veranderd, ” zegt de verkoper. In hoge houten rekken staat een verzameling werken over architektuur en vindt men gespecializeerde werken op allerlei vakgebieden. In het midden van de etalage ligt een boek over “de psychosociale kosten van de Duitse eenmaking”.

Bij Antiquariat (Schönhauser Allee 126) verkoopt men wat de verkoper “DDR-literatuur en Sozialistika” noemt. Dat zijn oude uitgaves van de geschriften van Marx tot pedagogische werken van allerlei slag.

In de wijk Kreuzberg, een van de Berlijnse wijken waar het jonge volk zich nu terugtrekt, vindt men naast de pittoreske boekhandel Krakheler (Hagelberger Strasse 12) ook nog Grober Unfug, wat zoveel wil zeggen als “verstoring van de openbare orde” (Zossener Strasse 32-33), een boekhandel met alleen comics, van de beste soort.

De meeste boekhandels zijn geopend van 9 u.30 tot 18 u.30. Op zaterdag tot 14 u.

Boekenstalletjes voor de universiteit : goedkoop studeren.

Wolff’s Bücherei : “U kan mij het boek teruggeven. Ik kan er een mens blij mee maken. “

Autorenbuch- handlung : een van de vele uitstekende, kleine boekhandels die Berlijn rijk is.

De imposante Karl Marx Buchhandlung met antikwariaat in de kelder.

Akademische Buchhandlung : vooral recht en politiek, in een prachtig kader.