Dertien goede redenen om een citytrip naar Warschau te plannen

Voor een citytrtip naar Polen kiezen toeristen eerder voor Krakau dan Warschau. Maar Warschau heeft als het culturele en intellectuele centrum van het land zeker evenveel troeven. Dertien goede redenen om een citytrip te plannen naar de Poolse hoofdstad.

1. Het historische centrum: herrijzing na de Tweede Wereldoorlog

Warschau ontstond waarschijnlijk rond het jaar 1300 op een strategische plaats aan de Wisla rivier en aan belangrijke handelsroutes. Door de eeuwen heen werd Warschau telkens vernield – door branden, de Zweden, Duitsers en Russen – en telkens weer opnieuw opgebouwd. De laatste keer dat dit gebeurde was aan het einde van de Tweede Wereldoorlog toen de Duitsers de stad volledig in puin achterlieten.

Na de oorlog werd besloten de stad in de stijl van de zeventiende en achttiende eeuw te herbouwen. Het oorspronkelijke stratenplan werd behouden en bij de wederopbouw werden zoveel mogelijk elementen gebruikt die enigszins intact uit het puin werden gevist. Je moet nu al heel goed kijken om te zien dat het marktplein, de pastelkleurige herenhuizen en de smalle straatjes er nog geen eeuw staan. Omdat het centrum zo deskundig is herbouwd, kreeg het in 1980 als beloning een plaats op de Unesco lijst van werelderfgoederen.

Het centrum is compact en je kan er heerlijk te voet ronddwalen. Je kan in tien minuten van de ene naar de andere kant wandelen, maar wanneer je alle straatje op je gemak wil bekijken, ben je er zo een heel aantal uren zoet. Een bijkomend voordeel zijn de prijzen: voor een hapje en drankje betaal je veel minder dan in de meeste andere Europese steden.

Een leuke manier om Warschau te bekijken is door de Koninklijke Route (Trakt Krolewski) te volgen. Deze elf kilometer lange route verbindt drie koninklijke paleizen met elkaar. De weg begint bij het Koninklijk Paleis en loopt via het Ujazdowski Kasteel naar Wilanowa aan de rand van de stad. Je passeert niet alleen een groot aantal historische bezienswaardigheden, maar je doorkruist ook het bruisende deel van de stad waar de restaurants, winkels en bars liggen. Je kan de route te voet afleggen, maar ook op de fiets of met de bus.

Een van de leukste plekjes in de stad is Rynek. Iedere Poolse stad heeft zo’n marktplein. Het plein is, net als de rest van het oude centrum, opnieuw in oude stijl gebouwd. Het plein wordt omringd door vrolijk gekleurde huizen. Middenop het plein staat een beeld van een meermin. Ze staat ook op het zegel van de stad afgebeeld. Ze heeft een zwaard in haar hand en staat paraat om de inwoners van Warschau tegen invallers te beschermen. Er wordt wel gezegd dat zij en de zeemeermin in Kopenhagen zussen zijn die ieder hun eigen weg gingen in de Baltische Zee.

Een ander mooi plein in Warschau is het Paleisplein (Plac Zamkowy), het begin van de Koninklijke Route. Het plein heeft een driehoekige vorm en wordt omringd door historische gebouwen waaronder het herbouwde Koninklijke Paleis. De geschiedenis van het paleis gaat terug tot de veertiende eeuw. Net als de hele stad, zag het paleis heel wat ellende voorbijkomen. Het dieptepunt werd bereikt in 1944 toen de nazi’s het paleis lieten opblazen omdat ze op die plaats een enorme Volkshalle wilde bouwen.

Op het paleisplein staat de Sigismund Pilaar ter ere van koning Sigismund III van Vasa. De Duitsers wilden dat monument vervangen door een Germania Monument. Zowel het paleis als de pilaar werden tussen 1971 en 1984 met geld van vooral Amerikaanse donoren weer in oude stijl herbouwd. Vroeger diende het paleis als residentie voor de Poolse koningen, nu is het een museum.

Wat moet je verder nog zien in het oude centrum? De Sint-Johanneskathedraal, de oudste kerk in Warschau. De geschiedenis van dit religieuze bouwwerk gaat terug tot het begin van de vijftiende eeuw. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de kerk zwaar beschadigd, maar na de oorlog werd deze in gotische stijl opnieuw opgebouwd. De kathedraal is via een brug verbonden met het Koninklijk Paleis. In de achttiende eeuw werden de Poolse koningen er gekroond, hun huwelijken werden er gesloten en ze werden er begraven.

