Haar tijd is gekomen: wanneer zal de haute horlogerie vrouwvriendelijker worden?

Hoe vrouwvriendelijk zijn de haute horlogerie en de mechanische hoogstandjes die ze aflevert, en zijn genderneutrale collecties echt een stap vooruit? Steeds meer vrouwelijke horlogeliefhebbers hebben zo hun bedenkingen.

Lees er de bekendste naslagwerken, Watch Wiki en de about us-pagina’s van grote merken maar op na: ook in de mechanische horlogerie lijkt het vaak alsof de geschiedenis uitsluitend door mannen geschreven wordt. In werkelijkheid komen er al eeuwenlang vrouwenhanden te pas aan de vervaardiging van dat technisch vernuft. Zo werden vrouwelijke horlogemakers al in de late jaren 1700 geprezen om hun fijnere handen en behendigheid bij het manipuleren van minuscule onderdelen en werkten midden 19de eeuw al honderden vrouwen in de Helvetische manufacturen.

Vandaag maken vrouwen meer dan veertig procent van het productiepersoneel uit in de Zwitserse horlogerie en is hun betrokkenheid groter dan ooit. Sommigen staan in voor het plaatsen, afregelen en herstellen van binnenwerken, anderen decoreren en polijsten of verzorgen de kwaliteitscontrole, terwijl vrouwelijke pioniers als Carole Forestier-Kasapi (Tag Heuer), Marie-Laure Cérède (Cartier), Magali Métrailler (Jaeger-LeCoultre) en Annegret Fleischer (vroeger A. Lange & Söhne, nu freelance) kalibers ontwerpen en horlogekasten vormgeven.

Wie is de baas?

Toch noemen veel insiders de haute horlogerie ook vandaag nog een mannen­wereld. Zo blijven technische topfuncties vaak onbereikbaar voor vrouwen – “als vrouw moet je eerst bewijzen dat je overweg kunt met een schroevendraaier”, zei Métrailler enkele jaren geleden – en bezetten vrouwen minder dan twintig procent van de directiezetels.

“Misschien omdat Zwitserland van oudsher erg seksistisch is”, zei covoorzitter van Chopard Caroline Scheufele in 2015 in de Financial Times. Vrouwen verwierven pas stemrecht in Zwitserland in 1971, terwijl het land ook in recente rankings rond gendergelijkheid tot de slechtste leerlingen van de Europese klas behoort.
Ook de eigenheid van Zwitserse horlogemakers speelt een rol. Veel grote spelers gaan terug tot de 18de of de 19de eeuw en hebben van het bewaren van het verleden en het mijden van bruuske veranderingen hun handelsmerk gemaakt. Bovendien ontwikkelde de sector decennialang functionele kleinoden voor de militaire wereld, de luchtvaart, de autosport en expedities. Domeinen die mee een context creëerden waarin machismo goed gedijde.

Ouderwets seksisme en mannen die mannen voortrekken zijn ook een mikpunt van kritiek van Watch Femme, een sinds 2021 in Genève gevestigde vereniging van professionals die vrouwelijk leiderschap willen aanmoedigen in de horloge-industrie. Deel van het probleem is dat leidinggevende posities in de sector sterk gepolitiseerd zijn, vertelde medeoprichter Nathalie Veysset aan Innovation Time. “Veel gekwalificeerde vrouwen komen wel in aanmerking, maar hebben gewoon geen netwerk om hen te ondersteunen.”
De barsten in het glazen horlogeplafond zijn dan ook beperkt. Anno 2023 staat er enkel bij Chopard, Jaeger-LeCoultre en Harry Winston een vrouw aan het hoofd (zie kader), terwijl veel raden van bestuur en managementteams nog ver verwijderd zijn van man-vrouwgelijkheid.

Toch maakt vervrouwelijking ook onder horlogebonzen opgang. Zo kondigde Audemars Piguet, samen met Vacheron Constantin en Patek Philippe een van de ‘big three’ inzake luxehorloges, vlak voor de zomer de komst van Ilaria Resta als CEO aan. Resta, die op 1 januari 2024 van start gaat, is de eerste vrouw die het bedrijf in zijn 148-jarige geschiedenis zal leiden – genoeg voor Vogue en horlogesite Hodinkee om van een “seismische verandering” voor Audemars en de haute horlogerie in het algemeen te spreken.

