Klimaat en plunderaars veroorzaken archeologische race in Mongolië

De geschiedenis en archeologie van Mongolië, vooral bekend dankzij het grootste landrijk in de wereldgeschiedenis onder Dzjengis Khan, zijn van wereldbelang. Maar ze zijn ook bedreigd, omdat de klimaatverandering en plunderingen grote schade toebrengen aan oude sites en kunstschatten.

De geschiedenis en archeologie van Mongolië, vooral bekend dankzij het grootste landrijk in de wereldgeschiedenis onder Dzjengis Khan, zijn van wereldbelang. Maar ze zijn ook bedreigd, omdat de klimaatverandering en plunderingen grote schade toebrengen aan oude sites en kunstschatten schrijft Julia Kate Clark, onderzoeker aan Flinders University.

Klimaat en plunderingen: de twee problemen lijken niet met elkaar verbonden. Maar het is de klimaatverandering die de graasomstandigheden moeilijker maakt en de winstmarges verkleint voor de vele nomadische herders in de regio. Dat, in combinatie met de algemene economische malaise, doet de herders en andere Mongoliërs uitkijken naar manieren om hun inkomen aan te vullen. Voor sommigen betekent dat zoeken naar oude schatten om te verkopen op de illegale markt.

Talrijk

Het enorme Mongoolse landschap, of het nu de steppe, woestijnen of de bergen zijn, is bezaaid met stenen heuvels bovenop begraafplaatsen van oude volkeren. De praktijk startte ergens in de neolithische periode (tussen zes- en achtduizend jaar geleden) met simpele heuveltjes van stenen ter grootte van een keukentafel. Meestal bevatten die een menselijk lichaam en enkele dierlijke botten.

Maar over de eeuwen heen werden de sites groter (sommige tot 400 meter lang) en complexer, met offers van paarden, werktuigen, strijdwagens, tapijten, familiecomplexen en soms ook schatten zoals goud, juwelen of edelstenen.

Voor de Mongoliërs zijn die overblijfselen een blijvend aandenken aan hun geschiedenis en een fysieke link met hun onschatbare culturele erfenis.

Mongolië heeft redelijk goede wetten wat betreft de bescherming van zijn culturele patrimonium. Maar een pover begrip van die wetten, en het feit dat het zo goed als onmogelijk is om die in het enorme gebied af te dwingen, maakt dat ze vaak dode letter blijven. En de wetten kunnen al helemaal niet op tegen de klimaatverandering.

Verliezen

De plundering van archeologische sites in Mongolië is niets nieuws. Plaatselijke archeologen vertellen over de vondst van skeletten met inbraakmateriaal gemaakt van hertengeweien, in de tweeduizend jaar oude koninklijke begraafplaatsen in Centraal-Mongolië. De onfortuinlijke dieven riskeerden instortingen in de schachten die ze groeven om de rijkdommen boven te halen, niet lang nadat de koninklijke leiders er begraven waren.

Maar de talrijke recente putten die gegraven zijn in begraafplaatsen in Mongolië suggereren dat de praktijk in de lift zit. Voor de onervaren grafplunderaar lijkt elke rotsformatie rijkdommen te bevatten en daardoor wordt graf na graf opengelegd. Maar de meeste graven bevatten enkel menselijke en dierlijke botten. Voor de zwarte markt hebben die graven geen waarde, maar ze bevatten wel kostbare informatie voor archeologen.

Ze vonden in het noorden van het land vorig jaar honderden geplunderde graven, inclusief een 800 jaar oude begraafplaats met minstens veertig graven. Elk van die graven was compleet vernield door plunderaars op zoek naar schatten. Menselijke resten en allerlei artefacten zoals bogen, pijlen en kledij lagen verspreid over de grond.

De mummie-race

Na meer dan 800 jaar intact onder de grond te blijven, wacht dergelijke artefacten nog maximum een jaar aan de oppervlakte als ze niet beschermd worden. En dan hebben we het nog niet over het verlies van de artefacten die de plunderaars wel waardevol genoeg achtten en meenamen.

Archeologische teams zijn nu in een race verwikkeld tegen de klimaatverandering, stropers en tegen elkaar om zeldzame mummies op te graven die op erg veel publieke belangstelling kunnen rekenen in Mongolië en de hele wereld. Een tentoonstelling in 2017 in het Nationaal Museum toonde twee mummies en hun indrukwekkende arsenaal aan voorwerpen die gered waren uit de handen van plunderaars door archeologen en de lokale politie. Hoewel ze waarschijnlijk geen erg hoge functie bekleedden, vertoonden hun bezittingen een enorme variatie, kunstzinnigheid en detail.

Natuurlijke mummies

De mummies zijn het resultaat van natuurlijke processen, eerder dan van intentionele mummificatie zoals in het oude Egypte. De mummies worden bewaard door de erg droge omgeving en beschermd in grotten of door rotsen. In sommige gevallen gaat het om ijsmummies, in graven die zo gemaakt zijn dat water binnen sijpelt en bevriest, waarbij een uniek beschermend milieu ontstaat.

Beide methoden produceren omstandigheden die artefacten bijzonder lang kunnen bewaren. Dat geldt ook voor menselijk weefsel zoals huid en haar, naast kledij en tapijten, houten artefacten en resten van planten en dieren die mee worden begraven.

Nu plunderaars het op die sites hebben gemunt en de klimaatverandering het ijs doet smelten of de omstandigheden verandert op manieren die we nog niet kunnen inschatten, haasten archeologen zich om de graven te lokaliseren en te bewaren. Maar door de gebrekkige infrastructuur en kleine budgetten is dat moeilijk. Bovendien is er vrijwel geen opleiding over de bewaring van de resten op lange termijn, waardoor er zelfs bezorgdheid heerst over de artefacten die wel op tijd gevonden worden.

Inspanningen om in betere opleiding te voorzien, internationale samenwerking met deskundigen en een betere infrastructuur en faciliteiten staan in de steigers, maar de collecties zijn zo kwetsbaar dat er weinig tijd te verliezen is.

Wat we kunnen leren

De situatie in Mongolië kan ons helpen om nieuwe oplossingen te vinden voor de manier waarop we omgaan met de klimaatverandering en de economische drijfveren achter de plunderingen. Mensen over de hele wereld hebben in de loop van de geschiedenis te maken gekregen met klimaatverandering, economische moeilijkheden en technologische innovaties.

De materiële overblijfselen door de oude volken in Mongolië bevat belangrijke kennis: de studie van die overblijfselen heeft tot een beter begrip geleid van de oude voedselproductie en de domesticatie van paarden, de opkomst van nieuwe sociale en politieke structuren en de dominantie van het nomadenrijk.

Bron: The Conversation