2. De Tweede Wereldoorlog: desastreus voor Warschau

Polen had het zwaar tijdens de Tweede Wereldoorlog. De strijd begon er al op 1 september 1939 met een bombardement op Warschau. Warschau had in die tijd zo’n 1,3 miljoen inwoners waaronder 350.000 Joden. Het was de officiële en culturele hoofdstad van Polen. Op 29 september trokken de Duitse troepen de stad binnen en in oktober 1940 werd het getto opgericht waarin alle joodse inwoners verplicht moesten wonen. Een oppervlakte van 1,3 vierkante kilometer werd met een hoge muur met prikkeldraad afgezet en 400.000 Joden (ook uit de dorpen in de omgeving van Warschau) werden er opgesloten. Er was amper eten en drinken en de leefomstandigheden waren er abominabel. Vanaf 1942 begonnen de massadeportaties naar Treblinka. Een jaar later, in april 1943, wilde de SS de overgebleven inwoners deporteren en het getto vernietigen. Deze laatste inwoners kwamen in opstand. Ze hielden het een maand vol voordat de Duitsers met bruut geweld een einde maakte aan de opstand.

Dat weerhield de niet-joodse bevolking er in augustus 1944 niet van om ook in opstand te komen tegen de Duitse bezetter. Ook deze rebellie werd zeer hard neergeslagen: de Duitsers branden in oktober de stad tot de grond af. Op 17 januari 1945 kwam er eindelijk een einde aan de oorlog. De Russen bevrijdden de zwaar gehavende stad. Slechts 174.000 inwoners, waaronder 11.500 Joden, overleefden de oorlog.

Aan de opstand van de inwoners van Polen in 1944 is het in 2004 geopende Museum van de Opstand gewijd. Er is aandacht voor de periode voor de opstand, de gevechten tijdens de opstand, het dagelijks leven in de stad en de jaren na de oorlog onder het communisme. Foto’s, films, geluidsopnames, verslagen van ooggetuigen, een replica van een bommenwerper, nagebouwde riolering waar de opstandelingen tijdens de oorlog doorheen kropen en andere oorlogsobjecten nemen je mee naar die tijd.

Het is een overweldigend museum dat je met al je zintuigen laat ervaren hoe zwaar het leven in Warschau tijdens de oorlog was. Rondom het museum ligt het Freedom Park met allerlei herinneringen aan de oorlog zoals een Herdenkingsmuur met duizenden namen, een geluidsmuur en straatkunst gebaseerd op de Opstand.

De geschiedenis van de Poolse Joden is te zien in het POLIN Museum dat opende op 19 april 2013, precies zeventig jaar nadat in het getto in Warschau de opstand tegen de nazi’s begon. Het museum staat op de plaats van het voormalige Joodse getto, vlakbij het beroemde monument van de Helden van het Getto.

De Holocaust komt uiteraard aan bod, maar het museum biedt méér. De hele duizend jaar durende Joods-Poolse geschiedenis daarvoor en de zeventig jaar daarna vormen de hoofdmoot van de collectie.

Vóór het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog woonden er 3,3 miljoen Joden in Polen die op allerlei manieren hun stempel op de Poolse geschiedenis drukten. In Lodz speelden Joodse kooplieden bijvoorbeeld een belangrijke rol in de textielhandel. In het oosten van Polen herinneren nog slechts enkele synagogen en begraafplaatsen aan de verdwenen wereld van de Joodse sjtetls, kleine dorpjes waar hoofdzakelijk orthodoxe gelovigen woonden. De Finse architect Rainer Mahlamäki stond in voor het ontwerp van het museum.

Een hele nare plaats is het Museum van Oorlog en Martelaarschap. Het is gevestigd in het voormalige hoofdkwartier van de Gestapo. Tijdens de Duitse bezetting werden er in de kelder van dit gebouw Polen gemarteld en gedood. Na de Opstand vonden er massaexecuties plaats. De kelder ziet er nog altijd uit zoals toen. Het is uitermate droevig om de vele op de muur geschreven berichtjes van de toenmalige gevangenen te lezen.

Nog zo’n trieste herinnering aan de bloedige oorlogstijd is de Pawiak Gevangenis. Deze gevangenis werd in 1836 geopend en aanvankelijk door de Russen – die toen over Polen heersten – gebruikt om Poolse politieke gevangenen op te sluiten. De nazi’s benutten de gevangenis met hetzelfde doel, maar gingen een stap verder. Ongeveer honderdduizend Polen vonden er de dood. Pawiak werd grotendeels vernietigd, maar weer opgebouwd met de resten van het oorspronkelijke gebouw.