Vlinders voor meisjes

Een andere doorn in het oog van Watch Femme en een groeiend leger van vrouwelijke commentatoren is het seksisme dat nog steeds uit tal van collecties spreekt. “Te veel mannen denken dat vrouwen een horloge voor Barbie willen”, schreef Hodinkee-medewerkster Cara Barrett in 2021 in een column, terwijl zelfstandig horlogemaakster Fiona Krüger in Luxury Society van “betutteling”, “stereotypering” en “horloges voor meisjes in plaats van vrouwen” sprak. Steunend op het wijdverspreide idee dat vrouwen per definitie niet geïnteresseerd zijn in techniek, grossieren veel ‘ladies collections’ immers in kwartsmodellen: in vergelijking met mechanische uurwerken eenvoudigere kleinoden die het niet zozeer van technisch vernuft moeten hebben, maar vooral van een kleurrijke wijzerplaat, edelstenen en motieven als hartjes, bloemen en vlinders.
De doorverkoopwaarde van zulke vrouwenmodellen is navenant, bevestigde horloge-experte Isabella Proia van veilinghuis Phillips in The New York Times: “Wat merken de afgelopen vijftig jaar gemaakt hebben voor vrouwen is niet verzamelbaar en onverkoopbaar op veilingen.”

Dat mechanische complicaties als een chronograaf, kalenderfunctie of tweede tijdszone niet alleen mannen bekoren is anders geen nieuw inzicht. Zo erkennen merken als Zenith, Cartier en Rolex en platformen als Farfetch en Watches of Switzerland al jaren dat nogal wat geavanceerde mannenhorloges ook door vrouwen gekocht en gedragen worden.

Daarnaast zijn er ondertussen heel wat Facebook- of whatsappgroepen voor vrouwen met een passie voor haute horlogerie, net als sites als dimepiece.co. Al is de populairste verzamelplaats voor vrouwelijke fans misschien wel Instagram, waar influencers als Zoë Abelson (@watchgirloffduty), Misha Daud (@watch_fashionista), Britt Pierce (@watch.gringa) en Cara Barrett (@its.cara.time) regelmatig met gecompliceerde (mannen)horloges pronken. “Sociale media en vooral Instagram hebben een enorme invloed op deze erg traditionele industrie”, vertelde Laetitia Hirschy vorig jaar aan The Zoe Report. “De industrie begint stilaan te luisteren en ziet steeds meer vrouwen posten over de horloges die ze kopen. Niet zo lang geleden waren mannen de belangrijkste afnemers, nu beginnen vrouwen die ruimte in te nemen.”

Niet zo genderneutraal

Hoewel de sector achter de schermen slechts langzaam vervrouwelijkt, probeert bijna elke horlogemaker dan ook om de band met de vrouwelijke consument aan te halen. Pakten merken vijftien jaar geleden nog uit met taglines als IWC’s ‘Engineered for Men’, dan zijn het nu vooral vrouwelijke ambassadeurs en initiatieven als Omega’s rondreizende Her Time-­tentoonstelling die de klok slaan.

Bovendien evolueren ook de collecties razendsnel. Zo stappen steeds meer spelers af van specifieke mechanische horloges voor vrouwen, maar worden modellen gewoon in verschillende afmetingen en uitvoeringen aangeboden, waarbij de consument beslist of een horloge bij hem of haar past. “Wie zijn wij om iemand te vertellen dat een horloge voor een man of een vrouw is?” vroeg Julien Tornare, CEO van Zenith, in de Financial Times.

Niet dat de discussie over de vrouwvriendelijkheid van de haute horlogerie daarmee beslecht is. Zolang vrouwen schaars blijven in technische departementen en bestuursraden, zullen ook genderneutrale horloges vanuit een mannelijke blik ontworpen worden, vrezen sommigen. “Als we horlogemakers vertellen dat ze niet meer op vrouwenhorloges moeten focussen, maar gewoon op horloges, vallen ze gewoon terug op hun oude mindset”, waarschuwde Barbara Palumbo van de horlogeblog Whats On Her Wrist al in Business of Fashion. “Dan denken ze niet echt aan vrouwen, omdat ze het toch al gewend zijn om horloges voor mannen te maken. Ik wil niet dat vrouwen een bijkomstigheid worden.”