Behalve musea herinneren ook een groot aantal monumenten aan de Tweede Wereldoorlog. Zo is het Monument voor de Opstand van Warschau, het Monument voor de Helden van het Getto, Monument voor de Gevallenen in het Oosten, het Graf van de Onbekende Soldaat…. Verder geven herdenkingstekens de vroegere grenzen van het joodse getto aan. Ook staat er nog een klein stukje van de muur rondom het getto overeind, aan de ul Zlota 62.

3. Groen: veel fijne parken

Warschau is een hele groene stad. Zo’n kwart van de stad is park of een andere groene ruimte. Bijzonder mooi is het Lazienkipark waar je bij de ingang meteen wordt verwelkomd door een Jugendstilbeeld van de beroemde Poolse componist Frederyk Chopin. In het park liggen verder verschillende mooie gebouwen zoals het Waterpaleis op een eilandje in het meer, het Museum voor Moderne Kunst, een koninklijk theater en een historische orangerie. Op zondag worden er gratis concerten gegeven en trekken Poolse gezinnen erheen om te picknicken.

Een ander mooi park is het historische Saskipark, het oudste in Warschau. Het park met bloemenvelden, barokke monumenten en de Macaronifontein wordt dankzij de centrale ligging druk bezocht.

Een derde park dat extra vermelding verdient is Pole Mokotowski. Dit park diende aan het begin van de vorige eeuw als klein vliegveldje en werd daarna als paardenracebaan gebruikt. Tegenwoordig is het een plaats waar je kan fietsen, wandelen, hardlopen, rolschaatsen of een drankje drinken in een van de vele bars in het park.

4. De alternatieve wijk Praga: van gevaarlijke no-go zone naar kunstwijk

De wijk Praga ligt aan de andere kant van de Wisla rivier dan het oude stadscentrum en vormde lange tijd een aparte stad. Tijdens de Tweede Wereldoorlog leed ook Praga veel schade. Sommige straten liggen er nu nog net zo bij als toen: compleet met kogelgaten en afbladderende verf. Roman Polanski nam de film The Pianist in deze wijk op.

Nog niet zo heel lang geleden, woonden hier uitsluitend de armste Polen en werden de straten er geterroriseerd door criminelen. Maar doordat de woningprijzen in het historische centrum van de stad de pan uit begonnen te rijzen, gingen met name studenten en kunstenaars op zoek naar andere plaatsen om te wonen. Zij kwamen terecht in Praga en brachten een hele andere sfeer met zich mee. Leegstaande en vervallen fabrieken werden omgetoverd tot kunstencentra zoals de Soho Factory, bars, voedelhallen, theaters, creatieve studio’s en restaurants. Kale muren werden opgefleurd met street art en er werden modehows, tentoonstellingen en andere artistieke happenings georganiseerd.

Bijzonder in deze wijk zijn de opvallende neonborden die hier al bijna een eeuw de straten verlichten. Over de speciale band tussen Warschau en neonlichten in Praga leer je alles in het Neon Museum. Andere attracties in de wijk: Warschau Zoo, Bazar Rozyckiego (de oudste markt in Warschau) en Warszawskiej Pragi (een museum gevestigd in een voormalige joods gebedshuis over de geschiedenis van de wijk).

6. Frederyk Chopin: de beroemdste Poolse componist

De wereldberoemde componist Frederyk Chopin verbleef ongeveer de helft van zijn korte leven – hij werd maar 39 jaar oud – in Warschau. In deze stad leerde hij piano spelen en gaf hij op zijn achtste zijn eerste concert. Overal in de stad kom je herinneringen aan hem tegen. Je hoeft niet eens een fan te zijn van zijn muziek om de stad in zijn sporen te bekijken want je komt dan op plekjes die je anders niet zo snel zou bezoeken. Er zijn twee apps ontwikkeld om de stad door zijn ogen te bekijken: ‘Chopin in Warsaw‘ en ‘Selfie with Chopin‘.

Het leven en het werk van Chopin komt voorbij in het Frederyk Chopin Museum in het Ostrogski Paleis. Zijn jeugd in Polen, zijn emigratie naar Parijs, zijn relatie met George Sand, zijn reizen, zijn dood door tuberculose en natuurlijk zijn muziek: het komt allemaal voorbij.

Erg leuk zijn de vijftien Chopinbankjes in Warschau. Deze ijzeren bankjes staan op plaatsen die een rol speelden in het leven van de componist. Welke rol dat is wordt uitgelegd op het bankje. Duw op een knopje en je hoort zijn muziek. Wil je nog meer weten, dan kan je de QR Code scannen en krijg je een pak informatie over zijn leven en muziek.

Een ander bijzonder aandenken aan Chopin vind je in de Basiliek van het Heilige Kruis. In deze barokke kerk werd zijn hele familie gedoopt en het hart van Chopin wordt er bewaard, ingemetseld in een pilaar. Dat was een wens van Chopin die door zijn zus werd vervuld.

7. Marie Curie: eerste winnares van een Nobelprijs

Marie Curie is een andere wereldberoemde inwoner van Warschau. Deze natuur- en scheikundige is de eerste vrouw die een Nobelprijs kreeg en de enige vrouw die deze prijs tweemaal in twee verschillende disciplines kreeg: in de natuur- en scheikunde.

In Warschau is een heel museum aan haar gewijd: het Maria Sklodowska-Curie Museum. Het is gevestigd in het 18e-eeuwse appartementsgebouw waar ze in 1867 werd geboren. Aan de hand van foto’s, brieven, documenten, persoonlijke bezittingen en films wordt het leven en de ontdekkingen van Marie en haar echtgenoot, de Franse natuurkundige Pierre Curie, uit de doeken gedaan.

Op het favoriete plekje van Marie Curie, aan de oever van de Wisla rivier, staat een beeld van de wetenschapster en vlakbij het Copernicus Science Center werd ter ere van haar 150e verjaardag een muurschildering van Marie terwijl ze in de weer is in het laboratorium gemaakt. Je kan een wandeling maken door Warschau die haar sporen volgt.

8. Nicolaas Copernicus: revolutie in de astronomie

De Poolse astronoom Nicolaas Copernicus veranderde het hele wereldbeeld dat toen heerste. Hij was immers degene die ontdekte dat de aarde rond de zon draait en niet de zon rond de aarde. Copernicus woonde weliswaar niet in Warschau, maar dat is wel de stad waar in 2005 het Copernicus Science Center werd geopend: een wetenschappelijk centrum met meer dan 450 interactieve creaties waar de bezoekers zelf allerlei experimentjes kunnen doen en zo de wetenschap op een vermakelijke manier kunnen ontdekken. Het is een van de meest geavanceerde wetenschapsmusea in Europa en het organiseert ook ieder jaar de Science Picnic. Dat is het grootste populairwetenschappelijke evenement in de buitenlucht.

9. Street Art: verrassende kunst op onverwachte plaatsen

Je moet een beetje van de populairste toeristische routes afwijken en om je heen kijken, maar dan zal je ontdekken dat overal in de stad muren gedecoreerd zijn met street art. Vooral de wijk Praga is goed bedeeld. Lokale en internationale kunstenaars gebruiken kale muren en leegstaande gebouwen om met hun kleurrijke creaties de stad op te fleuren. De fijnste manier om deze alternatieve kunstvorm te ontdekken is door het volgen van een Warsaw Street Art Tour. Zo’n rondleiding met een Engelssprekende gids duurt ongeveer twee uur en is gratis.

10. Joods erfgoed: het goede en slechte van de Europese cultuur

Warschau had voor de oorlog de grootste joodse gemeenschap in heel Europa. Enkel in New York woonden meer Joden. Ongeveer een derde deel van de bevolking was joods. Ze drukten dan ook een belangrijk stempel op de stad en droegen veel bij aan het culturele leven. Na de Holocaust waren er nog maar 11.500 van de meer dan 350.000 Joden over. Veel plaatsen in de stad herinneren nog aan deze zwarte periode. Alles over de geschiedenis van de joodse gemeenschap in Polen – de goede en de slechte tijden – leer je in het POLIN Museum.

Het belangrijkste monument ter ere van de vermoorde Joden is het Monument voor de Gettohelden dat kort na de oorlog werd gemaakt om degenen die vochten en stierven in het joodse getto te herdenken. In 1970 knielde de Duitse bondskanselier Willy Brandt bij dit monument toen hij zijn excuses aanbood voor de door het Derde Rijk gepleegde misdaden. Een ander aandenken aan de Tweede Wereldoorlog is de Umschlagplatz, de plaats waarvandaan de Joden in 1942 naar het vernietigingskamp Treblinka werden vervoerd. Nu is het een momument dat lijkt op de muren van het getto. Op de muren zijn de namen van slachtoffers gedrukt.

Er is ook nog een klein stukje van de muren rondom het getto over en tussen de Sienna en Zlota straten zie je ijzeren platen op de grond die de grens van het getto markeerden. De enige synagoge die de oorlog overleefde is de Nozyk synagoge. Het is nu het hart van de religieuze joodse gemeenschap in Warschau.

Mooi zijn de oude joodse begraafplaatsen. Op de begraafplaats aan Okopowa Straat zijn zo’n 200.000 graven van spirituele leiders, kunstenaars, mensen die bijdroegen aan het culturele, sociale en politieke leven en van duizenden naamloze slachtoffers van de naziterreur te zien. Je krijgt er een heel overzicht van eeuwen joods leven in Warschau.

De Brodno begraafplaats is nog groter, wat betreft het aantal graven. Het werd tussen 1743 en 1940 gebruikt. Onder het communisme werden veel grafstenen verwijderd omdat het een stadspark moest worden. Pas sinds 1980 is het hek en de toegangspoort hersteld. Je kan er ook een expositie bekijken over de geschiedenis van de joodse begrafenisplaatsen en begrafenisrituelen.

11. Musea: oorlog, muziek, kunst en vodka

Warschau telt maar liefst zestig musea: van kleine musea die aandacht besteden aan een specifiek onderwerp tot grote gerenommeerde musea. Zo bezit het Nationaal Museum een indrukwekkende collectie kunst vanaf de Oudheid tot nu. In het POLIN museum, ontworpen door de Finse architect Rainer Mahlamäki, komt de hele geschiedenis van de joodse gemeenschap in Polen voorbij. Het Museum van de Opstand van Warschau neemt je mee terug naar 1944 toen de inwoners van Warschau massaal in opstand kwamen tegen de Duitse bezetters. Het Katyn Museum is een deel van het Poolse Legermuseum en vertelt over de moordpartij in 1940 waarbij de Russen meer dan 20.000 Poolse officieren executeerden.

Andere musea die een extra vermelding waard zijn: het Chopin Museum, Copernicus Science Center, het Neon Museum met meer dan zestig neonborden uit de tijd van de Koude Oorlog, het Museum van het Leven tijdens het Communisme, het Warschau Museum over de geschiedenis van de stad met als dependence het Praga Museum over de geschiedenis van die wijk en het Vodka Museum dat is gevestigd in een voormalige vodkafabriek in de wijk Praga. Je leert er alles over de distillatie van sterke dranken in Polen en de tradities die erbij horen. Maar het hoogtepunt is het vodka proeven aan het einde van de rondleiding.

12. Sovjetarchitectuur: gehaat en geliefd

Het oude centrum van Warschau is weliswaar in 17e, 18e eeuw stijl herbouwd, maar de communisten hebben met hun Sovjetarchitectuur ook hun stempel op de stad gedrukt. Het meest opvallende gebouw is zonder meer het Cultuur- en Wetenschapspaleis. De 237 meter hoge toren werd gebouwd in 1955 en was een cadeautje van Stalin aan Polen. Het kreeg toen de naam Jozef Stalin Paleis.

Na de val van het communisme wilde Polen het imposante bouwwerk eigenlijk afbreken, maar dat bleek nog niet zo simpel. Het zou veel te duur worden en daarom staat het er nu nog, maar omdat de stad ondertussen meer hoge gebouwen telt, valt het minder op dan vroeger. Op de dertigste verdieping van het Paleis is tegenwoordig een uitkijkplatform gemaakt dat een schitterend zicht op de stad biedt.

Een andere belangrijke herinnering aan de communistische tijd is het Plac Konstytucji (Constitutieplein) uit 1952 dat wordt omringd door Sovjet appartementsgebouwen van zes of zeven verdiepingen.

Een uitstekend voorbeeld van vroege socialistische realistische architectuur is het MDM (Marszalkowska Dzielnica Mieszkaniowa). Op dit voormalige appartementsgebouw zijn allemaal reliëfs van socialistische taferelen aangebracht. Tegenwoordig is het een hotel.

Muranow tenslotte is de wijk waar vroeger het joodse getto was gevestigd. Nadat het in de Tweede Wereldoorlog met de grond gelijk was gemaakt, werd de wijk herbouwd met modernistische en sociaalrealistische architectuur.

13. Eten en drinken: verrassend lekker

Polen heeft misschien niet de allerbeste reputatie op het vlak van culinaire genoegens. Maar de laatste jaren heeft Warschau een uitstekende reputatie opgebouwd, zowel qua eten als qua nachtleven. Je kan er voor alles terecht: van de traditionele keuken met lekkernijen als pierogi (gevulde deegtasjes) en makowiec (cake met maanzaadjes) tot trendy markthallen met restaurants uit alle hoeken van de wereld. Alhoewel vlees in de Poolse keuken de hoofdrol blijft spelen, openen er ook steeds meer vegetarische en veganistische restaurants de deuren.

Ook qua nachtleven is Warschau op de goede weg. Er is een heuse explosie van nieuwe bars en cafés. Voor de hipste en meeste trendy clubs moet je in Praga zijn.